Η Ναταλία μιλάει για τον πατέρα της, τον Μανώλη Ρασούλη!

Την Δευτέρα, 5 Μαρτίου,  κλείνει ένας χρόνος από τότε που ο σπουδαίος Μανώλης Ρασούλης έφυγε. Πριν λίγο καιρό η κόρη του, Ναταλία Ρασούλη, μου έδωσε μία συνέντευξη για την Ελληνοκυπριακή εφημερίδα του Λονδίνου “Παροικιακή”. Σήμερα, το Skala Times αναδημοσιεύει μέρος εκείνης της συνέντευξης, εις μνήμη ενός ανθρώπου που με τη μουσική, το έργο και την προσωπικότητα του, έδωσε φως στην Ελλάδα, αλλά και  σε όσους κουβαλούν την Ελλάδα μέσα τους. Το όνομα του Μανώλη Ρασούλη γράφτηκε με το βίο και πολιτεία του στις σελίδες της ιστορίας του πολιτισμού της Ελλάδας. Η Ναταλία, η κόρη του, μας μιλάει για τον πατέρα της. Μας μιλάει για τον Μανώλη Ρασούλη και μας υπενθυμίζει πως το όνομα του δεν είναι απλώς γραμμένο στις σελίδες της ιστορίας του πολιτισμού της Ελλάδας, αλλά είναι χρυσογραμμένο! Μας υπενθυμίζει πως προσωπικότητες σαν τον Μανώλη Ρασούλη κερδίζουν με το έργο και την ψυχή τους την αθανασία!

Της Γιώτας Δημητρίου

Ναταλία, τι θυμάσαι από τις διηγήσεις του πατέρα σου για τις μέρες του στο Λονδίνο; Πόσο καθοριστικές ήταν εκείνες οι μέρες στο Λονδίνο για την μετέπειτα πορεία του;
Τα χρόνια στο Λονδίνο για τον πατέρα μου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιδεολογική του πορεία. Εκεί «έγινε το μεγάλο ιδεολογικό μπαμ», όπως ο ίδιος έλεγε. Εκεί έμαθε τον Τρότσκι και για έναν 20 χρονών νέο που έζησε εκεί για 8 χρόνια, ήταν η κύρια βάση που σφυριλάτησε όλη του την φιλοσοφία. Στο Λονδίνο έγραψε τα πρώτα του τραγούδια, εκεί γεννήθηκα κι εγώ δίνοντάς μου τ’ όνομα Ναταλία, τιμής ένεκεν στη γυναίκα του Τρότσκι, Ναταλία Τρότσκαγια. Για εκείνον ήταν η μεγάλη εργατούπολη και πρωτεύουσα του κόσμου. Η απόλυτα βιομηχανική πόλη. Εκεί, που όπως χαρακτηριστικά έλεγε, ποτέ δεν του δημιούργησε κανείς κανένα πρόβλημα. Ήταν η πόλη των αγωνιστών, των αριστοκρατών, των Beatles, του fish and chips που λάτρευε. Σφυριλατήθηκε ως επαναστάτης του δρόμου, γράφει κάπου χαρακτηριστικά, γράφοντας και πουλώντας εφημερίδες στο δρόμο. Έπαιρνε μέρος στα ατέλειωτα συνέδρια των Τροτσκιστών με συναγωνίστριά του,Βανέσσα Ρέντγκρεϊβ. Είχε και ζόρια στο Λονδίνο. Αλλά όταν ήρθε πια στην Ελλάδα, όποτε τα εδώ ζόρια τον έφταναν σε μεγάλες πιέσεις, το καταφύγιό του ήταν στο Λονδίνο. Μ’ ένα Kentucky chicken και μια βόλτα στο Finsbury Park και όλα έρχονταν στη θέση τους. Λάτρευε την ευγένεια των Άγγλων και πάντα φρόντιζε να μου εμφυσεί να είμαι Βρετανίδα στην κοινωνική μου συμπεριφορά. Αν η Κρήτη ήταν η θεμέλιος λίθος, το Λονδίνο ήταν το οικοδόμημα που θα στέγαζε όλη του την πορεία.

