Ο Θάνος Μικρούτσικος βρέθηκε στη πόλη μας τη Λάρνακα και το Skala Times άδραξε την ευκαιρία για μια συνάντηση μαζί του. Τι να πει κανείς για τον Θάνο Μικρούτσικο; Για το πόσο ταλαντούχος συνθέτης είναι; Για τις σημαντικές του συνεργασίες; Για την εμπλοκή του στην πολιτική; Για την ευφυϊα του; Ο συνθέτης των σπουδαίων ποιητών μας μιλά για την Μελίνα Μερκούρη, για την οικονομική κρίση, για την πολιτική, για τον έρωτα και για άλλα πολλά. Ο Θάνος Μικρούτσικος είναι από τους λίγους εναπομείναντες σπουδαίους Έλληνες. Μπορείς να διαφωνείς με την πολιτική του ιδεολογία, (δηλωμένος αριστερός), αλλά δεν μπορείς να διαφωνήσεις σε αυτό.
Της Γιώτας Δημητρίου
Όταν προετοιμαζόμουν γι αυτή τη συνέντευξη σκεφτόμουν πως είστε ένας από τους τελευταίους εναπομείναντες σπουδαίους και μια συνέντευξη δεν είναι αρκετή για να σας “χορτάσει” κάποιος. Μόνο ένα βιβλίο βιογραφία θα μπορούσε να μας κάνει να δούμε σε βάθος ποιος είναι ο Θάνος Μικρούτσικος. Γράφτηκε πέρσι ένα τέτοιο βιβλίο, του Οδυσσέα Ιωάννου, με τίτλο “Ο Θάνος κι ο Μικρούτσικος”. Πώς προέκυψε αυτό το βιβλίο;
Ο Οδυσσέας θα έγραφε ένα βιβλίο για τέσσερεις Έλληνες συνθέτες, και θα με συμπεριλάμβανε κι εμένα μέσα. Μου ζήτησε να συναντηθούμε για να μιλήσουμε, θα ήταν κάτι σαν εκτεταμένο βιογραφικό, μου είχε πει. Ήρθε μια μέρα με το κασετόφωνο, καλή ώρα σαν κι εσένα τώρα, και μου λέει “ξεκίνα να μιλάς που γεννήθηκες και που…” Ξεκίνησα να μιλάω και κάποια στιγμή μου λέει: “Σταμάτα. Να κάνουμε ανα μία βδομάδα συνάντηση να μιλάμε για τη ζωή και την πορεία σου για να υπάρχει καταγεγραμμένο διότι θεωρώ όλα αυτά που λες πολύ σημαντικά και χρήσιμα. Τι λες;” Ο Οδυσσέας είναι φίλος μου και επίσης είναι ένας πολύ καλός στιχουργός, δέχθηκα. Ερχόταν λοιπόν κάθε βδομάδα και μιλούσαμε. Αυτό γινόταν για τρεις μήνες. Η σύζυγος μου η Μαρία Παπαγιάννη θεωρείται ίσως η σημαντικότερη συγγραφέας παιδικού βιβλίου, συνεργάζεται με τις εκδόσεις Πατάκη εδώ και χρόνια και διατηρεί πολύ καλές φιλικές σχέσεις με την Έλενα Πατάκη. Μια μέρα που η Έλενα είχε έρθει επίσκεψη στο σπίτι μας, έτυχε να ήταν και ο Οδυσσέας. Όταν έμαθε τι κάναμε, ζήτησε να ακούσει λίγο από την ηχογράφηση των καταγεγραμένων. Αφού άκουσε λίγο, μας είπε “είναι έγκλημα αν δεν εκδοθεί σε βιβλίο”. Παρόλο που ήμουν κατά μιας τέτοιας άποψης, δηλαδή να εκδόσω την βιογραφία μου ενώ ακόμη υπάρχω και δημιουργώ, εντούτοις, προχωρήσαμε και πέρσι τον Νοέμβριο εκδόθηκε το βιβλίο. Στην αρχή, όπως σου είπα, ήμουν αρνητικός, κατά της έκδοσης της βιογραφίας μου ενώ υπάρχω και δημιουργώ. Αλλά όταν είδα ότι πέρα του Θάνου Μικρούτσικου, πέρα της διαδρομής μου δηλαδή, υπήρχε έντονα το στοιχείο της ζώσας ιστορίας της χώρας, πείστηκα και το βιβλίο εκδόθηκε.
