Mε αφορμή το συνέδριο «Acceleration of History: War, Conflicts and Politics» στο οποίο θα συμμετάσχουν ακαδημαϊκοί από την Κύπρο και το εξωτερικό, (από Ρωσία, Ισπανία, Αγγλία, Γερμανία) και το οποίο θα γίνει στη Λευκωσία στις 21 Μαρτίου, αδράξαμε την ευκαιρία για μια συνέντευξη με τον Δρα Αλέξη Αλέκου, καθηγητή Iστορίας στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, αλλά και συγγραφέα του βιβλίου «1948, ο Ελληνικός Εμφύλιος και η Κύπρος».
Της Γιώτας Δημητρίου
Δρ Αλέκου, καταρχάς να ξεκινήσουμε με το συνέδριο που θα γίνει στις 21 Μαρτίου στο European University . Τι να αναμένουμε στο συνέδριο αυτό;
Το συνέδριο αυτό κατ’ αρχήν να πούμε ότι γίνεται σε συνεργασία με το Institute of Common wealth Studies, School of Advanced Studies του University of London, το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών της Κυπριακής Δημοκρατίας και το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επέλεξα τον τίτλο Acceleration of History: War, Conflicts and Politics διότι είναι ένα θέμα το οποίο είναι ουσιαστικά ανεξερεύνητο στην Επιστήμη της Ιστορίας. Μελετώντας διάφορες ιστορικές περιόδους κανείς μπορεί να διαπιστώσει ότι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και προϋποθέσεις συνέβησαν πολλά γεγονότα κεφαλαιώδους σημασίας συμπυκνωμένα σε μικρό χρονικό διάστημα. Γεγονότα τα οποία πολλές φορές, ακριβώς λόγω του συνδυασμού χώρου και χρόνου εκτροχίασαν την πορεία της ιστορίας και γέννησαν κάτι το νέο, το ριζικά καινούργιο. Κάτι το οποίο υπό άλλες συνθήκες θα χρειαζόταν δεκαετίες, ίσως και αιώνες, επισυμβαίνει σε μόλις μερικά χρόνια λόγω ακριβώς αυτού του φαινομένου που από πολλούς ονομάζεται «επιτάχυνση του ιστορικού χρόνου» (Acceleration of History). Θα μιλήσουν για αυτό το φαινόμενο με παραδείγματα από όλο τον κόσμο ακαδημαϊκοί από την Κύπρο και το εξωτερικό, από Ρωσία, Ισπανία, Αγγλία, Γερμανία.
Τέτοιου είδους συνέδρια πώς μπορούν να βοηθήσουν την φοιτητική και ακαδημαϊκή κοινότητα και πώς το ευρύ κοινό;
Γενικά δεν πραγματοποιούνται πολλά ακαδημαϊκά συνέδρια στην Κύπρο, παρά το ότι σε αναλογία πληθυσμού έχουμε αρκετά πανεπιστήμια. Και ο λόγος είναι κυρίως η απουσία στήριξης τέτοιων πρωτοβουλιών, αφού δεν επιχορηγούνται από την πολιτεία παρά μόνο σε ελάχιστες εξαιρέσεις. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά συνέδρια των γνωστικών αντικειμένων της Ιστορίας, της Πολιτικής Επιστήμης και της Κοινωνιολογίας, η πολιτεία παρουσιάζεται εμφανώς αδιάφορη. Και εδώ σημειώνεται και ο δεύτερος λόγος: η φιλοσοφία της απόλυτης διασύνδεσης της αγοράς με την εκπαίδευση «σκοτώνει» τέτοιες πρωτοβουλίες αφού το ενδιαφέρον εστιάζεται σε θέματα οικονομίας, επιχειρηματικότητας κτλ. Γενικά όμως, τα ακαδημαϊκά συνέδρια ενισχύουν αφενός την προβολή του έργου των κύπριων ακαδημαϊκών, και αφετέρου ερεθίζουν το ενδιαφέρον των φοιτητών για εμβάθυνση στη γνώση, πέραν από το προφανές της επιμόρφωσης για το εκάστοτε θέμα του συνεδρίου.
