«Tην γλώσσα μου έδωσαν ελληνική, το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου….» έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης, στο “Άξιον Εστι”. Ναι, τη γλώσσα μας έδωσαν ελληνική, αλλά τη διάλεκτο κυπριακή.
Μήνες μετά τη θύελλα που ξεσήκωσαν οι δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου Κύπρου για την κυπριακή διάλεκτο, ο ειδικός στο θέμα Γιώργος Β. Γεωργίου κλέβει λίγο από το βαρυφορτωμένο του πρόγραμμα (διδασκαλία, διδακτορικό, εκπομπή «Παίζουμε Κυπριακά», αρθρογραφίες, συγγραφή) και συζητα μαζί μας για κάτι που γνωρίζει πολύ καλά: την ελληνική γλώσσα και την κυπριακή διάλεκτο.
Μας μιλά επίσης για τον καθηγητή του τον γνωστό Μπαμπινιώτη και γελά όταν του λέμε πως κι αυτόν τον αποκαλούν «Μπαμπινιώτη της Κύπρου».
Ο Γιώργος σπούδασε φιλολογία και γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το μεταπτυχιακό του είναι στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία. Κατέχει Δίπλωμα Νομικής Γλωσσολογίας , ενώ το Διδακτορικό του έχει θέμα τη διερεύνηση της γλώσσας μέσα στο νομικό σύστημα.
Περισσότερα κι ενδιαφέροντα στην συνενέντευξη που ακολουθεί.
Της Γιώτας Δημητρίου
Ποιοι ήταν οι λόγοι που σε ώθησαν να σπουδάσεις φιλολογία και γλωσσολογία;
Φιλολογία ήθελα να σπουδάσω από τον καιρό που θυμάμαι τον εαυτό μου. Η γλωσσολογία προέκυψε στο Πανεπιστήμιο. Όταν ήρθα σε επαφή με την γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο, με καθηγητή τον μεγάλο ρήτορα Γεώργιο Μπαμπινιώτη, είχα συνειδητοποιήσει από το πρώτο εξάμηνο ότι χωρίς να το καταλάβω είχα ερωτευτεί την γλωσσολογία και αποφάσισα ότι θα την ακολουθούσα. Όπως βέβαια συμβαίνει με όλες τις επιστήμες, υπάρχουν εξειδικεύσεις εντός των εξειδικεύσεων. Έτσι αποφάσισα μετά την γλωσσολογία να ασχοληθώ με συγκεκριμένες πλευρές της, κυρίως την κοινωνιογλωσσολογία και την νομική γλωσσολογία που είναι και το θέμα του Διδακτορικού μου, δηλαδή η διερεύνηση της γλώσσας μέσα στο νομικό σύστημα.
Έχοντας καθηγητή σου τον Μπαμπινιώτη, τι κέρδισες;
Ο Μπαμπινιώτης πέρα από το ότι είναι μεγάλος ρήτορας, είναι παθιασμένος με το θέμα. Κάτι που ανακάλυψα και εγώ αργότερα ως εκπαιδευτικός είναι ότι το πάθος στην εκπαίδευση είναι μεταδοτικό. Δηλαδή αυτός που εχει πάθος για το αντικείμενο της διδασκαλίας του τις περισσότερες φορές το μεταδίδει. Άρα αν έχεις ενδιαφέρον για ένα θέμα και συναντήσεις ένα καθηγητή να σου μεταδόσει το πάθος του γι αυτό, μπορεί να σε οδηγήσει σε επαγγελματικές επιλογές. Ο Μπαμπινιώτης μπορούσε να μεταδόσει στους φοιτητες του το πάθος του για το αντικειμενο διδασκαλίας του.
Κάποιοι σε αποκαλούν «Μπαμπινιώτη της Κύπρου»…..