 Ένας άνθρωπος με ιστορία που άφησε πλούσια κληρονομιά στην ελληνική μουσική, ένας άνθρωπος που έχεις την τύχη να είναι πατέρας σου….Πόσο εύκολο ήταν -και είναι- για σένα, να είσαι η κόρη του Μανώλη Ρασούλη;
Εδώ είναι δύο οι συνισταμένες. Το να έχεις πατέρα τον Μανώλη, ήταν μεγάλη ευλογία. Ήταν ένας άνθρωπος με εκπληκτική  προσωπικότητα και μ’ ένα χιούμορ που δεν υπήρχε όμοιό του.  Έπαιζε συνέχεια έκανε όλη την ώρα πλάκες, πηγαίναμε συνέχεια σινεμά και πιο μεγάλη όταν ήμουν, ταξιδεύαμε μαζί, τρώγαμε στα πιο απίθανα μέρη. Είναι πράγματα που δεν μπορώ να περιγράψω γιατί δεν τα έζησα σαν ένας άνθρωπος που ζούσε κοντά του, αλλά σαν ένα πλάσμα που είχε πολλά χαρακτηριστικά που είχε κι εκείνος, που είτε που τα μεταλαμπάδευε, είτε τα γονίδια έκαναν γερή δουλειά. Το να έχεις πατέρα τον Ρασούλη ήταν πιο ζόρικα ενδιαφέρον. Τα παιδιά των ανθρώπων που έχουν μια δημόσια εικόνα έχουν πολλά αβαντάζ, αλλά έχουν και τέτοιες δυσκολίες και τέτοια τιμήματα, που δύσκολα θα άντεχαν άνθρωποι που δεν έχουν συνηθίσει από μωρά να βρίσκονται σε μια διαρκή εναλλαγή καταστάσεων και ανθρώπων.  Ο πατέρας μου ήταν ένας γλυκύτατος και μειλίχιος άνθρωπος που όμως στην υπεράσπιση των ιδεολογικών του αρχών δεν χάριζε κάστανο. Θα μπορούσα να πω, ότι στα ιδεολογικά ζητήματα αλλά και στα της Τέχνης γενικότερα, εκπαιδεύτηκα σπαρτιατικά. Είχε όμως έναν τρόπο, που αυτή η αυστηρότητα δεν σε φόβιζε, αλλά αντίθετα ευχαριστιόσουν  το αποτέλεσμα της «σκληρής εκπαίδευσης». Ευτυχώς έτσι ήμουν κι εγώ και απέναντί του, και η σχέση μας εκτός από αγαπησιάρικη όπως ενός πατέρα και μιας κόρης, ήταν ευεργετική και για τους δύο. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που μου έλεγε πάντα: “Δεν σ’ αγαπώ μόνο, αλλά και σ’ εκτιμώ”. Σ’ αυτήν την πρόταση γινόταν η κάθε υπέρβαση της σχέσης μας.

Ποια κουβέντα του θυμάσαι να έλεγε συχνά; 
Δυό πράγματα  που με στιγμάτισαν και εκείνος με πίστη πάντα έλεγε συχνά και στις παρέες, αλλά ιδίως στον δημόσιο λόγο του, ήταν : «Συνείδηση μεν, Συγκίνηση δε» που νομίζω ότι περικλύει όλη του την φιλοσοφία. Και ένα στιχούργημά του που πάντα τελείωνε τις συναυλίες του ήταν :
«Και να θυμάστε όταν σας την δίνει,
από την μούχλα βγαίνει η πενικιλίνη
που κάνει κάθε αρρώστια ξου και ντα
φτάνει να είναι ο Φλέμινγκ κάπου εκεί κοντά».
Μέσα σε δυο λογάκια, το πρόβλημα και το αντίδοτο μαζί. Σε δυο του λόγια, μπορούσε να περικλύει τον κόσμο ολόκληρο.

