Του Άγγελου Κασσιανός PhD
Ψυχολόγος Υγείας
Σε κάθε συγγραφή ενός ερευνητικού άρθρου, έμαθα να ξεκινώ από το βασικό – ποιό είναι το ερώτημα το οποίο επιθυμώ να απαντήσω; Σκέφτηκα λοιπόν ότι, εγκαινιάζοντας αυτή τη στήλη, ήθελα να απαντήσω στο εξής – γιατί μέσα σε μια μέρα που περιλαμβάνει ατέλειωτες ώρες δουλειάς μπροστά από τον Η/Υ,να αξίζει τον κόπο να γράφεις άρθρα για την υγεία, που να απευθύνονται σ’ ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό (από εκείνο στο οποίο απευθύνεσαι όταν γράφεις ένα επιστημονικό άρθρο).
Για να απαντήσω λοιπόν στο ερώτημα, επέστρεψα σε κάποιες διαφάνειες από ένα παλαιότερο μάθημα όταν δίδασκα σε φοιτητές Ιατρικής. Στο πρώτο λοιπόν μάθημα,είχα προσπαθήσει να εξηγήσω τι είναι τελικά υγεία. Υποψιάζομαι λοιπόν, ότι αν καταφέρω να αναπτύξω αυτό το θέμα, τότε θα έχω -ίσως – απαντήσει και στον εαυτό μου αν αξίζει τελικά τον κόπο!
Υπήρξε λοιπόν, τα τελευταία περίπου 150 χρόνια, μια σειρά επιστημονικο-κοινωνικών εξελίξεων που έχουν διαμορφώσει την αντίληψη που έχουμε σήμερα για την υγεία:
Εξέλιξη Α
Το 1856 – και προς “έκπληξη” της καθεστηκύιας τάξης – ένας Βρεττανός ‘αιρετικός’ φυσιοδίφης με το όνομα Κάρολος Δαρβίνος (1809-1882) διατυπωσε τη Θεωρία της Εξέλιξης. Βάσει της Δαρβινικής Θεωρίας,ο άνθρωπος: α) είναι μέρος της φύσης, β) διέπεται από τους νόμους της φύσης και γ) εξελίχθηκε από αυτήν (“βιολογική ύπαρξη”).
Συμπέρασμα:Mιά από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις (μαζί με του Γαλιλαίου και του Αϊνστάιν) απομάκρυνε την επιστήμη και τη θεώρηση της υγείας από θεολογικές προσεγγίσεις και δημιούργησε τις συνθήκες περαιτέρω ανάπτυξης του Βιοϊατρικού Μοντέλου της Υγείας.
Εξέλιξη Β
Στον τομέα της υγείας, επικρατεί το Βιοϊατρικό Μοντέλο της Υγείας,που ήρθε και σαν αποτέλεσμα των ραγδαίων εξελίξεων, σε έρευνα και τεχνολογία,στις αρχές του 20ου αιώνα. Το μοντέλο, βασίζεται στον κλασσικό δυϊσμό του Καρτέσιου (1596 – 1650) και στην μικροβιακή θεωρία των παθήσεων του Λούις Παστέρ (1822-1895) και υποστήριξε το βιολογικό υπόστρωμα της ασθένειας(είτε βιοχημικά, είτε νευροφυσιολογικά, είτε ανατομικά).
Συμπέρασμα: H ανάπτυξη μιας ασθένειας προϋποθέτει κάποια βιολογική “ανωμαλία”. Έτσι, υγειής είναι κάποιος ο οποίος δεν είναι ασθενής. Ταυτόχρονα, η βιοϊατρική, μέσω της αλλαγής της φυσικής κατάστασης του σώματος, έχει την ευθύνη της θεραπείας, με το ίδιο το άτομο να έχει μικρή έως καθόλου ευθύνη.