Λέγεται ότι «λαοί που ξεχνούν την ιστορία τους είναι καταδικασμένοι να την ξαναζήσουν». Το πιστεύετε αυτό; Ποιος πρέπει
να είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης έτσι ώστε οι λαοί να μην ξεχνούν την ιστορία;
Το ζήτημα δεν είναι να μην ξεχνιέται η Ιστορία αλλά να γίνεται α) σωστή ανάγνωση της και β) να διδασκόμαστε από αυτήν. Και είναι δύο ζητήματα στα οποία δεχόμαστε πολλές παρεμβάσεις στο να μην τα πετύχουμε. Η ανάγνωση της Ιστορίας είναι ουσιαστικά η καταγραφή και ερμηνεία των ιστορικών εξελίξεων στη βάση των αντιθέσεων των κοινωνικών τάξεων. Στην αστική δημοκρατία όμως, αυτού του είδους η ιστορία θα ήταν επιζήμια για την κυρίαρχη τάξη. Και από τη στιγμή που αυτή η τάξη, η αστική, κρατά και το μαχαίρι και το πεπόνι της εκπαίδευσης ή αν θέλετε της ιστορικής «αλήθειας», είναι δεδομένο ότι στην κυρίαρχη ιστοριογραφία θα επιπλεύσουν γεγονότα ή πτυχές που δεν βλάπτουν την κυρίαρχη τάξη. Άρα η ιστορία όπως την διδασκόμαστε στα σχολεία κυρίως, εξυπηρετεί συμφέροντα. Αυτό το εμπόδιο, προς τη σωστή ανάλυση και κατανόηση των γεγονότων του παρελθόντος, μπορεί να υπερπηδηθεί μόνο με την εκ των προτέρων κατανόηση του συνολικού πλαισίου κάτω από το οποίο λειτουργεί η κοινωνία, και άρα η εκπαίδευση, και κατ’ επέκταση το πως διδάσκεται η ιστορία.
Σε μια ημερίδα που είχα παρακολουθήσει το 2013 με ομιλητή τον κ. Βαρουφάκη, είχε τονίσει ότι η τρόικα επηρεάζει την παιδεία, όχι τυχαία, αλλά με στρατηγική και πλάνο. Ότι οι υπαίτιοι της οικονομικής κρίσης ωθούν τους νέους μακριά από σπουδές οι οποίες οξύνουν την κριτική σκέψη, όπως πχ σπουδές ιστορίας ή πολιτικής επιστήμης κ.α. Το ενστερνίζεστε αυτό;
Ασφαλώς, και το ανέφερα και πιο πάνω, ότι η απόλυτη διασύνδεση της παιδείας, της εκπαίδευσης με την αγορά είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Πέρα από αυτό όμως, ακόμα και οι οικονομικές σπουδές ή η διοίκηση επιχειρήσεων διδάσκονται με ένα τρόπο μονόπλευρο, ή αν θέλετε όχι ολιστικό. Απορρίπτονται apriori οικονομικά μοντέλα ή αναλύσεις της πολιτικής οικονομίας στη βάση των συμφερόντων της κυρίαρχης, σήμερα, τάξης με αποτέλεσμα ακόμα και αυτά τα γνωστικά αντικείμενα να λειτουργούν ενισχυτικά προς το υφιστάμενο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο. Άρα θα διαφωνήσω με τον κ. Βαρουφάκη, δεν είναι μόνο η Τρόικα το πρόβλημα. Οι πολιτικές της Ε.Ε. είτε με Τρόικα είτε χωρίς, είναι δυστυχώς προς αυτή την κατεύθυνση, της ενίσχυσης της φιλοσοφίας του κέρδους σε βάρος της γνώσης, της επιχορηγούμενης έρευνας, του στρατευμένου πανεπιστημίου.
Η Διδακτορική σας Διατριβή είχε τίτλο «οι πολιτικές εξελίξεις της Κύπρου 1945-1955 και η επιρροή του ελληνικού εμφύλιου». Πιστεύετε ότι η συγκεκριμένη περίοδος όσον αφορά την ιστορία της Κύπρου, διδάσκεται επαρκώς στα Κυπριακά σχολεία;
Όχι, δυστυχώς στην κυπριακή εκπαίδευση αυτή η περίοδος παραμελείται. Ξέρετε, δεν είναι απλά μια ανεξερεύνητη περίοδος της κυπριακής ιστορίας, αλλά ίσως και από τις πιο καθοριστικές στη νεώτερη ιστορία μας, αφού σε αυτή τη δεκαετία αποκρυσταλλώνονται εν πολλοίς οι πολιτικοί σχηματισμοί που θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στα γεγονότα που ακολουθούν και που σημάδεψαν το νησί μας.