Κύριε Μικρούτσικε σε ένα κόσμο που κυριαρχεί η οικονομική εξαθλίωση, τα 
μνημόνια και οι Τρώικες, σε ένα τέτοιο κόσμο όπου ο άνθρωπος είτε είναι άνεργος, είτε ανησυχεί αν θα χάσει τη δουλειά του, τι ρόλο έχει ή πρέπει να έχει ο πολιτισμός; Οι τέχνες, η λογοτεχνία, η ποίηση, η μουσική….
Ο πολιτισμός και οι τέχνες, η κουλτούρα γενικά, έχουν μεγάλη σημασία. Σκέψου ότι για τους ανθρώπους των σπηλαίων έχουμε στοιχεία για τη ζωή τους μόνο από τις ζωγραφίες στους βράχους. Η τέχνη (η σοβαρή εκδοχή της) μπορεί να βοηθήσει να φτιάξει συνειδητούς πολίτες. Ξέρεις, τον κόσμο μπορεί να μην τον αλλάξουν οι τέχνες, αλλά σίγουρα θα τον αλλάξουν οι συνειδητοί πολίτες. Σε μια περίοδο κρίσης όπως αυτή που βιώνουμε στην Ελλάδα (και ελπίζω να μην την βιώσει η Κύπρος στο βαθμό της Ελλάδας) η τέχνη πρέπει να βοηθάει στην εμψύχωση του κόσμου. Αυτός είναι ο ρόλος της. Άρα ο ρόλος είναι αρχικά και διαχρονικά να καταγράφει το πέρασμα του ανθρώπου πάνω στη γη, αν σήμερα πάψει η τέχνη δεν θα ξέρουν μετά από 100 χρόνια πως ζούσαν οι άνθρωποι το 2012. Το δεύτερο είναι να κάνει τους ανθρώπους πιο συνειδητούς και τέλος, σε περιόδους κρίσεις, η τέχνη πρέπει να εμψυχώνει.
Υπήρξατε Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας την δεκαετία του ’90. Πώς ήταν ο πολιτισμός στην Ελλάδα τότε και πως είναι σήμερα;
Ο πολιτισμός έχει δυο διαστάσεις : ένα κράτος έχει μια πολιτική για τον πολιτισμό αλλά ταυτόχρονα πέρα αυτού υπάρχει και ο πολιτισμός ο οποίος γίνεται ανεξαρτήτου της όποιας πολιτικής του κράτους. Μιλώντας για το πρώτο, η αίσθηση που έχω και νομίζω ένα σοβαρό κομμάτι του συναφιού μου μπορεί να το επιβεβαιώσει και το έχει επιβεβαιώσει δημοσίως, είναι ότι έγινε μεγάλο πολιτιστικό έργο όταν ήμουν Υπουργός. Παρότι πάντα ο πολιτισμός ήταν ελλειματικός, επειδή έχουμε στην Ελλάδα μια πολιτιστική κληρονομιά που μαζί με την Ιταλία έχουν το 30% του πολιτισμού της Ευρώπης, δίνονταν λιγότερα χρήματα, όμως εδίδοντο χρήματα. Αυτή τη στιγμή τι λεφτά έχει το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας; Πριν σκεφτούμε αν ο νυν Υπουργός Πολιτισμού στην Ελλάδα είναι βλαξ ας σκεφτούμε πως και ο εξυπνότερος άνθρωπος στον κόσμο να ήτανε και ο πιο σημαντικός πολιτιστικός παράγοντας να ήτανε, θα μπορούσε να κάνει πολιτιστικό έργο όταν δεν υπάρχουν τα λεφτά για να κάνει έργο; Αυτό όμως είναι λάθος κι αυτό επειδή ακριβώς ο ρόλος του πολιτισμού είναι αυτός που σας ανάφερα πιο πριν . Τώρα βέβαια στην Ελλάδα, όπου γίνονται περικοπές από παντού και με τόση ανεργία άντε να πείσεις για λεφτά για πολιτιστική πολιτική. Δεν θα βρεις ευήκοον ους. Αν αυτό βέβαια συνεχιστεί για 40-50 χρόνια δεν ξέρω τι είδους homosapiens θα μείνει στη χώρα. Ξέρεις, έχω ένα παράδειγμα και το λέω. Κι