(Γελά) Κοίταξε, το έχω ακούσει αυτό αλλά δεν έδωσα σημασία. Είναι κάπως υπερβολικό. Αν όμως, μπορώ να σκεφτώ ένα είδος σύνδεσης με τον δάσκαλο, είναι ότι ενδιαφερθήκαμε και οι δύο να εκλαϊκεύσουμε την γλωσσολογία. Κάτι που πολλοί, ειδικά στον ακαδημαϊκό χώρο, φοβούνται να το κάνουν επειδή θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο κάνουν εκπτώσεις από την επιστήμη, ότι χανουν από το κύρος το δικό τους και από το κύρος της επιστήμης. Ο Μπαμπινιώτης τόλμησε να το κάνει αυτό, μάλιστα σε καιρούς που στην Ελλάδα ήταν εντελώς πρωτόγνωρο. Ο Μπαμπινιώτης έκανε τηλεπαιχνίδια στην κρατική ελληνική τηλεόραση (το «Ομιλείτε Ελληνικά» με την Λιάνα Κανέλη), έγραψε πολλά εκλαϊκευτικά βιβλία, αρθρογραφούσε τακτικά, έδινε συνεντεύξεις, έγραψε λεξικό. Τον ενδιέφερε η επιστήμη να διαχέεται στην κοινωνία. Ακόμη και στα ακροατήρια του δεν είχε το στυγνό ακαδημαϊκό ύφος. Πολλοί καθηγητές, ειδικά στην Ελλάδα, έχουν την τάση να επιβάλλουν πνευματική τρομοκρατία, δηλαδή να μιλούν μ’ ένα τρόπο ακατάληπτο αλλά να μεταδίδουν ότι είναι παντογνώστες.
Ο Μπαμπινιώτης δεν το έκανε αυτό. Τον ένοιαζε το μάθημα του να έχει ενδιαφέρον, έπαιζε με το ακροατήριο του, με αποτέλεσμα το μάθημα του να είναι πάντα γεμάτο από φοιτητές. Οπόταν, αυτή είναι η κοινή μας σύνδεση με τον δάσκαλο. Δεν βρίσκω κάτι άλλο ώστε να τολμήσω να δεχθώ τέτοιο χαρακτηρισμό, «Μπαμπινιώτης της Κύπρου».
Γιώργο τον τελευταίο καιρό έχει γίνει συζήτηση γύρω από την κυπριακή διάλεκτο, με αφορμή βέβαια τις δηλώσεις του Αρχιεπισκόπου. Έχεις μάλιστα γράψει ένα σχετικό άρθρο στην εφημερίδα όπου αρθρογραφείς. Αλήθεια, είναι τελικά μειονέκτημα η κυπριακή διάλεκτος όπως μας είπε ο Αρχιεπίσκοπος; Κινδυνεύει η ελληνική γλώσσα επειδή μιλάμε την κυπριακή διάλεκτο;
Ωραία το έθεσες, για να απαντήσω: είναι ένας τεράστιος μύθος ότι η Ελληνική γλώσσα κινδυνεύει από την κυπριακή διάλεκτο! Το γεγονός ότι κάποιοι βάζουν σε μια τεχνική αντιπαράθεση την κυπριακή διάλεκτο με την ελληνική γλώσσα είναι είδος σκιαμαχίας.