Εξέλιξη Γ
Σταδιακά,το Βιοϊατρικό Μοντέλο αποτυγχάνει να εξηγήσει βασικά ερωτήματα. Γιατί οι οργανικές παθήσεις δεν κάνουν όλα τα άτομα να νοσήσουν; Γιατί κάποια οργανική θεραπεία είναι αποτελεσματική σε κάποιους ενώ σε άλλους όχι; Ποιός ο ρόλος, τελικά του ασθενή; Οι εξελίξεις στην μελέτη του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος έδωσαν κάποιες απαντήσεις, όχι όμως ολοκληρωτικά. Έτσι, αναπτύσσεται ένα πιο πολύπλοκο μοντέλο – το Βιοψυχοκοινωνικό – το οποίο υποστηρίζει ότι στην υγεία εμπλέκονται ταυτόχρονα βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Προτάθηκε το 1977, από τον ψυχίατρο Τζορτζ Ν. Έγκελ (1913-1999) και αποτελεί μέχρι σήμερα βασικό άξονα των μεταρρυθμίσεων στην παροχή φροντίδας και στον σχεδιασμό των εθνικών συστημάτων υγείας.
Συμπέρασμα:Το άτομο έχει ευθύνη στο να είναι υγιής, ενώ η υγεία επανατοποθετείται στο επίκεντρο διάδρασης μεταξύ του σώματος, του εγκεφάλου και του κοινωνικού περίγυρου. Η απουσία συνέχειας μεταξύ σώματος-εγκεφάλου και ανθρώπου με άνθρωπο αμφισβητείται.
Εξέλιξη Δ
Το 1948, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) καθόρισε την υγεία ως ‘κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας’. Ο ορισμός είναι και ο επικρατέστερος μέχρι σήμερα.
Συμπέρασμα: Επανατοποθετείται η έννοια της υγείας πέραν από την απουσία μιας ασθένειας –δηλαδή το να μην είμαι ασθενής δε σημαίνει παράλληλα ότι είμαι υγιής.
Εξέλιξη Ε
Σαν αποτέλεσμα όλων των πιό πάνω, είχαμε τα τελευταία 50 χρόνια την ανάπτυξη επιστημονικών πεδίων όπως η Συμπεριφορική Ιατρική και η Ψυχολογία Υγείας. Πλέον, οι επιστήμες της ιατρικής και ψυχολογίας συνεργάζονται, για να αντιμετωπίσουν τα τεράστια προβλήματα που δημιουργούνται από τους υψηλούς ρυθμούς ζωής, τη γήρανση του πληθυσμού (που επιφέρει περισσότερα προβλήματα υγείας απο όσα μπορεί να αντιμετωπίσει η θεραπευτική μέθοδος), τα αυξανόμενα επίπεδα χρόνιων παθήσεων κτλ. Μελετάται επίσης η συσχέτιση μεταξύ ψυχοκοινωνικών παραγόντων (όπως το άγχος) και βιολογικών παθήσεων (όπως η ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων).
Συμπέρασμα: Τεράστια ευθύνη στη διατήρηση της υγείας έχει το άτομο αλλά και η κοινωνία σε επίπεδο Δημόσιας Υγείας. Μεγαλύτερη έμφαση δίνεται πλέον, σε τομείς όπως η πρόωρη διάγνωση και η πρόληψη παρά στη θεραπεία.
Συμπερασματικά, οι εξελίξεις στην υγεία είναι σημαντικές αλλά και ταχύτατες. Εάν το άτομο έχει ευθύνη στη διατήρηση της υγείας είτε σε προσωπικό επίπεδο, είτε επηρεάζοντας εκείνους που λαμβάνουν αποφάσεις, τότε η γνώση κι ενημέρωση είναι εκ των ων ουκ άνευ. Αυτός είναι και ο στόχος αυτής της στήλης – η ενημέρωση και η προβολή θεμάτωνμε τα οποία σαν ερευνητές ερχόμαστε σε επαφή σχεδόν καθημερινά, λόγω αντικειμένου και πρόσβασης,. Ο διαχωρισμός, επίσης, μεταξύ ‘καλών’ και ΄κακών’ ευρυμάτων δεν είναι εύκολη υπόθεση αν δεν έχεις εντρυφήσει στο αντικείμενο.
Άρα αξίζει τον κόπο και προσωπικού χρόνου επιτρέποντος, ευελπιστώ η στήλη να εκπληρώσει το σκοπό της!
