Γράφει η Γιώτα Δημητρίου
yioda@skalatimes.com
«Από την στιγμή που η ειλικρίνεια είναι και για τους δυο μας ηθική δεν υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε ότι ο ένας από τους δυο μας είναι ανήθικος με τον εαυτό του. Τουλάχιστον εκεί βασίζεται η δική μου εμπιστοσύνη σε σένα», της είπε.
Μα τι είναι η ηθική;
Διανύουμε περίεργες εποχές όπου πολλές φορές αρκετοί άνθρωποι έχουν την πεποίθηση ότι εκείνοι οι οποίοι ακολουθούν την ηθική είναι άνθρωποι παλαιών αντιλήψεων, ακόμη και οπισθοδρομικοί. Πιστεύουν ότι η ηθική εμπεριέχει ένα κράμα απαγορευτικών κανόνων οι οποίοι ελέγχουν την ζωή και την καθημερινότητα αυτών που προσπαθούν να είναι ηθικοί.
Αλλά και πάλι, τι είναι η ηθική;
Καταρχάς η ηθική δεν είναι ένα σύνολο απαγορεύσεων οι οποίες ελέγχουν την προσωπική μας ζωή.
«Η ηθική είναι η επιστήμη της ευτυχίας» είχε πει ο Βικτωρ Ουγκώ και νομίζω θα τον πιστέψω.
Η ηθική φιλοσοφία έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με το θέμα της ηθικής και έχει χωριστεί σε ηθική φιλοσοφία πρώτης τάξης (ή αλλιώς σε λόγο πρώτης τάξης ή απλά ηθικολογία) και σε ηθική φιλοσοφία δεύτερης τάξης (ή αλλιώς λόγο δεύτερης τάξης ή απλά ηθική φιλοσοφία). Ο ηθικός φιλόσοφος πρώτης τάξης καλείται να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα τύπου «Είναι σωστό να λέμε ψέματα;»; «Πρέπει οι πλούσιοι να βοηθούν τους φτωχούς;» Ενώ ο ηθικός φιλόσοφος δεύτερης τάξης καλείται να δώσει απαντήσεις του τύπου «τι εννοούμε με τη λέξη σωστό;» «Τι εννοούμε με τη λέξη πρέπει;»
Από την άλλη ο διάσημος Γερμανός φιλόσοφος Καντ (1724 – 1804) υποστήριξε ότι “η πηγή της θεωρίας της αρετής και της ηθικής δεν βρίσκεται σε εξωγενείς της ανθρώπινης φύσης παράγοντες, δεν αποδίδεται στη φύση, ούτε στο Θεό, παρά μόνο στην καλή θέληση”.
Υπάρχει βέβαια και η «σχετικοκρατία» στην ηθική. Δηλαδή κάποιες ηθικές αρχές διαφέρουν από τόπο και εποχή. Η ηθική γίνεται σχετική ανάλογα με την κοινωνία και την εποχή στην οποία ζει κάποιος.
Επίσης, υπάρχει η αντίληψη την οποία ενστερνίζομαι, ότι ηθική είναι οτιδήποτε δεν βλάπτει τον άλλο.
Αν το ψέμα μου θα σε σε πληγώσει τότε είναι ανήθικο ναι.
Αν η πράξη μου θα σε πληγώσει τότε ναι είναι ανήθικη.
Αν τα λόγια μου θα σε μειώσουν και θα σου κάνουν κακό τότε ναι είναι ανήθικα.
Φυσικά, υπάρχει και η συνείδηση του καθενός που είναι διαπλασμένη ανάλογα με τα βιώματα, τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα και την παιδεία του. Αυτή λοιπόν η συνείδηση πολλές φορές μπορεί να παρερμηνεύει την ηθική και να την ντύνει με ένα μανδύα προπαγάνδας. «Κι αν σε απάτησα; Σιγά το πράγμα, όλοι το κάνουν», «Και αν δεν ήμουν ξεκάθαρος μαζί σου, σιγά το πράγμα ήθελα να παίξω», «Αν γίνεται πόλεμος και σκοτώνονται χιλιάδες άνθρωποι τι μας νοιάζει εμάς;; Οι πόλεμοι είναι αναγκαίοι στην ιστορία», «Και αν σου είπα ψέματα τι σημαίνει; Δεν είπα ότι είμαι και Άγιος»
Και πολλά άλλα τέτοια που χαϊδεύουν την ανηθικότητα και δεν επιτρέπουν να φανεί το ανήθικο πίσω από μια πράξη ή που πολλές φορές δεν την αντιλαμβάνονται καν.
Σε αυτούς όμως που η συνείδηση λειτουργεί φυσιολογικά και σωστά οι κανόνες της ηθικής είναι εκεί και προστάζουν να παραμένεις άνθρωπος και αληθινός και να μην κάνεις όσα δεν θα ήθελες να σου κάνουν.
Ίσως να ακούγεται σαν χριστιανικό δόγμα, μα μάλλον πρόκειται για ουμανιστική τοποθέτηση.
Ανήθικο είναι ότι πληγώνει, εξαπατεί και λαβώνει ανθρώπους.
Από την οικονομική κρίση, μέχρι την ερωτική απάτη, από ένα ψέμα μέχρι μια υποκρισία.
Στις επικίνδυνες εποχές των μνημονίων πολλά πράγματα χάνουν την αξία τους.
Αν κάτι οφείλουμε να το διαφυλάξουμε σαν κόρη οφθαλμού είναι το υλικό που περικλείνει την προσωπικότητα μας. Κι ανάμεσα σ’ αυτό το υλικό είναι και η ηθική μας.
Ας μην την “ξεπουλήσουμε λοιπόν στο Γιουσουρούμ για ένα κουστούμ”, που θα έλεγε κι ο Νικόλας Άσιμος.
Ναι;
Υ.Γ Βοηθητικό για όσους επιθυμούν να ασχοληθούν με το θέμα της ηθικής, είναι το βιβλίο «Θέματα εφαρμοσμένης ηθικής» του Jonathan Glover (“Causing death and saving lives”)