Πριν 2 περίπου χρόνια έγινε η παρουσίαση του βιβλίου σας «1948 Ο Ελληνικός Εμφύλιος και η Κύπρος». Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με τον Ελληνικό εμφύλιο και την Κύπρο;
Πολλά ζητήματα που εξακολουθούν από τη δεκαετία του ’40 μέχρι σήμερα να μας απασχολούν, έχουν τη ρίζα τους στην επιρροή του ελληνικού εμφυλίου στην Κύπρο. Ο χαρακτήρας αλλά και στοιχεία των πολιτικών ταυτοτήτων, ο διαχωρισμός της κυπριακής κοινωνίας σε κομμουνιστές και εθνικόφρονες, ακόμα και ο πολιτικός διαχωρισμός του ποδοσφαίρου είναι απόρροια -και- της επιρροής του ελληνικού εμφυλίου στο κυπριακό πολιτικό σύστημα. Ταυτόχρονα, πάντα βρισκόταν στο επίκεντρο του ερευνητικού μου ενδιαφέροντος η Ελλάδα της δεκαετίας του ΄40. Η Εθνική Αντίσταση, οι ήρωες αγωνιστές που ελευθέρωσαν την Ελλάδα για να βρεθούν στη συνέχεια στις φυλακές και στις εξορίες λόγω των πολιτικών τους φρονημάτων, όλα αυτά μου άφηναν τη γεύση του ανεκπλήρωτου, την αίσθηση του χρέους απέναντι σε αυτό το κομμάτι της ιστορίας του ελληνικού λαού.
Σε ποιο αναγνωστικό κοινό αποτείνεται το βιβλίο;
Το βιβλίο μπορεί να φανεί χρήσιμο σε ερευνητές, φοιτητές και πανεπιστημιακούς γενικότερα, αφού είναι αποτέλεσμα έρευνας που διήρκησε περίπου 4 χρόνια. Επιπρόσθετα μπορεί να διαβαστεί από οποιονδήποτε λάτρη της ιστορίας που θέλει να εμβαθύνει σε αυτό το θέμα.
Στο προλογικό του σημείωμα, στο βιβλίο, ο καθηγητής Κώστας Γουλιάμος γράφει «Υπάρχουν βιβλία που κλονίζουν βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις όπως άλλωστε και όσες βεβαιότητες είναι οικοδομημένες με τα εύθραυστα υλικά της μυθοπλασίας. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι το έργο του Αλέξη Χρ. Αλέκου». Κάνοντας την έρευνα για το βιβλίο είχατε αισθανθεί ότι θα κατάφερνε να κλονίσει βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις;
Αυτό που προσπάθησα να κάνω ήταν να καταρρίψω ορισμένους μύθους στης κυπριακής ιστορίας χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν καλύτερη τεκμηρίωση. Επισκέφτηκα δεκάδες φορές τα αρχεία του Foreign Office, του Διπλωματικού Αρχείου του Υπουργείου εξωτερικών της Ελλάδας, και άλλα αρχεία για να διασφαλίσω ότι τα πορίσματα της μελέτης δεν θα μπορούν εύκολα να αμφισβητηθούν. Σε κάθε περίπτωση όμως, ένα βιβλίο ανοίγει μια συζήτηση η οποία δεν σταματά εκεί. Η έρευνα συνεχίζεται, είναι μια διαρκής διαδικασία, ένας ζωντανός οργανισμός.
Τελικά μήπως αυτός είναι και ο ρόλος του ταξιδιού στη γνώση; Δηλαδή να κλονίζει ριζωμένες πεποιθήσεις ενίοτε και βεβαιότητες;
Όχι, σε καμία περίπτωση. Το ταξίδι στη γνώση δεν πρέπει να ξεκινά με κάποιο στόχο. Δηλαδή αν στο τέλος δεν κλονιστούν οποιεσδήποτε πεποιθήσεις, και απλά επιβεβαιωθεί πρότερη γνώση δεν θα αξίζει το ταξίδι; Ο προορισμός πολλές φορές δεν έχει σημασία…
Σήμερα τι ονειρεύεστε ως Ακαδημαϊκός, ως Δρ Αλέκου, και τι ως Αλέξης;
Τα όνειρα μου δεν διαχωρίζονται ανάλογα με την ιδιότητα μου. Ονειρεύομαι λοιπόν ένα κόσμο για το παιδί μου και για τα παιδιά όλου του κόσμου, όπου η λέξη «κέρδος» θα είναι μια ξεπερασμένη άγνωστη λέξη της αρχαιότητας. Νομίζω ότι οι στίχοι του τραγουδιού «Μαλιά σγουρά» αποτυπώνουν καλύτερα τα όνειρα μου.
«Θά `ρθουν καιροί, καιροί ευτυχισμένοι
σκλάβοι δε θα `ναι τότε οι λαοί
θα ζούμε τότε πια αδελφωμένοι
σε μια ελεύθερη ειρηνική ζωή»
