Τάσεις στην Ανώτερη Εκπαίδευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Πολύ πρόσφατα δόθηκε στη δημοσιότητα¹ η έρευνα του Ευρωπαϊκού Μητρώου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΜΤΕ) που μελετά την κατάσταση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση Πανευρωπαϊκά. Το ΕΜΤΕ, χρηματοδοτείται από τα ταμεία της ΕΕ (Εράσμους).

Από την έρευνα μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τις διεθνείς τάσεις, συμπεράσματα τα οποία είναι δυνατό να είναι στρατηγικά χρήσισιμα.

Βασικό ερευνητικό ερώτημα αποτέλεσε η συγκέντρωση και εξειδίκευση τομέων που παρέχονται από ένα Εκπαιδευτικό ίδρυμα. Το Μητρώο περιλαμβάνει μια βάση δεδομένων από 1500 Δημόσια ΑΕΙ, 613 Ιδιωτικά ΑΕΙ και 154 ιδιωτικά-εξαρτώμενα από την κυβέρνηση ΑΕΙ.

Από την έρευνα διαφαίνονται τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία,

1. Σε 636 ΑΕΙ κανένας εκπαιδευτικό τομέας δεν καταγράφει περισσότερους από τους μισούς φοιτητές ενός ΑΕΙ (Γενικευμένα ΑΕΙ). Σε 633 ΑΕΙ ένας εκπαιδευτικός τομέας είναι κυρίαρχος, καταγράφοντας τουλάχιστον το 50% των εγγραφών ενός ΑΕΙ (Επικεντρωμένα ΑΕΙ). Σε 628 ΑΕΙ ένας εκπαιδευτικός τομέας συγκεντρώνει τουλάχιστον το 80% των φοιτητών του ΑΕΙ (Εξειδικευμένα ΑΕΙ). Από αυτό μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι τα 2/3 των ΑΕΙ στην ΕΕ επιδιώκουν να διαθέτουν τομείς που αποτελούν τις αιχμές του δόρατος προσέλκυσης φοιτητών γεγονός που το πετυχαίνουν αφού αυτά τα προγράμματα συγκεντρώνουν το 50 με 80% των φοιτητών τους.

2. Τα Γενικευμένα ΑΕΙ καταγράφουν το 70% του συνόλου των φοιτητών και προσωπικού στην Ευρώπη. Τα Εξειδικευμένα ΑΕΙ είναι πολύ μικρά (εργοδοτούν λιγότερα από 100 άτομα προσωπικό). Συνολικά, τα Γενικευμένα διαθέτουν 10,5 εκ φοιτητές, τα Επικεντρωμένα 2,4 εκατομμύρια φοιτητές και τα Εξειδικευμένα 621 χιλιάδες φοιτητές. Αυτό ασφαλώς συνεπάγεται ότι τα εξειδικευμένα ΑΕΙ ανταγωνίζονται για μικρότερη πίττα.

3. Στην πραγματικότητα υπάρχουν τέσσερις τύποι ΑΕΙ όπως καταγράφονται στην έρευνα. Τα Γενικευμένα, τα Επικεντρωμένα, τα Εξειδικευμένα και εκείνα που βρίσκονται στο ενδιάμεσο. Ο αριθμός όλων είναι περίπου ο ίδιος.

4. Όποιο και να είναι το καθεστώς των ΑΕΙ, Δημόσια, Ιδιωτικά, εξαρτώμενα από την κυβέρνηση με ιδιωτικό μάνατζμεντ, όλα καλούνται να στραφούν προς τους υποψήφιους φοιτητές με μια προσέγγιση ως «πελάτες».

5. Τα ιδιωτικά ΑΕΙ καταμετρούν στην ΕΕ μόλις το 8% των προπτυχιακών φοιτητών και λιγότερο από 2% των διδακτορικών φοιτητών. Τα περισσότερα Ιδιωτικά ΑΕΙ κατατάσσονται στην κατηγορία «πολύ μικρά» καθότι εργοδοτούν λιγότερους από 100 πλήρους απασχόλησης σε προσωπικό και εγγράφουν λιγότερο από 1000 φοιτητές.

6. Τα περισσότερα Ιδιωτικά ΑΕΙ στην ΕΕ δημιουργήθηκαν μετά το 1997, (είναι νεαρά), εξαρτώνται κύρια από τα δίδακτρα και επικεντρώνονται σε ένα εκπαιδευτικό τομέα-πεδίο (τέχνες, μουσική, θεολογία κ.α.). Όπως σημειώνει η έρευνα, η έλλειψη έρευνας στα πολύ μικρά ΑΕΙ είναι κυρίως απότοκο της έλλειψης δημόσιων πόρων και της δυνατότητας να ανταγωνιστούν γι’ αυτούς.

7. Με βάση την έρευνα η μερίδα του λέοντος όσο αφορά την εγγραφή φοιτητών στα Ευρωπαϊκά ΑΕΙ, πάει προς τα Δημόσια και ημιδημόσια. Στην Κύπρο αντίθετα, τα Ιδιωτικά ΑΕΙ αναλογούν στο 60% των φοιτητών. Παρόμοιο σημαντικό ρόλο έχουν τα Ιδιωτικά ΑΕΙ στις Κεντροανατολικές χώρες της Ευρώπης. Η Έρευνα υπογραμμίζει ότι η Κύπρος, λόγω της γεωγραφικής της τοποθεσίας, αποτελεί εν δυνάμει πόλο έλξης νέων-φοιτητών από την ευρύτερη περιοχή.

