Γράφει ο Αλέξης Δημητρίου, Ιδιοκτήτης Βιβλιοπωλείου Bibliocosmos
102 χρόνια από την γέννηση του Νίκου Καββαδία
“Το χέρι τρέμει… Ο πυρετός… Ξεχάστηκα πολύ
Ασάλευτο ένα μαραμπού στην όχθη να κοιτάζω.
Κι έτσι καθώς επίμονα κι εκείνο με κοιτά
Νομίζω πως στην μοναξιά και στην βλακεία του μοιάζω”
Τον Ιανουάριο γιορτάσαμε 102 χρόνια από την γέννηση του Νίκου Καββαδία. Σήμερα λοιπόν θα αφιερώσω την στήλη στον σπουδαίο αυτό ποιητή ο οποίος γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1910 στην Μαντζουρία και πέθανε τον Φεβρουάριο του 1975. Πολλά έχουν γραφτεί για τον Νίκο Καββαδία και πολλά από τα ποιήματά του ερμηνεύτηκαν από διάσημους μουσικούς κάνοντάς τα γνωστά και στο ευρύτερο κοινό.
“Γυαλίζει ο Σημ της μηχανής τα δυο ποδάρια.
Ο Ρέκ λαδώνει στην ανάγκη το τιμόνι.
Μ’ ένα φτερό ξορκίζει ο Γκόμπυ την μαλάρια
Κι ο στραβοκάνης ο Χαράμ πίττες ζυμώνει”
Ο Καββαδίας περιγράφει μέσω των ποιημάτων του τις δικές του εμπειρίες στα πλοία. Οι ατέλειωτες μοναχικές ρουτίνες στα καταστρώματα των πλοίων, που αναφέρονται συχνά στα ποιήματά του, προβάλλουν με μοναδικό τρόπο την ζωή στην θάλασσα. Οι ιδιόμορφοι ναυτικοί συνήθως έχουν κάποια τραγική ή συγκλονιστική ιστορία κρυμμένη. Είναι συγκινητικό να διαβάζει κάποιος για τις πολυτάραχες ζωές των ναυτικών και ταυτόχρονα ο αναγνώστης μυθοποιεί τους χαρακτήρες αυτούς. Πολύ συχνά φαντάζομαι τις σκηνές που περιγράφει ο ποιητής μαυρόασπρες και σκληρές. Η ποιήση του Καββαδία, σε χρώμα, μου θυμίζει τον γκρίζο καιρό του βιομηχανικού Λονδίνου – μαυρόασπρο και καλυμμένο με πυκνό και βρώμικο καπνό.
“Κουφός ο Σάλαχ, το κατάστρωμα σαρώνει.
– Μ’ ένα ξυστρί καθαρισέ με απ’ τη μοράβια.
Μα είν’ κάτι πιο βαθύ που με λερώνει.
– Γιέ μου που πας; – Μάνα, θα πάω με τα καράβια”
Ο Καββαδίας υπήρξε ναυτικός/ασυρματιστής στα πλοία. Έφυγε στα 19 του για να γίνει υπάλληλος σε ναυτικό γραφείο και λίγους μήνες αργότερα μπαρκάρισε ναύτης σε φορτηγό. Για μερικά χρόνια συνέχισε να φεύγει με τα φορτηγά, να γυρίζει πίσω ταλαιπωρημένος και αδέκαρος, για να ξαναφύγει σε λίγο. Τελικά, αποφάσισε να πάρει το δίπλωμα του ασυρματιστή. Αρχικά ήθελε να γίνει καπετάνιος, μα είχε ήδη χάσει αρκετά χρόνια στις περιπλανήσεις του και το δίπλωμα του ασυρματιστή ήταν η πιο σύντομη λύση. Το πήρε το 1939 – έγινε όμως ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος, πήγε στρατιώτης στην Αλβανία, κι έμεινε ξέμπαρκος στην Αθήνα τα χρόνια της γερμανικής Κατοχής. Ξαναμπαρκάρισε το 1944 και ταξίδεψε αδιάκοπα, ως ασυρματιστής, σε όλο το κόσμο, ώς τον Νοέμβρη του 1974 – τρείς μήνες πριν απ’ το θάνατό του.