ειλικρινά σου μιλάω θα σου πω αυτό το παράδειγμα και είναι πέρα από ιδεολογίες και πέρα από το γεγονός ότι είμαι αριστερός, θέλω να αναφέρω αυτό το παράδειγμα επειδή το θεωρώ πολύ ενδεικτικό: Το 1918, μετά την επανάσταση των μπολσεβίκων στη Λευκορωσία, στη νεοπαγή τότε Σοβιετική Ένωση, οι Άγγλοι, Γάλλοι και Λευκορώσοι κάνανε μια γενική επίθεση. Η αχανής Ρωσία, η μετέπειτα Σοβιετική Ένωση, δεν υπήρχε.Ηλεκτρισμός δεν υπήρχε. Ξύλα για να ζεσταθούν δεν υπήρχαν, γιατί τα δάση τα κατείχαν οι άλλοι. Με αποτέλεσμα, όπως φαίνεται και από φωτογραφίες, να βάζουνε κάτι μεγάλα καζάνια. Δεν είχαν τρόπο να ζεσταθούν. Τότε επισκέφτηκε τον Λένιν ο Επίτροπος Παιδείας και Πολιτισμού, ο Λουνατσάρσκι, μια μεγάλη προσωπικότητα και του λέει: “Αυτό είναι ένα καινούργιο μεγάλο ποίημα του Μαγιακόφσκι και πρέπει να τυπωθεί σε 150.000 αντίτυπα σύντροφε Λένιν”. Ο Λένιν του απάντησε “Πώς να το τυπώσω, δεν υπάρχει ξύλο για να φτιάξουμε το χαρτί. Με τα ελάχιστα ξύλα ζεσταίνονται ελάχιστοι άνθρωποι. Έχεις όμως δίκιο”. Υπόγραψε λοιπόν να τυπωθεί σε 150.000 αντίτυπα. Το παίρνει ο Λουνατσάρσκι και όπως ετοιμάζεται να φύγει του φωνάζει ο Λένιν: “Δώσε εντολή από αύριο να ανοίξουν τα Μπολσόι. Τώρα μας χρειάζεται η μεγάλη τέχνη”. H τέχνη λοιπόν είνα σημαντική και ιδιαίτερα σε δύσκολους καιρούς.
Υπήρξατε Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού τον καιρό που ήταν Υπουργός η Μελίνα Μερκούρη. Αλήθεια τι κρατήσατε από την Μελίνα;
Την Μελίνα δεν την γνώρισα ως Υπουργό. Την είχα γνωρίσει πολύ πιο πριν, τη δεκαετία του ’70, είχαμε συνεργαστεί και είχαμε μια πολύ καλή φιλική σχέση. Η Μελίνα ήταν δυναμική, έκανε την Ελλάδα διάσημη στο εξωτερικό. Ήταν μια γυναίκα που έκανε κάτι πολύ καλό στον Ελληνικό πολιτισμό: Τον γνωστοποίησε στο εξωτερικό. Έκανε τον πολιτισμό πρωτοσέλιδο και ο ρόλος αυτός ήταν πάρα πολύ σημαντικός. Ήτανε μια πεισματάρα γυναίκα με πάρα πολλή λάμψη!
Εσείς είχατε οριστεί από το ΠΑΣΟΚ Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού και στην συνέχεια Υπουργός. Αλήθεια, το ΠΑΣΟΚ τότε με το ΠΑΣΟΚ σήμερα έχει κάποια σχέση;
Όταν από το ‘80 άρχισε να υποχωρεί ο υπαρκτός σοσιαλισμός και το ‘89 άρχισε να πνέει τα λοίσθια, ξεκίνησε να αλλάζει το πολιτικό σκηνικό. Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που είχαν έναν ρόλο ξαφνικά έγιναν κόμματα του συστήματος. Έτσι από την εποχή του Σημίτη στην Ελλάδα, το ΠΑΣΟΚ αλλάζει ιδιοσυστασία, χαρακτηριστικά. Δεν άλλαξε τώρα στην κρίση. Άρχισε να αλλάζει από το ’96 σιγά σιγά. Είχε τότε ακόμη, βέβαια, κάποια στοιχεία προοδευτικά, αλλά ως μειοψηφία. Σιγά σιγά λοιπόν έφτασε να είναι ένα κόμμα φανατικό του συστήματος. Αυτό ξεκίνησε από το ’96 και δεν είναι κάτι καινούριο. Αυτή είναι η ανάλυση η δική μου.