Πώς αντιμετώπιζε ο Ρασούλης τις τραγικές μέρες που βιώνει η Ελλάδα;
Με πάρα πολύ αγωνία και θλίψη. Μαχόταν συνέχεια και ανηλεώς την όποια κρίση, αλλά συνέχεια έλεγε ότι αυτό που ένιωθε ότι έρχεται, δεν θέλει να το ζήσει. Η μεγάλη του λύπη ήταν πώς η πιο όμορφη και ιστορικότερη χώρα του κόσμου, η Ελλάδα, κατάντησε ο περίγελως της Ευρώπης. Η έκφραση «P.I.G.S» τον πλήγωνε βαθύτατα. Ο μόνος τρόπος του αντιμετώπισης τέτοιων κρίσεων, ήταν να παρατηρεί, να ενημερώνεται αδιάκοπα, να μην κολώνει ποτέ και για τίποτα να λέει την αλήθεια του, αυτήν που με σκληρό φιλτράρισμα και συνείδηση γεννιόταν μέσα του. Μέχρι και το τελευταίο δευτερόλεπτο, μαχόταν μ’ έναν τρόπο, που μια μονάδα έκανε για εκατό. Δυστυχώς, με την «αποχώρησή» του φάνηκε ένα τεράστιο κενό ιδεολογικών πρωτοβουλιών και απαντήσεων. Αυτό το βλέπω κι εγώ η ίδια κάθε μέρα, αυτό μου λέει και ο κόσμος, συνεργάτες του και μη, ότι με την απώλειά του, χάθηκε η πυξίδα μας που με πολύ κόπο πρέπει να ξαναβρούμε.

Τα χρόνια δίπλα στον πατέρα σου, αναμφισβήτητα θα έχουν επηρεάσει τον χαρακτήρα σου. Για ποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σου θα έλεγες πως «εκείνος φταίει»;
Α, για πάρα πολλά! Το έλεγε και ο ίδιος. Πάλευε να μην μου μεταδώσει τα πιο «ιδιότροπα» στοιχεία του. Η μητέρα μου πολλές φορές με φώναζε με τ’ όνομά του. Τόσες ομοιότητες έβλεπε. Και στα καλά και στα ζόρικα. Αλλά και η μεγαλύτερη οικογένειά μας έπαιξε μεγάλο ρόλο. Ο πατέρας μου είχε άλλα τρία αδέλφια που ήταν πάρα πολύ δεμένα μεταξύ τους, που μαζί με την γιαγιά και τον παππού και τα ξαδέλφια μου, ήμασταν αχώριστοι. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι γινόταν χαμός ανταλλαγής χαρακτηριστικών. Εκείνος βέβαια λόγω της δουλειάς του, αναγκαζόταν να λείπει συχνά, αλλά το κύταρο της οικογένειάς μας ήταν πάντα πολύ δυνατό. Όμως πέραν των γονιδίων, αυτά που σφυριλάτησαν εκείνον σε μεγάλο βαθμό σφυριλάτησαν κι εμένα. Αυτό δεν ξέρω αν είναι τυχαίο. Πολλές φορές τα παιδιά έχουν μια εντελώς διαφορετική πορεία από τους γονείς τους. Καμιά φορά όμως κυλάει ο τέντζερης και βρίσκει το καπάκι. Κάτι τέτοιο έγινε και μ’ εμάς.

