Γράφει η Ελένη Μωυσέως
Απόφοιτος Παντείου Πανεπιστημίου, Διεθνών Ευρωπαϊκών Σπουδών
Εmail: elenicymois@yahoo.gr
Θα μπορούσε να πει κανείς πως ξεκίνησα την στήλη αυτή λίγο ανάποδα, δηλαδή δεν έγινε πρώτα η ιστορική διαδρομή όπως θα έπρεπε, αλλά αρχίσαμε με την γνωριμία των δύο οργάνων της Ένωσης και ενός διεθνούς οργανισμού όπως είναι το ΔΝΤ. Το θεώρησα όμως σκόπιμο λόγω της οικονομικής κατάστασης, όχι μόνο της Κύπρου αλλά γενικότερα των κρατών της Ευρώπης. Αφού λόγω ακριβώς αυτής της κατάστασης βομβαρδιζόμαστε συνεχώς με ειδήσεις που αναφέρουν λέξεις όπως “μνημόνιο” και “τρόικα”, αλλά κανείς δεν έδινε κάποιες γενικές πληροφορίες στο κοινό για το ποιοι απαρτίζουν την τρόϊκα. Ελπίζω πραγματικά να διαφώτισα έστω και στο ελάχιστο.
Αυτή την βδομάδα θα πάρουμε τα πράγματα λίγο από την αρχή, θα δούμε την ιστορική διαδρομή που ακολούθησε η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης μέχρι και πριν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο και την άλλη βδομάδα (στο Β’ μέρος), από τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και την πραγματοποίηση της ιδέας αυτής σε πράξη.
Η ευρωπαϊκή ιδέα δεν ήταν ένα προϊόν των σύγχρονων αλλά έχει τις ρίζες της στον 14ο αιώνα. Πολλοί διανοούμενοι έγραψαν μελέτες και έργα για το θέμα και όλοι συνέκλιναν σε μια μορφή ευρωπαϊκής ενοποίησης. Είναι αυτονόητο, ότι οι μέθοδοι και τα κίνητρα απαντούσαν κάθε φορά στις διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες.
Γ ια παράδειγμα, η κατάλυση της υπεροχής του πάπα, η πολυδιάσπαση του ευρωπαϊκού χώρου, η Γαλλική επανάσταση έφεραν αλλαγές στις μέχρι τότε ιδέες που έπρεπε τώρα να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.
Στα σχέδια που εκπονήθηκαν βρίσκουμε πολλές ιδέες διάσπαρτες που προσέδωσαν τη σημερινή θεσμική έκφραση της ευρωπαϊκής ιδέας, όπως είναι ο περιορισμός της κυριαρχίας των κρατών με την υπαγωγή τους στις αποφάσεις μιας Ευρωπαϊκής Δίαιτας (Saint-Pierre), κατάργηση των δασμολογικών φραγμών (Sully), εκπροσώπηση των κρατών στην Ευρωπαϊκή Δίαιτα κατ’αναλογία της δημογραφικής και οικονομικής τους σημασίας (Penn), λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία (Penn), ομοφωνία στην περίπτωση αναθεώρησης των θεμελιωδών διατάξεων της ιδρυτικής συνθήκης (Saint-Pierre), συμμετοχή όλων των κρατών στις δαπάνες της Ένωσης (Saint-Pierre), εκπροσώπηση επαγγελματικών συμφερόντων(Saint-Simon) , επιλογή των μελών του Συμβουλίου βάση της σύνεσης, της εμπειρίας και της πίστης τους (Dubois), ευρωπαϊκός στρατός με ενιαία διοίκηση (Sully/Penn), στενή γαλλογερμανική συνεργασία ως κεντρικός άξονας του συστήματος (Sully), αρχή της επικουρικότητας (Proudhon), συνάρτηση οικονομικού οφέλους και κυριαρχίας υπό την έννοια της αύξησης του οικονομικού οφέλους ως κίνητρο περιορισμού της κυριαρχίας (Saint-Pierre), ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής (Podiebrad).
Παρά τις άσχημες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που ακολούθησαν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, η ιδέα της ευρωπαϊκής συνεργασίας δεν σταμάτησε. Το αντίθετο, ίσως ακριβώς και λόγω των συνθηκών αυτών, κέρδιζε έδαφος και αυτό το δείχνει και η δημιουργία πολλών ομάδων που είχαν ως στόχο την διάδοση και υλοποίηση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Μία από αυτές τις ομάδες ήταν η «Πανευρωπαϊκή Ένωση», ο ιδρυτής της ήταν ο κόμης Richard Coudenhove-Kalergi (αυστριακός με ελληνικές ρίζες) και η ομάδα αυτή καταγράφεται ως το αφετηριακό ορόσημο αλλά και ως εγερτήρια δύναμη για τη δρομολόγηση του μεγάλου ενοποιητικού εγχειρήματος. Ο Kalergi εκδίδει ένα βιβλίο, την «Πανευρώπη» και προσδιορίζει τα τέσσερα στάδια της ενοποίησης που ήταν 1) η σύγκληση μίας διάσκεψης, 2) σύναψη μιας συνθήκης διαιτησίας, 3) δημιουργία μιας τελωνειακής ένωσης και, 4) την κατάρτιση ενός συντάγματος. Με το βιβλίο αυτό η ευρωπαϊκή ιδέα περνά από τις διακηρύξεις στην πολιτική πράξη.
Το 1929 ο Aristide Briand (υπουργός εξωτερικών και 11 φορές πρωθυπουργός της Γαλλίας), ασκώντας την προεδρία της Πανευρωπαϊκής Ένωσης, από το βήμα της Κοινωνίας των Εθνών, πρότεινε την ένωση των κρατών της Ευρώπης με ένα είδος ομοσπονδιακού δεσμού που θα δρούσε κυρίως στο οικονομικό πεδίο και δεν θα έθιγε την κυριαρχία των κρατών. Την πρότασή του αποδέχτηκε η Γερμανία και άλλα 25 κράτη, η Αγγλία όμως ήταν αντίθετη.
Το 1930 η Γαλλία, υπόβαλε στη Κοινωνία των Εθνών και πάλι, ένα μνημόνιο που προέβλεπε τη δημιουργία μιας μόνιμης πολιτικής επιτροπής και μιας γραμματείας. Τα αρνητικά που ελλόχευαν την πρόταση αυτή ήταν πολλά, αλλά και οι αντιδράσεις των άλλων ευρωπαϊκών κρατών έδειξαν ότι η ενοποίηση δεν ήταν στις προτεραιότητές τους (με εξαίρεση την Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, Βουλγαρία κ.α). Η Αγγλία, η Ιταλία του Μουσολίνι και η Γερμανία ήταν εντελώς αντίθετες ενώ η τελευταία θεώρησε πως η γαλλική πρόταση ήταν στην ουσία προσπάθεια της Γαλλίας να επιβάλει την ηγεμονία της στην Ευρώπη. Το τελευταίο δείχνει και την έντονη ανταγωνιστικότητα που υπήρχε μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας λόγω των αντικρουόμενων συμφερόντων τους και την προσπάθεια ελέγχου της δύναμης της κάθε μιας από αυτές τις χώρες από την άλλη.
Η συνέχεια την άλλη βδομάδα!