Μετανιώσατε για την εμπλοκή σας στην πολιτική;
Ξέρεις με πήρε τηλέφωνο πριν λίγες μέρες ένας φίλος, συνάδελφος σου, από Ελλάδα, διάσημος δημοσιογράφος και μου λέει “ακούω τραγούδια σου και σκέφτομαι πως ήταν λάθος που έχεις εμπλακεί στην πολιτική”. Του λέω, κοίταξε να δεις, ζητάς να εξηγήσεις 20 χρόνια πίσω. Είναι αντιεπιστημονικό αυτό που κάνεις. Δεν μπορείς λόγω εκ των υστέρων να κρίνεις τα πράγματα. Ως συναισθηματική αντίδραση μπορώ να σου πω ότι έτσι όπως είναι τα πράγματα σήμερα πιθανών να με συνέφερε να μην εμπλακώ. Αλλά επί της ουσίας, εαν μεταφερθούμε από το σήμερα στο χθες, εγώ αισθάνομαι ότι καλώς πήγα στο Υπουργείο Πολιτισμού διότι τότε η άποψη μου ήτανε ότι ο Ελληνικός Πολιτισμός είναι η βαριά μας βιομηχανία κι εγώ μπορούσα να βοηθήσω –όπως και το έκανα- στην ανάπτυξη θεσμών και υποδομών.
Ξέρετε, έχω ένα φίλο, γύρω στα 30, εξαιρετικά όμορφο μυαλό, αριστερός. Από τον καιρό που έχει εμπλακεί στην πολιτική έχει, θεωρώ, αλλάξει. Τελικά παραμένει κανείς ιδεολόγος και σωστός μόνο όταν απέχει από την πολιτική; Όταν δεν είναι έμμισθος; Μήπως όταν εμπλακεί κανείς βάζει σε δεύτερη μοίρα τα ιδανικά και την ιδεολογία;
Πιθανών να έχεις δίκαιο Γιώτα. Η τρέχουσα πολιτική πραγματικά είναι μια φαγάνα. Η τρέχουσα πολιτική μπορεί να δημιουργήσει όλα τα χαρακτηριστικά που είπες. Έχεις δίκαιο. Όμως θα σου πω κάτι: αν τα σημαντικά μυαλά απέχουν, τότε θα μείνουν στην πολιτική ο αφρός και το επιδερμικό. Όμως για τον φίλο σου που λες, πρέπει να έχεις υπόψη σου Γιώτα μου πως όλοι είμαστε σχοινοβάτες. Είμαστε ισορροπιστές σε ένα σχοινί. Από την ώρα που συνειδητοποιείς τον κόσμο μέχρι την ώρα που πεθαίνεις είσαι σε ένα τεντωμένο σχοινί και προσπαθείς να ισορροπήσεις. Μπορεί να πέσεις κάτω κι αυτό είναι η περιπέτεια του ανθρώπου, αλλά σημασία έχει αν θα σηκωθείς και αν θα συνεχίσεις και πώς θα συνεχίσεις να σχοινοβατείς…
Έχετε μελοποιήσει Ρίτσο, Μαγιακόφσκι, Μπρεχτ και πολλούς άλλους μεγάλους ποιητές. Για τον Θάνο Μικρούτσικο τι σημαίνει ποίηση;
Θα σου πω μια ιστορία: Θυμάμαι από ’52 , ΄53 ήμουν 5-6 χρονών ο πατέρας μου με έπαιρνε στην αγκαλιά του και αντί για παραμύθια μου διάβαζε ποίηση σπουδαίων ποιητών. Καρυωτάκης, Χατζόπουλος, Καββαδίας, Ρίτσος. Επειδή αυτό γινόταν για χρόνια, δημιούργησε μέσα μου μια αγάπη για την ποίηση. Όταν λοιπόν ξεκίνησα να δημιουργώ ως συνθέτης στο πιάνο, ταυτόχρονα είχα ένα αγκωνάρι πάνω μου την ποίηση, έτσι γεννήθηκε η αγάπη για την ποίηση.
