Γράφει η Δρ Δόμνα Μωυσέως
(Δόκτορας στον τομέα των Γραμμάτων και Τεχνών του πανεπιστημίου Αix- Marseille με πρώτη ειδίκευση στην λογοτεχνία του 19ου αιώνα)
Η τυποποίηση αποτελεί μάλλον ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ανθρώπινης κοινωνίας μέσα στους αιώνες. Τυποποίηση συμπεριφοράς, (δημιουργικής) έκφρασης, ανθρωπίνων σχέσεων. Πρόκειται για την τάση της κοινωνίας να ορίζει και κατ’επέκταση να περιορίζει τον τρόπο συμπεριφοράς του ατόμου σε σχέση με το σύνολο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Σήμερα, το φαινόμενο αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό, αρκεί κανείς να παρατηρήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Λίστες αγαπημένων βιβλίων, λίστες αγαπημένων τραγουδιών, οι καλύτεροι τρόποι βελτίωσης σχέσεων, οι καλύτεροι τρόποι διαπαιδαγώγησης των παιδιών, ανασκόπηση φιλίας…Στην εποχή της πληθώρας, της ψευδαίσθησης της ατομικής ελευθερίας και της ελευθερίας της έκφρασης, ο άνθρωπος τείνει, κατά παράδοξο τρόπο, να υποτάσσεται συνειδητά και ασυνείδητα, σε κώδικες που καθορίζουν συμβατικά την σκέψη του, τον τρόπο ύπαρξής του.
Μπορεί εκ πρώτης όψεως όλα αυτά να φαίνονται ανώδυνα, αποκαλύπτουν όμως πολλά για τον τρόπο που κωδικοποιείται, πλαισιώνεται, η κοινωνική συμπεριφορά, στερώντας από αυτήν την γνησιότητα και την αγνότητα. Από την άλλη όμως, φανερώνουν επίσης και με παράδοξο τρόπο, την ανάγκη του σημερινού ανθρώπου να επικοινωνήσει σε μια προσπάθεια κατανόησης και του εαυτού του αλλά και του συνόλου.
Είναι ακριβώς αυτή η προσπάθεια κατανόησης, εξήγησης ή και ερμηνείας στοιχείων που καθορίζουν την ύπαρξή μας, όπως για παράδειγμα αυτό της φιλίας, του έρωτα, της μητρότητας, που έχει συνήθως ως αποτέλεσμα την απλοποίησή τους. Συχνά, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της μοναδικότητάς τους. Δεν είναι όλες οι φιλίες ίδιες, δεν είναι ίδιος ο έρωτας που ενώνει δύο ανθρώπους με αυτόν που ενώνει δύο άλλους, δεν εκφράζεται με τον ίδιο τρόπο η αγάπη μιας μητέρας προς το παιδί της όπως την εκφράζει κάποια άλλη μητέρα.
Παρατηρώντας τη μεγάλη απήχηση και τον ενθουσιασμό που χρήστες γνωστού μέσου κοινωνικής δικτύωσης προέβαλλαν τη μοναδικότητα της φιλίας τους, προσπάθησα να ερμηνεύσω για μένα πρώτα τι είναι φιλία και τί είναι αυτό ακριβώς που την κάνει μοναδική. Και τότε θυμήθηκα ένα αγαπημένο κείμενο από τα Δοκίμια του Montaigne αφιερωμένο στη φιλία και γραμμένο το 1580. Στην αρχή του δοκιμίου, ο συγγραφέας προσπαθεί να προτείνει τον ορισμό της φιλίας. Είναι ορισμός όμως αυτό που παραπέμπει σε κάτι το οποίο τυγχάνει ευρύτερης αποδοχής; Σύμφωνα με τον γενικό ορισμό που δίνει ο Montaigne, είναι φιλία η διατήρηση ενός δεσμού είτε γιατί αυτή οφείλεται στην τύχη είτε αυτή στηρίζεται σε κάποιο όφελος. Σε αυτήν την προσπάθεια απόδοσης ενός συλλογικού ορισμού, ο Montaigne αντιπαραθέτει ένα ορισμό προσωπικού χαρακτήρα: «Αν με πιέσουν να πω γιατί [τον- την] αγαπούσα, νιώθω ότι αυτό δεν μπορεί να εκφραστεί παρά μόνο απαντώντας: Γιατί ήταν [αυτός- αυτή], γιατί ήμουν εγώ».
Η πιο πάνω φράση σημαδεύει την υπεροχή της ατομικότητας, της μοναδικότητας. Κάθε προσωπική εμπειρία, κάθε φιλία, ξεπερνά κάθε προσπάθεια ορισμού, κάθε προσπάθεια τυποποίησης. Η μοναδικότητα κάθε (δια)προσωπικής σχέσης, όποια κι αν είναι αυτή, τείνει να επαναπροσδιορίσει και να επιφέρει μια καινούρια διάσταση στον τρόπο με τον οποίο το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο τήν ορίζει.
Δεν υπάρχουν, λοιπόν, τύποι για καμμιά φιλία, για καμμιά μορφή σχέσης. Είναι μοναδική γιατί είναι «αυτός», «αυτή», «εγώ», «εσύ», «εμείς».
