Γράφει ο Μιχάλης Σεραφείμ
Αυτή την βδομάδα έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο που βρήκα στην βιβλιοθήκη του σπιτιού μου, χαμένο ανάμεσα σε διάφορα κόμιξ, παλιά περιοδικά και παλιές εγκυκλοπαίδειες της δεκαετίας του ’80, και το οποίο ξεκινώντας να το διαβάζω με απορρόφησε τόσο πολύ όσο κανένα βιβλίο εδώ και αρκετά χρόνια.
Πρόκειται για το βιβλίο “Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας” του Νίκου Δήμου. Το βιβλίο είναι σύντομο, βαθύ, (πιστεύω) ευκολοδιάβαστο, φιλοσοφημένο και ειλικρινώς γραμμένο μέσα από την ψυχή του συγγραφέα (ή τουλάχιστον αυτή την εντύπωση μου έδωσε).
Ξαναδιαβάζοντας το, μου έμπαινε όλο και πιο πολύ η ιδέα να γράψω μια κάποια μικρή ανάλυση για αυτή τη στήλη, καθώς εκτός όλων των άλλων είναι και επίκαιρο (Στ. 32: Βασικά, ο Έλληνας αγνοεί την πραγματικότητα. Ζει δυο φορές πάνω από τα οικονομικά του μέσα. Υπόσχεται τα τριπλά από όσα μπορεί να κάνει. Γνωρίζει τα τετραπλάσια από όσα πραγματικά έμαθε. Αισθάνεται (και συναισθάνεται) τα πενταπλάσια από όσα πραγματικά νοιώθει.).
Όμως παρουσιάσεις καλών βιβλίων, υπάρχουν στη στήλη “Book for Thought” του Αλέξη. Εξάλλου είναι τόσο ουσιαστικό το περιεχόμενο, καθώς και σύντομο, που οποιαδήποτε μικρή ανάλυση μάλλον θα το αδικούσε. Έτσι, αντί για ανάλυση αποφάσισα να παραθέσω ολόκληρη την εισαγωγή του βιβλίου (καθώς και το υστερόγραφο), ελπίζοντας πως ίσως κάποιος παρακινηθεί να το ψάξει και να το διαβάσει από μόνος του.
Πιστεύω πως τέτοιου είδους γραπτά, διαχρονικά, είναι καλό να διατηρούνται στην μνήμη των ανθρώπων καθώς οδηγούν στην αυτοκριτική και στην αυτογνωσία, χαρακτηριστικά τα οποία είναι απαραίτητα στην εποχή και την κοινωνία την οποία ζούμε.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
1
Ορίζουμε σαν ευτυχία την (συνήθως προσωρινή) κατάσταση, όπου η πραγματικότητα συμπίπτει με τις επιθυμίες μας.
2
Σε αναλογία, δυστυχία πρέπει να είναι η μη-σύμπτωση ανάμεσα επιθυμία και πραγματικότητα.
3
Με άλλα λόγια, δυστυχία μπορούμε να ορίσουμε την απόσταση ανάμεσα επιθυμία και πραγματικότητα.
4
Όσο μεγαλύτερη η απόσταση , τόσο πιο δυστυχισμένοι είμαστε.
5
Η ευτυχία (ή δυστυχία) μας εξαρτάται: από το μέγεθος, την ένταση και την ποσότητα των επιθυμιών μας, από την μια μεριά – και από τη φύση της πραγματικότητας, από την άλλη.
6
Μπορεί να είμαι δυστυχής, γιατί έχω υπερβολικές και υπέρμετρες επιθυμίες που (δίκαια) μένουν ανεκπλήρωτες. Ή μπορεί πάλι οι επιθυμίες μου να είναι «λογικές» (του μέσου ανθρώπινου όρου), αλλά η πραγματικότητα να με κατατρέχει (σαν τον Ιώβ). Τότε μιλάμε για κακοτυχία.
7
Έχουμε μια στατιστική έννοια της ευτυχίας. Πιστεύουμε πως ένας άνθρωπος με «λογικές» επιθυμίες, θα πρέπει να έχει σε ίσο βαθμό επιτυχίες και απογοητεύσεις. (Απόδειξη: οι εκφράσεις «θα γυρίσει η τύχη», «θα γυρίσει ο τροχός» κλπ.)
8
Ωστόσο η ζωή δεν επιβεβαιώνει αυτή την σκέψη. Συνήθως, αυτοί που έχουν έντονες επιθυμίες, ικανοποιούν περισσότερες απ’ όσους έχουν λίγες και ταπεινές. Μόνο που η αχόρταγη φύση των πρώτων σπάνια τους επιτρέπει να αισθανθούν την κατάσταση της ισορροπίας, που ονομάζουμε ευτυχία.