Δηλαδή;
Δηλαδή κατασκευάζουμε εχθρούς που δεν υπάρχουν κι αυτό συνήθως το κάνουμε από αντανακλαστικό όταν θέλουμε να δημιουργούμε ένα εχθρό για να δείχνουμε ότι έχουμε συγκεκριμένο μέτωπο με το οποίο μπορούμε να τα βάλουμε. Στο άρθρο που αναφέρεις είχα γράψει συγκεκριμένα «αλλού τους τρώει τζαι αλλού κνίθονται». Διότι μέσα από την διαβολή της κυπριακή διαλέκτου, είχε ειπωθεί ότι η κυπριακή διάλεκτος δεν είναι καν ελληνική αλλά ελληνογενής, πράγμα εντελώς εξωφρενικό. Η κυπριακή διάλεκτος όχι μόνο είναι ελληνική διάλεκτος, αλλά θεωρείται η κατεξοχήν διάλεκτος της ελληνικής γιατί οι υπόλοιπες διάλεκτοι της ελληνικής έχουν σε μεγάλο βαθμό περιοριστεί για διάφορους κοινωνικούς λόγους. Το ίδιο συμβαίνει και με την κυπριακή διάλεκτο, αφού για λόγους ευεξήγητους, ΜΜΕ, μόρφωση, τηλεόραση, η επαφή με την Ελλάδα, διαδίκτυο, όλα αυτά οδήγησαν και την κυπριακή διάλεκτο σε άμυνα. Αν κάποιος κάνει μια έρευνα για να δει πως ήταν η κυπριακή διάλεκτος πριν 40 χρόνια και πως είναι σήμερα, θα ανακαλύψει ότι η κυπριακή διάλεκτος έχει υποχωρήσει σε όλους τους τομείς. Επομένως, αν κάποιος κινδυνεύει σήμερα, είναι η κυπριακή διάλεκτος και σίγουρα δεν θα πω ότι κινδυνεύει από την Ελληνική γλώσσα, δεν θα κάνω το ανάποδο. Κινδυνεύει επειδή αυτή είναι η μοίρα των διαλέκτων διεθνώς. Όμως, το να δημιουργούμε ένα ιδεολογικό θέμα δεν είναι σωστό. Επειδή οι δηλώσεις τότε, περί αυτού ήταν.
Για αυτό είχα γράψει στο άρθρο μου «αλλού τους τρώει τζαι αλλού κνίθονται», γιατί ακριβώς θεώρησαν ότι η κυπριακή διάλεκτος χρησιμοποιείται ως όχημα ιδεολογικό και άρα χτυπάμε την κυπριακή διάλεκτο κι έτσι χτυπάμε και την ιδεολογία κάποιων που φανταζόμαστε ότι είναι πίσω από την κυπριακή διάλεκτο.
Ειδικά ο Μακαριότατος έχει αρκετό ενδιαφέρον, διότι έκανε αυτές τις δηλώσεις για την κυπριακή διάλεκτο και μετά από μια βδομάδα σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Καθημερινή» χρησιμοποίησε πληθώρα κυπριακών εκφράσεων για να αναφερθεί σε διάφορα ζητήματα τα οποία σχολίαζε. Διότι στη συγκεκριμένη περίπτωση της συνέντευξης του, χρειάστηκε την κυπριακή διάλεκτο για επικοινωνιακούς λόγους.
Τι εννοείς;
Δηλαδή την μία βδομάδα, όταν τα έβαλε με την κυπριακή διάλεκτο είχε συγκεκριμένο στόχο στο μυαλό του όπως προανέφερα. Την επόμενη βδομάδα όμως, χρειάστηκε επικοινωνιακά την κυπριακή διάλεκτο στη συνέντευξη του, διότι η κυπριακή διάλεκτος παραπέμπει στον απλό λαό και με αυτό τον τρόπο επικοινωνεί κανείς καλύτερα με τον απλό κόσμο. Όπως ξέρεις, ο Αρχιεπίσκοπος είναι επικοινωνιακός και τα γνωρίζει αυτά. Ξέχασε όμως τι είχε δηλώσει πριν μια βδομάδα με αποτέλεσμα στη συνέντευξη του να χρησιμοποιεί κατά κόρον εκφράσεις της κυπριακής διαλέκτου για να αναφερθεί σε συγκεκριμένα θέματα. Και ακριβώς αυτός είναι ο ρόλος της κυπριακής διαλέκτου. Δηλαδή, επειδη είναι βιωματική, είναι μέρος της καθημερινότητας μας, εκφράζει πλευρές του εαυτού μας που δεν έχουν σχέση με την επισημότητα, έχουν σχέση με το συναίσθημα, τον θυμό, την αγάπη, επειδή είναι η μητρική μας παραλλαγή, γι αυτό τελικά γίνεται κι ένας μηχανισμός επικοινωνιακός. Γι αυτό μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε ακόμα και σ’ ένα επίσημο ακροατήριο αν θέλουμε να δημιουργήσουμε οικειότητα ή να κάνουμε χιούμορ. Η κυπριακή διάλεκτος έχει συγκεκριμένους ρόλους και όσοι είναι επαγγελματίες της επικοινωνίας (πολιτικοί, ιερωμένοι, δικηγόροι, κ.α) γνωρίζουν αυτούς τους μηχανισμούς και τους χρησιμοποιούν πολύ συνειδητά.
