Γυναίκα και θέματα Φύλου στην Τετραλογία “Fifty Shades of Grey”

“Δεν θα καθόσουν εδώ να συζητάς ήρεμα για τιμωρίες και αυστηρά όρια αν δεν με ήθελες”
Γυναίκα και Θέματα Φύλου στην Τετραλογία Fifty Shades of Grey

Tης Δρ Μαρίας Ιωάννου*

Η τετραλογία “Fifty Shades of Grey”, της πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέως E.L. James, είναι ένα παγκόσμιο εκδοτικό φαινόμενο, που έχει ενθουσιάσει εκατομύρια αναγνωστών και αναγνωστριών σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, έχει καταδικαστεί ότι προωθεί τη βία κατά των γυναικών, ηρωοποιώντας ένα άντρα βίαιο, κτητικό και ψυχαναγκαστικό, που καταφέρνει να επιβληθεί σε μια κοπέλα μόνο και μόνο επειδή αυτή είναι άπειρη και ντροπαλή. Έχουν βάση αυτές οι κατηγορίες και, αν όχι, τότε πώς χειρίζεται το βιβλίο¹ θέματα γυναίκας και σχέσεων των δύο φύλων;

Κατά τη γνώμη μου, οι αρνητικές κριτικές που παρουσιάζουν το “Fifty Shades of Grey” σαν το εγχειρίδιο της βίας στην οικογένεια δεν είναι καθόλου δικαιολογημένες. Όμως, υπάρχουν πάμπολλα θέματα γυναίκας, άντρα και φύλου στο κείμενο, που αξίζουν να μελετηθούν. Κάποτε το βιβλίο καταφέρνει να δώσει μια φεμινιστική, διαφωτιστική άποψη, ενώ κάποτε όχι.

Το “Fifty Shades of Grey” δεν προωθεί τη βία κατά των γυναικών, απλούστατα γιατί ο Κρίστιαν εξασκεί βία στην Άνα μόνο στο πλαίσιο της σαδομαζοχιστικής σχέσης και σε καμιά άλλη περίπτωση. Όταν η Άνα επαναστατεί και δηλώνει ότι αυτό το είδος σχέσης δεν την ευχαριστεί, μάλιστα εγκαταλείποντας τον Κρίστιαν για ένα διάστημα, εκείνος δέχεται να έχει μια σχέση με τους δικούς της όρους. Τότε η βία χρησιμοποιείται μόνο κατά τη διάρκεια του ερωτικού παιγνιδιού και με τρόπους που ευχαριστούν την Άνα. Με το πέρασμα του χρόνου, η αγάπη της Άνας καταφέρνει να μειώσει τις τάσεις ελέγχου που έχει ο Κρίστιαν. Αυτό όμως δεν πρέπει να θεωρηθεί παραβολή, δηλαδή ότι μεταφορικά το μυθιστόρημα λέει στις γυναίκες, “με αγάπη και υπομονή θα καταφέρετε να αλλάξετε τον άντρα σας, αν σας δέρνει». Πρώτον, ο Κρίστιαν δεν εκπροσωπεί με τίποτε τον μέσο άντρα, δεν είναι αντιπροσωπευτικός. Πάμπλουτος, αυτοδημιούργητος και ωραίος σαν Έλληνας² θεός; Μακάρι να ήταν αντιπροσωπευτικός! Επίσης, ο Κρίστιαν δεν χρησιμοποιεί βία στην οικογένεια. Ενεργεί σαν Κυρίαρχος σε σαδομαζοχιστική σχἐση: ο ίδιος υπήρξε Υποτελής για 6 χρόνια στην Έλενα Λίνκολν, η οποία τον έσπαζε στο ξύλο.

Πολύ πιο σημαντικό για μένα είναι να δώσουμε προσοχή σε διάφορα θέματα που αφορούν το φύλο και αποδίδονται στο κείμενο όχι άμεσα, αλλά έμμεσα, επιτυγχάνοντας έτσι και μεγαλύτερα αποτελέσματα.

Μερικά παραδείγματα δεν είναι θετικά.
Η Άνα έχει εμμονή με το να είναι λεπτή και αρνείται σταθερά να φάει, όσο και αν ο Κρίστιαν τη διαβεβαιώνει ότι του αρέσει περισσότερο με λίγα παραπάνω κιλά. Η επιμονἠ της Άνα να μην τρώει και η ικανότητα της να τρώει ελάχιστα και να μένει νηστική μέρες αν χρειαστεί, παρουσιάζεται σαν κάτι το σχεδόν μυστικιστικό στο βιβλίο: μπορεί ο Κρίστιαν να μην το εγκρίνει, αλλά το βιβλίο δεν ασχολείται με τί εγκρίνει ή δεν εγκρίνει ο Κρίστιαν. Η κυρίαρχη συνειδητότητα δεν είναι η δική του, αλλἀ της Άνα. Ακόμα και στο τέταρτο μέρος του saga, που είναι το πρώτο βιβλίο γραμμένο “μέσα από τα μάτια του Κρίστιαν», και πάλι το κυρίαρχο θέμα είναι η Άνα.