Ο δικός μου αγαπημένος, ο Γιάννης Ρίτσος λέει “εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε από τον κόσμο αδελφέ μου, εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο”. Η μουσική μπορεί να σμίξει τον κόσμο κύριε Μικρούτσικε;
Με τον Ρίτσο κάναμε παρέα και βλεπόμασταν συχνά. Το αποκαλώ δάσκαλο μου. Θυμάμαι μου έλεγε “να γράφεις για ό,τι σε καίει, είτε αυτό είναι σε μια δεδομένη στιγμή ο αγώνας, είτε είναι ο έρωτας, η εικόνα, οτιδήποτε σε καίει. Όμως, να θυμασαι, για ό,τι και να γράφεις, πρέπει να προσέχεις να κοιτάς μπροστά, όχι πίσω. Να είσαι σύγχρονος, να μην αναμασάς το παλιό”. Αυτή τη συμβουλή του την κράτησα….Ναι, η μουσική μπορεί να ενώσει τον κόσμο.
“Τι νόημα έχουν οι πολιτείες χτισμένες δίχως τη σοφία του λαού;” έγραφε ο Μπρεχτ. Η σοφία του λαού ενδυναμώνει ή εξασθενεί στις αδυσώπητες αυτές εποχές που ζούμε;
Ο κόσμος σε Ελλάδα και Κύπρο βομβαρδίζεται καθημερινά από τα ΜΜΕ. Το γούστο του μέσου Κύπριου και μέσου Έλληνα είναι το γούστο που υποβάλλουν τα ΜΜΕ. Υπάρχει εντός του ένα αίσθημα ένα ήθος λαϊκο το οποίο είναι υπαρκτό και κάποιες φορές, ακραίες, βγαίνει. Όχι πάντα. Λίγες φορές. Ευελπιστώ ότι σε αυτή την κρίση, το μόνο θετικό είναι ότι μπορεί να προκύψει αυτή αντίδραση.
Άρα λέτε, μπορεί να ενδυναμώσει η σοφία μέσα από αυτή την κρίση.
Μέχρι το τέλος της ζωής μου δεν θα προλάβω να ζήσω την άλλη κοινωνία. Ελπίζω όμως στην σοφία αυτή, στην συνείδηση αυτή που θα αλλάξει το σύστημα αυτό του καπιταλισμού που ζούμε.
Ο έρωτας τι ρόλο έχει παίξει στη ζωή του Θάνου Μικρούτσικου;
Γιώτα τι μου είπες τώρα! Τρεις γάμοι και μόνο αυτό λέει κάτι, ε; Τώρα αν ήταν εδώ η σύζυγος μου, η Μαρία Παπαγιάννη, μπορεί και να μου απαγόρευε να απαντήσω. (Γέλια!) Κοίταξε ο έρωτας έπαιξε πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή μου, έχω υπάρξει με πολλές γυναίκες και δεν είναι τυχαίο που με όλες διατηρώ καλές σχέσεις μέχρι σήμερα. Δεν υπήρξα ποτέ τσιγγούνης στα αισθήματα μου. Για μένα ο έρωτας ήταν πάντα κινητήρια δύναμη.
Ξέρετε έχω μια προσωπική θεωρία που λέει ότι οι ανέραστοι άνθρωποι, αυτοί που δεν έχουν σχέση με τον έρωτα, είναι κακοί άνθρωποι….
Είναι περίεργο, είναι η δεύτερη φορά που ταυτιζόμαστε! Έχω ακριβώς την ίδια θεωρία. Πιστεύω ότι ο ανέραστος άνθρωπος είναι και κακός άνθρωπος και αν είναι και καλλιτέχνης δεν θα είναι ταλαντούχος.
Τελευταία ερώτηση, τι πρέπει να έχουμε κατά νου αυτές τις δύσκολες εποχές που ζούμε;
Αυτό που μου έρχεται στο μυαλό είναι τρια πράγματα: Το ένα το έχω δανειστεί όχι από ποιήμα του Καββαδία αλλά από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του Καββαδία. Λέω πάντα στους νέους ανθρώπους να ονειρεύονται και να λυπούνται αυτούς που δεν ονειρεύονται. Μια άλλη κουβέντα είναι μια δικιά μου άποψη, κατάκτησε το αδύνατο. Μόνο έτσι αξίζει τον κόπο να ζεις σε αυτή την μικρή ζωή που σου έλαχε. Και κάτι από τον “καλό μου φίλο” τον Μπρέχτ : “αυτός που αγωνίζεται μπορεί να χάσει, όμως αυτός που δεν αγωνίζεται έχει ήδη χάσει”.