Επίσης, Γιώργο, το να θεωρούμε εχθρό την κυπριακή διάλεκτο δεν είναι και ένα είδος ασέβειας
προς τους σπουδαίους Κύπριους ποιητές οι οποίοι έγραφαν στην κυπριακή διάλεκτο;
Ασφαλώς και είναι! Βέβαια αυτοί που τα βάζουν με την κυπριακή διάλεκτο αν ρωτηθούν με αυτό τον τρόπο θα απαντήσουν διαφορετικά. Γι αυτό τόνισα πριν πως αυτοί που κάνουν επίθεση στην κυπριακή διάλεκτο έχουν συγκεκριμένο ιδεολογικό πλαίσιο στο μυαλό τους, γι αυτό και σκιαμαχούν.
Αλήθεια, ποιες είναι οι ρίζες της κυπριακής διαλέκτου;
Η κυπριακή διάλεκτος πάει πολύ πίσω στον χρόνο και είναι κατεξοχήν ελληνική διάλεκτος.
Έχουμε καταγραφές από τον 12ο αιώνα π.Χ, δηλαδή προ του Ομήρου. Άρα μιλάμε για μια πάρα πολύ παλιά διάλεκτο, που έχει βεβαίως και πολλές Ομηρικές ρίζες και ας είμαστε ειλικρινείς, εχουν περάσει πολλοί κατακτητές από αυτό τον τόπο και ήταν μοιραίο να αφήσουν το σημάδι τους και στην διάλεκτο μας.
Η συμμετοχή σου στο «Παίζουμε Κυπριακά» από το ΡΙΚ1 πως προέκυψε; Πιστεύεις ότι το τηλεπαιχνίδι αυτό έκανε πιο «διάσημη» την κυπριακή διάλεκτο;
Η συμμετοχή μου ήταν τυχαίο γεγονός, αφού έτυχε ο παραγωγός της εκπομπής να είναι φίλος μου και να μου προτείνει συνεργασία. Παρόλο που το ξεκίνησα με κάποια επιφύλαξη, εντούτοις στην πορεία βρήκα ενδιαφέρουσα την διαδικασία. Φέτος είμαστε στον τρίτο χρόνο. Πιστεύω ότι με τον τρόπο που παρουσιάζεται η εκπομπή βοήθησε στο να πιστωθεί η κυπριακή διάλεκτος καταρχήν σε σχέση με τον πλούτο της, επειδή υπήρχε μια λάθος αντίληψη ότι η κυπριακή διάλεκτος είναι ένα σύνολο από 200 λέξεις. Επίσης φάνηκε το βάθος και το πλάτος της, οι εκφραστικές της δυνατότητες και ότι μπορεί να τύχει επιστημονικής επεξαργασίας.
