Γράφει η Δρ Δόμνα Μωυσέως
(Δόκτορας στον τομέα των Γραμμάτων και Τεχνών του πανεπιστημίου Αix- Marseille
με πρώτη ειδίκευση στην λογοτεχνία του 19ου αιώνα)
O Victor Hugo στην αρχή του μυθιστορήματος του, Παναγιά των Παρισίων, χρησιμοποιώντας το τρίτο πρόσωπο ενικού, διηγείται την επίσκεψη του στον γοτθικό ναό, όπου βλέπει χαραγμένη πάνω στην πέτρα, την λέξη ΑΝΑΓΚΗ. Ο συγγραφέας συμπεραίνει από την γοτθική καλλιγραφία πως κάποιο χέρι από τον Μεσαίωνα είχε χαράξει εκεί τους χαρακτήρες και η προσοχή του εστιάζεται στο «θλιβερό» και «μοιραίο» νόημα που περικλείονται σε αυτούς. Η επιγραφή αυτή αλλοιώνεται αρχικά, έπειτα σβήνεται εξαιτίας των ανθρώπινων παρεμβάσεων πάνω στους τοίχους του κτιρίου μέσα στο χρόνο.
Θλιβερό και μοιραίο να σβήνεται, να χάνεται αυτό το μήνυμα από τα βάθη των αιώνων, θάβοντας για πάντα την αιτία που το γέννησε. Αυτή η επιφανειακή, σύντομη αναφορά στην ανάγκη, μια λέξη που εμφανίζεται τυχαία, περικλείει την ίδια την πολυπλοκότητα της έννοιας. Άγνωστη η πηγή από την οποία ρέει, δυνατή όμως η ορμή της. Όλες οι λέξεις έτσι και αυτή κρύβει μια πολυπλοκότητα πίσω από το πέπλο της οικειότητας της, έστω κι αν φαίνεται ότι έχει σβηστεί… Πίσω από αυτό που νομίζουμε ότι αναγνωρίζουμε υπάρχει κάτι που περιμένει να ξεδιπλωθεί, φωτίζοντας το άγνωστο.
Η Ανάγκη, θεότητα, προσωποποίηση του πεπρωμένου, της αναλλοίωτης αναγκαιότητας, μάνα
των Μοιρών σύμφωνα με τον Πλάτωνα [Πολιτεία], είναι μια γενέτειρα δύναμη. Μπορεί μέσα στο χρόνο να έπαψε να είναι θεότητα, μια προσωποποιημένη δύναμη, ο άνθρωπος όμως δεν μπορεί να ξεφύγει από την επίρροια της έστω κι αν αγνοεί την πραγματική της δύναμη, αυτή που είναι ικανή να αλλάξει…. την μοίρα του. Το παράδοξο, άρα και το δυσνόητο σε αυτήν είναι ότι από τη μια σπρώχνει τον άνθρωπο προς την εξερεύνηση του κόσμου που τον περιτριγυρίζει, αποτελεί πρό(σ)κληση, ενώ από την άλλη ενώ αποτελεί μια εσωτερική ανάγκη, πηγάζει από τον ίδιο τον εσωτερικό του κόσμο, του μένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη, ανεξήγητη, ανεξερεύνητη.
Αυτό ακριβώς το άγνωστο υπήρξε αφετηρία για τις θεωρίες του Φρόυντ [H ερμημεία των Ονείρων] κι έπειτα του Λακάν [Το Σεμινάριο, V, Οι σχηματισμοί του υποσυνείδητου] όπου το άγνωστο ταυτίζεται στην ουσία με ένα κενό, μια ανεκπλήρωτη επιθυμία.
Δεν έχω καμμιά πρόθεση, όμως, να σχολιάσω ή να σταθώ σε οποιαδήποτε επιστημονική μελέτη του τομέα της ψυχολογίας που άλλωστε απομακρύνεται από τη δική μου ειδικότητα. Κι έπειτα δεν θα το έκανα για τον απλό λόγο ότι όλο και περισσότερο μεγαλώνει μέσα μου το εξής ερώτημα/προβληματισμός : γιατί και πώς μένει ανεξερεύνητος ακόμη ο ανθρώπινος εσωτερικός κόσμος, η ανθρώπινη ψυχή; Αν σε οποιαδήποτε προσπάθεια εξήγησης υπάρχει κάτι που ξεφεύγει από τον κανόνα αυτό σημαίνει απλά πως δεν υπάρχει κανόνας.
Ίσως, λοιπόν, η ανάγκη να είναι μια ανεξήγητη δύναμη που απαιτεί μια εσωστρέφεια, μια στοιχειώδη προσπάθεια αυτογνωσίας ή τουλάχιστον μια προσπάθεια εναρμόνισης του εσωτερικού με τον εξωτερικό κόσμο. Η απουσία αυτής της ισορροπίας προσδίδει στην ανάγκη μια αρνητική διάσταση. Οι ανάγκες του ανθρώπου τείνουν να δημιουργούνται και να καθορίζονται σύμφωνα και ανάλογα με το κοινωνικο- πολιτισμικό του πλαίσιο. Αυτό εξηγεί σε κάποιο βαθμό το ότι οι ανάγκες ταυτίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό με την ύλη, παρά με το πνεύμα. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση των πνευματικών αναγκών, ο τρόπος που αυτές κυριεύουν το άτομο φανερώνουν πως ο άνθρωπος καθορίζεται περισσότερο από αυτά που του επιβάλλονται έμμεσα ή άμεσα από εξωγενείς παράγοντες (κοινωνικές συμβάσεις), παρά με αυτές που γεννιούνται σύμφωνα με τη δική του προσωπικότητα, τις δικές του εμπειρίες.
Και ίσως κάπου εδώ δημιουργούνται οι εσωτερικές αντιστάσεις, συχνά συγκρούσεις. Αργά ή γρήγορα ο άνθρωπος συνειδητοποιεί έστω και αμιδρά πως κάτι στην δική του πορεία δεν ανταποκρίνεται στα δικά του θέλω. Ταυτόχρονα όμως του φαίνεται δύσκολο ή αδύνατον να επιστρέψει σε αυτά και στην πραγματικότητα ενδέχεται να μην τα γνωρίζει καν. Καθετί που του παρουσιάζεται και διαταράσσει την πορεία ακόμη και αν αυτό είναι στην ουσία θετικό, εκλαμβάνεται ως απειλή. Στην προσπάθεια ερμηνείας ενός σημαντικού γεγονότος, μιας σημαντικής γνωριμίας ή ευκαιρίας, προβάλλεται η έννοια του πεπρωμένου, της μοίρας. Κάτι που ίσως αντιστοιχεί στην ισοδυναμία ανάγκης και κενού και που θα έπρεπε να οδηγεί σε επανεξέταση μιας προσωπικής πορείας.
Η Ανάγκη δεν ξεπηδά τυχαία ή μοιραία, αλλά όταν χρειάζεται να ξυπνήσει η ατάραχη λίμνη, δίνοντας νέο νόημα στη σχέση ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