9
Η απόσταση που ονομάσαμε δυστυχία, λειτουργεί θετικά και αρνητικά. Δεν έχω αυτά που επιθυμώ, ή έχω κάτι που δεν επιθυμώ (π.χ. μια αρρώστια).
10
Όσοι δίνουν «συνταγές ευτυχίας» προσπαθούν συνήθως να τροποποιήσουν ή να μειώσουν τις επιθυμίες – μια και δεν είναι εύκολο να επηρεάσουν την πραγματικότητα. Φυσικά, όσο λιγότερες επιθυμίες έχουμε, τόσο λιγότερο κινδυνεύουμε να απογοητευθούμε και να πονέσουμε.
11
Το επόμενο βήμα είναι η σκέψη του Βούδα, που διδάσκει την κατάργηση της επιθυμίας, σαν σίγουρο αντίδοτο στη δυστυχία. (Ακόμη αποτελεσματικότερα: την κατάργηση της πηγής κάθε επιθυμίας – του Εγώ).
12
Στα ζώα, το άνοιγμα ανάμεσα επιθυμία και πραγματικότητα είναι ελάχιστο. Οι βασικές επιδιώξεις του ζώου καλύπτονται από τις γύρω του δυνατότητες. Είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στο περιβάλλον του.
13
Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για ευτυχισμένα και δυστυχισμένα ζώα – μια και δεν πρέπει να υπάρχει μέσα τους η ένταση ανάμεσα στους δυο (ανθρώπινους) πόλους. Κάτι όμως μου λέει ότι τα πετεινά του ουρανού πρέπει να είναι ευτυχισμένα…
14
Αντίθετα με τα ζώα, ο άνθρωπος έχει επιθυμίες «θέσει και φύσει» μη-εκπληρώσιμες. Λαχταράει την αθανασία. Ενώ το μόνο σίγουρο που ξέρει για το μέλλον είναι πως κάποτε θα πεθάνει.
15
Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τον άνθρωπο, σαν το ζώο που επιθυμεί πάντα περισσότερα από όσα φτάνει. Το απροσάρμοστο ζώο. Θα μπορούσαμε, με άλλα λόγια, να ορίσουμε τον άνθρωπο, σαν το όν που φέρνει τη δυστυχία – εγγενή – μέσα του.
16
Ή, πάλι, θα μπορούσαμε να ορίσουμε τον άνθρωπο σαν το τραγικό ζώο. Γιατί τι άλλο είναι η τραγωδία, παρά η αγωνιστική βίωση της διάστασης ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο;
17
Όσο πιο άνθρωπος είναι κανείς, όσο περισσότερα ποθεί και ζητά, τόσο μεγαλύτερο χάσκει το άνοιγμα. Κι αν είναι ήρωας, πολεμάει και χάνεται. Κι αν είναι καλλιτέχνης, προσπαθεί να γεμίσει το άνοιγμα με μορφές.
18
Αν ο άνθρωπος, ως άνθρωπος, φέρνει μέσα του τη δυστυχία, ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση σ’ αυτήν. Ακόμη και ορισμένες εθνότητες. Ανάμεσα σ’ αυτές, σίγουρα και οι Έλληνες. Οι νέο – Έλληνες.
19
Θέση αυτού του βιβλίου είναι πως ο νέο – Έλληνας, λόγω ιστορίας, κληρονομικότητας και χαρακτήρα, παρουσιάζει μεγαλύτερο άνοιγμα ανάμεσα επιθυμία και πραγματικότητα, από τον μέσο όρο των άλλων ανθρώπων.
20
Αν δηλαδή το να είσαι άνθρωπος σημαίνει ήδη τη βεβαιότητα ενός ποσού δυστυχίας – το να είσαι Έλληνας, προοιωνίζει μια μεγαλύτερη δόση.
21
Μιλάμε για τη «δυστυχία του να είσαι Έλληνας».
…
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
190
Φυσικά θα μπορούσε να γράψει κανείς και ένα βιβλίο με τίτλο: «η ευτυχία του να είσαι Έλληνας».
191
Γιατί υπάρχει αυτή η ευτυχία (ποιος θα τολμούσε να το αρνηθεί;).
192
Να όμως που γράφοντας για τη δυστυχία, έγραφα και για την ευτυχία.
193
Για την ευτυχία της δυστυχίας, του να είσαι Έλληνας