Κάποιοι αμφιβάλλουν ότι η κυπριακή διάλεκτος μπορεί να τύχει επιστημονικής επεξαργασίας…
Ναι, είναι ένας άλλος μύθος αυτός ο οποίος διωνίζεται από το εκπαιδευτικό μας σύστημα μέχρι σήμερα. Κάποιοι νομίζουν ότι επειδή η κυπριακή διάλεκτος είναι προφορική δεν μπορεί να διδαχθεί. Ακριβώς όλα αυτά είναι στο πλαίσιο της ανησυχίας ορισμένων ότι τυχόν διδασκαλία της κυπριακής διαλέκτου θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώστε να την καταστήσει κάποια στιγμή επίσημη γλώσσα και να παραγκωνίσει την κοινή ελληνική. Όλα αυτά βέβαια είναι μυθεύματα και δεν υπάρχει περίπτωση να ισχύσουν. Η κυπριακή διάλεκτος μπορεί να διδαχθεί και να τύχει επιστημονικής επεξαργασίας όπως συμβαίνει με όλες τις διαλέκτου του κόσμου.
Ως εκπαιδευτικός χρησιμοποιείς την κυπριακή διάλεκτο στη τάξη;
Χρησιμοποιώ την κοινή ελληνική διότι οφείλω να το κάνω και όχι επειδή μου το ζητά κάποια ντιρεκτίβα του Υπουργείου. Διότι, η γλώσσα του σχολείου είναι η κοινή ελληνική την οποία επίσης χρειαζόμαστε. Δεν θα ήθελα μέσα από αυτή τη συνέντευξη να φανεί ότι χρειαζόμαστε μόνο την κυπριακή διάλεκτο. Αντίθετα, χρειαζόμαστε την κοινή ελληνική σε πάρα πολλές επίσημες και άλλες μορφές επικοινωνίας ιδιαίτερα στον γραπτό λόγο ο οποίος είναι επίσης πολύ σημαντικός. Στη τάξη μπορεί να κάνω χρήση της κυπριακής όταν κάνουμε ένα «διάλειμμα» για να πούμε ένα αστείο ή κάτι της καθημερινότητας.
Το σημαντικό στην εκπαίδευση δεν είναι κατά πόσο χρησιμοποιεί κάποιος την κυπριακή στην τάξη, αλλά κατά πόσο μπορεί να διακρίνει τους ρόλους τους επικοινωνιακούς του κάθε κώδικα. Να μπορεί να εξηγήσει στους μαθητές ότι δεν είναι λάθος η χρήση της κυπριακής διαλέκτου, αλλά δεν την χρησιμοποιούμε σε συγκεκριμένες επίσημες συνθήκες επικοινωνίας , μια από τις οποίες συνθήκες είναι και η σχολική τάξη.
Τέλος, τελικά τι είναι η κυπριακή διάλεκτος;
Η κυπριακή διάλεκτος, όπως και κάθε διάλεκτος δεν είναι λάθος, αλλά πλούτος. Δεν χρειάζεται κανένας να ντρέπεται να την χρησιμοποιεί. Μπορεί να την χρησιμοποιεί σε όλες τις συνθήκες για τις οποίες γεννήθηκε για να χρησιμοποιείται η κυπριακή διάλεκτος .Δυστυχώς υπάρχει μια τάση από το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα να επιτίθεται στην κυπριακή διάλεκτο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η εντύπωση στους μαθητές ότι η χρήση της κυπριακής διαλέκτου είναι λάθος. Αυτό βέβαια έχει αποδειχθεί μέσα από έρευνες ότι δημιουργεί μια γλωσσική σύγκρουση. Διότι έρχεται ο μαθητής στο σχολείο μιλώντας την γλώσσα της μάνας του, δηλαδή την μητρική του παραλλαγή που στην συγκεκριμένη είναι η κυπριακή διάλεκτος και κάποιοι του λένε ότι είναι λάθος. Εδώ είναι το πρόβλημα, στο τρόπο με τον οποίο περνά κανείς την λειτουργία των κωδίκων.
O Γιώργος Β Γεωργίου έχει γράψει τα βιβλία : «Ελληνική γλώσσα και κοινωνία» και «Ορθο-γραφίες».
Και τα δύο βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Εν Τύποις.