8. Το ρυθμιστικό καθεστώς στις χώρες της ΕΕ ποικίλει, όμως υπάρχει μια γενική κατηγοριοποίηση σε ενιαία συστήματα και διττά συστήματα. Στα ενιαία συστήματα (Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες μεγάλες χώρες) όλα τα ΑΕΙ έχουν το ίδιο ρυθμιστικό καθεστώς ως επί τω πλείστων. Στα διττά συστήματα (Γερμανία, Φινλανδία, Ολλανδία) από τη μια υπάρχουν τα Πανεπιστήμια που παρέχουν γενικές επιστήμες και από την άλλη τα Πανεπιστήμια Εφαρμοσμένων Επιστημών που κατευθύνονται περισσότερο στην επαγγελματική εκπαίδευση και κάποτε στην εφαρμοσμένη έρευνα.

9. Το Ευρωπαϊκό Μητρώο Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης περιλαμβάνει 1002 Πανεπιστήμια, 677 Πανεπιστήμια Εφαρμοσμένων Επιστημών και 602 άλλα ΑΕΙ (Κολέγια, Τεχνολογικά Ινστιτούτα κ.α.). Η τάση είναι η ενδυνάμωση των Πανεπιστημίων Εφαρμοσμένων Επιστημών που έχουν ήδη αποκτήσει σημαντικό ρόλο εγγράφοντας το 20% του συνολικού αριθμού φοιτητών, αφήνοντας το άλλο 10% σε Κολλέγια και Ινστιτούτα ενώ το 70% των προπτυχιακών είναι εγγεγραμμένο στα Πανεπιστήμια, όπως σημειώνει η Έρευνα.

Γενικά μπορούν να εξαχθούν πολλά χρήσιμα συμπεράσματα από αυτή την έρευνα. Βασικά ο ανταγωνισμός είναι μεταξύ δύο τύπων ΑΕΙ. Των γενικών επιστημών και όσων έχουν σαν αιχμή του δόρατος τους 1-2 επιστημονικά πεδία τα οποία προφανώς αναπτύσσουν ώστε να αποτελέσουν πόλο έλξης (ασφαλώς εις βάρος των υπολοίπων πεδίων).

Το 18% των Ευρωπαϊκών ΑΕΙ με βάση τον αριθμό φοιτητών είναι πολύ μικρά ιδρύματα (κάτω των 500 φοιτητών) το 27% είναι μικρά ( 500-2000 φοιτητές), το 44% είναι μέτρια (2000-20000 φοιτητές), το 10% είναι μεγάλα (50000 φοιτητές) και το 1% πολύ μεγάλα.

Στην Κύπρο σχεδόν το 60% των ιδρυμάτων είναι πολύ μικρά, το 20% μικρά και το 20% μέτρια ΑΕΙ, δεδομένα που προσομοιάζουν με την Ισπανία, Πορτογαλία και Ιταλία. Στα μικρά και πολύ μικρά ΑΕΙ της Κύπρου αναλογούν περίπου 20-25% του συνόλου των εγγεγραμμένων φοιτητών σε αντίθεση με το σύνολο της ΕΕ που η έρευνα δείχνει (στοιχεία του 2012) ότι δεν ξεπερνά το 5%.

Επομένως η πίεση στα πολύ μικρά και μικρά ΑΕΙ είναι σαφής στις χώρες που έχουν παράδοση. Η συνεργασία με μεγάλα Πανεπιστήμια είναι μονόδρομος ώστε από τη μια να αναβαθμίζεται το προϊόν της εκπαίδευσης και από την άλλη αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα οι ανάγκες των νέων και της αγοράς σε ένα πλαίσιο εξαιρετικά ανταγωνιστικό.

Τα μοντέλα προσφερόμενων προγραμμάτων στην ΕΕ ποικίλουν όσο αφορά στα εξειδικευμένα ιδρύματα. Στην Ιταλία υπάρχουν λίγα πολύ μεγάλα ΑΕΙ που προσφέρουν Μηχανική, Κατασκευές κ.τ.λ, ένας μεγάλος αριθμός πολύ εξειδικευμένων ΑΕΙ που προσφέρει Ανθρωπιστικές Σπουδές και Τέχνες. Από την άλλη, ενώ στην Γαλλία υπάρχει εξίσου μεγάλος αριθμός φοιτητών Μηχανικής, Βιομηχανίας, Κατασκευών, αυτοί είναι κατανεμημένοι σε πολλά ΑΕΙ και όχι κατά ανάγκη στα εξειδικευμένα.

Από τα 829 ιδρύματα για τα οποία υπάρχουν στοιχεία ιδιωτικής επιχορήγησης, μόνο στα 56 από αυτά οι ιδιωτικοί πόροι (πέραν των διδάκτρων) ξεπερνούν το 10% των συνολικών τους πόρων. Οι κύριοι πόροι προέρχονται από την κρατική χορηγία και τα δίδακτρα. Αντίθετα, όσα ΑΕΙ ακολουθούν τον δρόμο της μηχανικής και της τεχνολογίας (μόλις 20 ΑΕΙ από τα 829) στην καλύτερη περίπτωση πετυχαίνουν ιδιωτική χρηματοδότηση της τάξης του 15%. Μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης της έρευνας προέρχεται από πόρους του δημόσιου τομέα.