«Βρε δεν είναι εδώ το Σούλι εδώ είναι του Ρασούλη…» έγραψε σε ένα τραγούδι του (“Πότε Βούδας πότε Κούδας”) που τραγούδησε ο Νίκος Παπάζογλου. Αλήθεια, Ναταλία, πώς ήταν «στου Ρασούλη»; Πώς ήταν το σπίτι του συνήθως;
Η ζωή του και το κυριολεκτικά σπίτι του, ήταν γεμάτα πάντα με γνώση (χιλιάδες βιβλία) και τραγούδια (χιλιάδες cd). Πάνω απ’ όλα όμως ήταν το διαρκές ταξίδι. Εκεί ήταν πάντα “του Ρασούλη” Από την Κρήτη στην Νέα Υόρκη και από το Λονδίνο μέχρι την Ινδία και όλα ενδιαμέσως. Ένα τεράστιο ρόλο σε αυτήν την ταξιδιάρικη ζωή, έπαιξαν οι φίλοι του. Είχε φίλους στα πέρατα του κόσμου. Ήταν ποιητικά μοναχικός αλλά αντιπαθούσε την μοναξιά και κάθε τι το μονόχνωτο. Ήταν ένας κοσμοπολίτης ποιητής, που λάτρευε τον Καζαντζάκη και τον Καζαντζίδη,τον Θεοδωράκη και τoν Elvis Presley καθώς και τον Michael Jackson, τον OSHO (τον πνευματικό του δάσκαλο και γκουρού) και τον Messi. Το ποδόσφαιρο ήταν η άλλη μεγάλη του αγάπη και κανείς νομίζω δεν ύμνησε με τέτοιο τρόπο αυτό το άθλημα, με τέτοιον βαθύ θαυμασμό. Για τον ποδοσφαιριστή Messi έλεγε με χιούμορ αλλά και ειλικρίνεια: «Θαυμάζω τόσο την βιρτουοζιτέ του με την μπάλα, που θα ήθελα να είμαι ένας Messi της παγκόσμιας ιδεολογίας!»…

Δεν ξέρω αν ζητώ πολλά, αλλά θα ήθελα να μας διηγηθείς ένα περιστατικό με τον  Μανώλη Ρασούλη, από τα πολλά που θα κρατάς στο μυαλό και στην καρδιά σου
Πάντα θα κρατώ ζωντανό μες στην ψυχή μου αυτό το μικρό και τρυφερό χτυπηματάκι που μου έδινε στο κεφάλι όταν τέλειωνα ένα τραδούδι δίπλα του και με κοιτούσε μ΄ένα βλέμμα αγάπης και εκτίμησης. Τότε ήξερα ότι τον κέρδιζα ακόμα πιο πολύ και αυτό σήμαινε τον κόσμο για μένα, όπως συμβαίνει σε κάθε παιδί με τον πατέρα του…

Ποιους θεωρούσε στενούς του φίλους;
Είχε πάρα πολλούς φίλους που αγαπούσε πολύ, αλλά νομίζω ότι αυτοί που ήταν φίλοι του από τα παιδικά του χρόνια και από αυτά της νεότητάς του, ήταν το καταφύγιό του. Ο Ρουσσέτος στην Κρήτη, ο Γιώργος στην Αθήνα, ο Κώστας στην Κατερίνη, ο Γιώργος στο Λονδίνο, ο David στην Ιερουσαλήμ, τ’ αδέλφια του και άλλοι πολλοί, που ο καθένας είχε μια ξεχωριστή θέση στην ζωή του.

Πόσο σημαντική ήταν η φιλία στη ζωή του;
Η φιλία έπαιζε σημαντικότατο ρόλο στην ζωή του. Ήταν η ξεκούρασή του,  το γέλιο του και η βοήθεια του να πάει παραπέρα το όλον. Οι φίλοι τον βοήθησαν και τον στήριξαν πολύ σε πάρα πολλούς τομείς. Και πάντα ανταπέδιδε με σεβασμό και αγάπη. Όμως πληγωνόταν και ανέτρεπε κάθε φιλία που θα προσπαθούσε να του βάλει τρικλοποδιά στο μονοπάτι που είχε διαλέξει. Γι’ αυτό και οι φίλοι του μέχρι το τέλος, ήταν πολλών χρόνων φίλοι και εξαιρετικής πνευματικότητας, Αληθινοί άνθρωποι.