Επίσης, βρίσκω ότι οι ομοφυλόφιλοι άντρες παρουσιάζονται αρνητικά στο βιβλίο. Αυτό μου φαίνεται περίεργο, καθώς η E.L. James υποστηρίζει τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ. Όταν ο Κρίστιαν λέει στην Άνα πως ο αδελφός του, ο Έλιοτ, έχει κοιμηθεί τόσο με γυναίκες όσο και με άντρες, η Άνα σοκάρεται. Η Γκρέης, η θετή μητέρα του Κρίστιαν, και υπόδειγμα στην ταινία, ανακουφίζεται όταν αντιλαμβάνεται ότι ο Κρίστιαν δεν είναι ομοφυλόφιλος.

Γενικά, η Γκρέης είναι ένα πολύ συντηρητικό υπόδειγμα. Το βιβλίο φαίνεται να εγκρίνει απόλυτα την τέλεια σύζυγο και μητέρα, που καταφέρνει, χαμογελώντας συνέχεια, και με κάποιο μαγικό τρόπο, να συνδυάζει την μητρότητα και το νοικοκυριό με την καριέρα. Η αντισυμβατική, ερωτικά επιθετική “μεγαλύτερη γυναίκα” Έλενα Λίνκολν καταδικάζεται. Επομένως, τα πρότυπα που υπάρχουν για τις γυναίκες είναι σε μεγάλο βαθμό συντηρητικά.

Από την άλλη, υπάρχουν και αρκετά θέματα που παρουσιάζονται με ανατρεπτικό, σε σύγκριση με άλλα βιβλία ή ταινίες, τρόπο. Για παράδειγμα, ο Κρίστιαν δεν απωθείται από το γεγονός ότι η Άνα είναι «βιβλιοπόντικας» και λατρεύει να διαβάζει και να μελετά. Αντίθετα, της αγοράζει ένα πανάκριβο app που δίνει πρόσβαση σε όλα τα αρχεία του British Library και της παραχωρεί την τεράστια βιβλιοθήκη που υπάρχει στο σπίτι του. Εκεί η Άνα θα εγκαταστήσει το γραφείο της. Βρίσκω πολύ σημαντικό το ότι η κοπέλα- “βιβλιοπόντικας” δεν είναι σεξουαλικά νεκρή στο βιβλίο. Η Άνα συνδυάζει πετυχημένα την εσωτερικότητα με τη σεξουαλικότητα.

Επίσης, οι ομοφυλόφιλες γυναίκες παρουσιάζονται πολύ θετικἀ. Η Ρος, νούμερο δύο του Κρίστιαν και Γενική Διεθύντρια των Επιχειρήσεων Γκρέυ (ο Κρίστιαν είναι ο CEO, Διευθύνων Σύμβουλος) είναι λεσβία και σε σταθερή σχέση με άλλη γυναίκα. Η Ρος είναι αποφασιστική και έξυπνη, αλλά όχι ανδροπρεπής: στο δυστύχημα που έχουν με τον Κρίστιαν με το ελικόπτερο, δυσκολεύεται μετά την καταναγκαστική προσγείωση, διότι φορεί ψηλοτάκουνα.

Όταν, μετά το γάμο τους, ο Κρίστιαν δεν θέλει την εγκυμοσύνη της Άνα, εκείνη δηλώνει ότι θα γεννήσει το μωρό της, με ή χωρίς αυτόν. Η Άνα δεν διστάζει ούτε στιγμή, ούτε κάθεται να αμφιβάλει, «μα θα τα καταφέρω», «πώς θα το μεγαλώσω χωρίς πατέρα», και άλλες συνηθισμένες αμφιβολίες που καλιεργεί στις γυναίκες η πατριαρχία έτσι ώστε να μην αποφασίζουν να ζητήσουν διαζύγιο ή να φύγουν από μια κακή σχέση.

Κατόπιν, η Άνα παίρνει το επίθετο του Κρίστιαν, αλλά μόνο αφού εκείνος προθυμοποιείται, αν η ίδια το θέλει, να πάρει το δικό της.

Τέλος, η (έφηβη όπως φαίνεται) βιολογική μητέρα του Κρίστιαν, που ήταν πόρνη και κοκαινομανής, παρουσιάζεται με συμπάθεια και καθόλου δεν δαιμονοποιείται.

Το “Fifty Shades of Grey” είναι μια θαυμάσια τετραλογία,όμορφη τόσο για τους άντρες όσο και τις γυναίκες, γεμάτη πλούσια και αμφιλεγόμενα θέματα. Προσωπικά μου αρέσει, και ως γυναίκα δεν με έχει προσβάλει καθόλου. Αντίθετα, με έχει κάνει να ψάξω και να σκεφτώ.