“Πολλά έχουν δεί τα μάτια μου μ’ αυτό μου φέρνει τρόμο”
Τα ποιήματά του εκφράζουν συνήθως πικρία, λύπη, ανεκπλήρωτη αγάπη και κακουχίες. Η νοσταλγία και επιθυμία των ναυτικών, αλλά και του ιδίου του ποιητή για κάτι καλύτερο είναι σχεδόν πάντα εμφανής . Το πιο έντονο στοιχείο όμως είναι η αγάπη: συνήθως μένει ανεκπλήρωτη, ή τουλάχιστο έχει παίξει σημαντικό ρόλο σε κάποιο άτομο. Η αγάπη μπορεί να είναι για μια γυναίκα, για την θάλασσα, για ένα ζώο που κρατά συντροφιά στους ναύτες στα μοναχικά τους ταξίδια, αλλά φυσικά και την ίδια την αγάπη του Καββαδία για όλες του τις εμπειρίες της ζωής του στην θάλασσα.
“Κι έλεγαν ότι τη γυναίκα αυτήν είχε αγαπήσει
Μ΄άγριαν αγάπη, ακράτητη, βαθιά κι αληθινή.
Κι αυτή πως τον απάτησε με κάποιο ναύτη Αράπη
Γιατί ήτανε μια αναίσθητη γυναίκα και κοινή”.
Γυναίκες, θάλασσα, πλώρη, φουρτούνες, ναύτες, παράξενοι και ερημικοί ξένοι, ιδιότροποι καπετάνιοι , νησιά ερημικά, μουντός καιρός με ομίχλη και ιδιόρυθμοι -μα και αξέχαστοι- χαρακτήρες εμφανίζονται στους στοίχους του ποιητή. Οι λέξεις του στοιχειώνουν το μυαλό με λερωμένα κορμιά, παράξενα τατουάζ, σκληρές πληγές και μαυρόασπρες σκηνές ξεθωριασμένες από τον στεγνό καπνό των τσιγάρων που καπνίζουν οι θερμαστές.
“Είχε στα μπράτσα του σταυρούς, σπαθιά ζωγραφισμένα,
Μια μπαλαρίνα στην κοιλιά, που εχόρευε γυμνή
Κι απά στο μέρος της καρδιάς στιγματισμένην είχε
Με στιγματ’ανεξάλειπτα μιαν άγρια καλλονή..”
Τόσο ταυτισμένος με την θάλασσα και την ζωή στα πλοία έγινε ο Νίκος Καββαδίας που για πολλά χρόνια οι ίδιοι οι ναυτικοί τραγουδούσαν τα ποιήματά του καθώς όλοι τους είχαν ζήσει κάποια από τις εμπειρίες που περιγράφει τόσο ξεχωριστά και όμορφα στην ποίησή του.
Μου είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσω κάποια αγαπημένη ποιητική συλλογή ή κάποιο από τα πεζά του Καββαδία καθώς η γραφή του είναι σε όλα καταπληκτική.
“Στην πλώρη αυτή κατάστρεψα τον ήρεμον εαυτό μου
Και σκότωσα την τρυφερή παιδιάτικη ψυχή.
Όμως ποτέ δε μ’ άφησε το επίμονο όνειρό μου
Και πάντα η θάλασσα πολλά μου λέει όταν αχεί”
Ποιητικές συλλογές του Καββαδία: “Πούσι”, “Τραβέρσο”, “Μαραμπού”
Πεζά: “Βάρδια”, “Λι, “Του πολέμου/στο άλογό μου”
Βιβλία για τον Καββαδία: “Ο πολιτικός Νίκος Καββαδίας” από τον Φίλιππο Φιλίππου, “Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καββαδία” του Γιώργου Τραπάλη, “Γύναικα – Θάλασσα – Ζωή” του Μήτσου Κασόλα, “Νίκος Καββαδίας Ο δαίμονας χόρευε μέσα του” του Μήτσου Κασόλα.