Φίλος και συνεργάτης και με τον δικό μας (Κύπριο) σπουδαίο Μάνο Λοϊζο….
Με τον Μάνο Λοϊζο τον έδενε μια αδελφική και βαθειά φιλία. Όταν ήμουν μικρή, νόμιζα ότι ήταν αδέλφια. Ακόμα τον αποκαλώ «ο θείος ο Μάνος». Μέχρι την τελευταία του στιγμή, ο πατέρας μου μιλούσε για τον Μάνο με αγάπη και πόνο για την πρόωρη απώλειά του. Τώρα, «κοιμάται» δίπλα στον αγαπημένο του φίλο και αυτό ήταν το μόνο που ζήτησα από τους υπεύθυνους του κοιμητηρίου που βρίσκεται. Να είναι ξανά μαζί οι δυο πολυαγαπημένοι φίλοι.

Αλήθεια, με την Κύπρο ποια η σχέση του πατέρα σου; Είχε φίλους από την Κύπρο;
Είχε μια ιδιαίτερη και πολύχρονη σχέση με την Κύπρο από τα χρόνια του Λονδίνου. Έκανε παρέα με Κύπριους, συγκατοικούσε μαζί τους και πολλές φορές δούλευε στα «κυπρέϊκα φάκτορις», όπως τα έλεγε, και νομίζω ότι αυτή η επαφή τον επηρέασε σε πολλά πράγματα. Τα τελευταία χρόνια ταξίδευε συχνά στην Κύπρο και τον τελευταίο καιρό ήθελα να μείνει εκεί για κάποιο διάστημα. Έτσι κι έστειλε την επιστολή του προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Χριστόφια, (που μετά τον θάνατο του βγήκε στην δημοσιότητα), εκθέτοντάς του τα σχέδιά του αυτά. Δυστυχώς, δεν πρόφτασε…

Μετά τον χαμό του στις 5 Μαρτίου (2011) θα έλεγες πως η Ελλάδα που του οφείλει τόσα, τον τίμησε όσο του άξιζε;
Ο κόσμος τον τίμησε με πολύ αγάπη. Οι Έλληνες των «θέσεων» ούτε κοντά. Έχουν γίνει και συμβεί τόσο τραγελαφικά πράγματα σε σχέση με την Πολιτεία και κατά πόσο κινήθηκε για να δημιουργήσει σαχλές εντυπώσεις, που νομίζω ότι ο κόσμος αυτό τους το κρατάει. Γιατί κάτι τέτοια ο κόσμος δεν τα σηκώνει. Και εγώ μέσα σ’ αυτούς, που κάνω έναν μικρό αγώνα για την επανένταξη κάποιων πραγμάτων στη θέση τους. Η Πολιτεία δεν δίνει δεκάρα για τους ανθρώπους του Πολιτισμού και για τους ανθρώπους που γράφουν την ιστορία αυτής της χώρας.  Η Ελλάδα όμως, που είναι ο λαός της και όχι οι πολιτικοί της, γνωρίζουν πώς να τιμούν και να σέβονται.

Με σαράντα μέρες διαφορά, μετά την απώλεια του χαμού του Μανώλη Ρασούλη, χάσαμε και τον Νίκο Παπάζογλου. Οι δύο καλοί φίλοι και συνεργάτες πέθαναν με σαράντα μέρες διαφορά. Πώς το σχολιάζεις αυτό;
Αυτό είναι από τ’ ανεξήγητα. Εκεί σηκώνω τα χέρια ψηλά… Η διαλεκτική πράττει. Εμείς πολλές φορές βρισκόμαστε άφωνοι μπροστά στα γεγονότα. Δεν ξέρω αν έχει σημασία να ερμηνεύσει κανείς τόσο δυνατά πράγματα. Ο πατέρας μου ανησυχούσε πάρα πολύ για τον Νίκο και τον Νοέμβριο του 2010 που το περιοδικό “ΑΥΛΑΙΑ” βράβευσε τον πατέρα μου για το έργο του, εκείνος αφιέρωσε αυτό το βραβείο στον φίλο του τον Νίκο Παπάζογλου. Σαν μια μικρή ευχή, σαν μια ένδειξη εκτίμησης. Όμως, μετά, κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι έχει συμβεί. Με τον Νίκο, χάσαμε τον Μανώλη Ρασούλη και δεύτερη φορά… Πραγματικά είναι να τρελαίνεσαι…

Ναταλία, οι σπουδαίοι έφυγαν….Γιάννης Ρίτσος, Μάνος Λοϊζος, Μανώλης Ρασούλης και τόσοι άλλοι. Ποιο θα είναι το αύριο μιας Ελλάδας που στο κυκεώνα της οικονομικής εξαθλίωσης ξεχνά πόσο σημαντικός είναι ο πολιτισμός και η μουσική κληρονομιά; (λέω «ξεχνά πόσο σημαντικός είναι ο πολιτισμός» επειδή έχω στο μυαλό μου και θέατρα που έχουν κλείσει στην Αθήνα λόγω οικονομικής κρίσης κτλ).
Δυστυχώς αυτό είναι δύσκολο να το απαντήσω. Βρισκόμαστε αυτήν την στιγμή σ’ αυτόν τον κυκεώνα ακριβώς γιατί ξεχάσαμε στο παρελθόν και εξακολουθούμε να ξεχνάμε τι σημαίνει Πολιτισμός με την κυριολεκτική αλλά και την ευρεία του έννοια. Ο πατέρας μου έλεγε: «Η Ελλάδα πρωτού πτωχεύσει οικονομικά, είχε ήδη πτωχεύσει πολιτισμικά». Ο άκρατος αμοραλισμός και η ασυδοσία σε παγκόσμιο επίπεδο, έφεραν τα πάνω-κάτω σ’ όλον τον πλανήτη. Πρώτα πολιτισμικά, μετά οικολογικά και τώρα πια μιλάμε για καθαρή επιβίωση. Τόσα χρόνια ιδεών, ανάπτυξης επιστημών, επιτευγμάτων και φιλοσοφιών, καταλήξανε να παλεύουν για τον άρτον τον επιούσιον. Έστω κι ένα μικρό παξιμαδάκι… Είναι πολλοί αυτοί που δίνουν τις λύσεις και άλλοι τόσοι που θα προτιμούσαν να μην τις εφαρμόσουν γιατί χαλάνε την βολή των κεκτημένων τους. Όμως πιστεύω ότι θα γίνει ένα «μπαμ» επαναφοράς κάποιων χαμένων αξιών. Γιατί και ο πάτος έχει τα όριά του. Στο χέρι μας είναι. Και στην χώρα μας υπάρχουν αρκετοί που παλεύουν με νύχια και με δόντια. Ακόμα όμως βλέπω δρόμο μπροστά μας.

Θα σε παρακαλούσα να κλείσουμε με δυο λόγια δικά σου, σε αυτούς τους χιλιάδες θαυμαστές του Μανώλη Ρασούλη. Σε αυτούς που έχουν εμπνευστεί, έχουν αγαπήσει, έχουν αγωνιστεί, έχουν ψυχαγωγηθεί, έχουν δακρύσει, έχουν ζήσει, με την μουσική και το έργο του.
Το μόνο που έχω να πω, είναι να πάνε το έργο των ανθρώπων σαν τον πατέρα μου, ακόμα πιο εκεί. Τα πάντα θέλουν μια ροή υπερβάσεων. Η στασιμότητα είναι εχθρός. Ο αγώνας, η επιμονή και η υπομονή με πλήρη συνείδηση κι ευθύνη των πράξεών μας, θα δικαιώσει και τον πατέρα μου και όλους αυτούς που έπεσαν μέσα στην φωτιά και πολέμησαν μέχρις εσχάτων.