Όταν μια ομάδα δασκάλων απ’ το Δημοτικό Σχολείο Αγίων Αναργύρων στη Λάρνακα “εμπνεύστηκε” από μια φωτογραφία του βραβευμένου Ελλαδίτη φωτογράφου Άγγελου Τζωρτζίνη, με το προσωπάκι ενός παιδιού, μιας προσφυγοπούλας 5-6 ετών, το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικό και συγκλονιστικό.
Δάσκαλοι, μαθητές, γονείς, εργάστηκαν με αγάπη, μεράκι και γνώμονα την προσφορά και την αφύπνιση γύρω απ’ την προσφυγική κρίση. Το αποτέλεσμα ήταν η “AΥΑ”! Ένα βιβλίο, ένα θεατρικό, μια ιστορία που αξίζει να κάνει τον γύρο της Κύπρου και της Ελλάδας! Γιατί ναι, η δημιουργία και ο πολιτισμός έχουν περισσότερη δύναμη απ’ όσο πιστεύουν μερικοί.
Στην συνέντευξη που ακολουθεί μας μίλησαν οι δασκάλες Δώρα Χρήστου και Μάρλεν Κοραλία Ζαχαριάδου απ’ την ομάδα του project για την “Aya”.
Της Γιώτας Δημητρίου
Πώς ξεκίνησε η ιδέα για το έργο αυτό;
To 2015, στο απόγειο της προσφυγικής κρίσης, δημοσιεύτηκαν στον Tύπο φωτογραφίες του Άγγελου Τζωρτζίνη από την άφιξη προσφύγων στην Κω. Σε μία από αυτές υπήρχε ένα κοριτσάκι, στην ηλικία των παιδιών μας περίπου, 5- 6 χρονών, που ο Άγγελος φωτογράφισε τη στιγμή που κατέβαινε από τη βάρκα. Ήταν η μόνη φωτογραφία που είχαμε δει στην οποία το παιδί πρόσφυγας αποτυπωνόταν θαρραλέο, αποφασιστικό και δυνατό. Η μπλούζα ουράνιο τόξο και ο φωτισμός του καθαρού της προσώπου είχαν αναμφισβήτητα καταλυτικό ρόλο. Είχε για μας τεράστιο ενδιαφέρον η κριτική ερμηνεία του οπτικού αφηγήματος που αναπαρήγαγε η φωτογραφία, οι δυνατότητες αποκωδικοποίησης και η σχέση των μαθητών/τριών μας με το κοινωνικό της περιεχόμενο. Εκείνη – η γνωριμία με την ΑΥΑ, το οποίο δεν είναι προφανώς το όνομά της – ήταν η στιγμή της έναρξης του έργου μας.
Η εμπλοκή των παιδιών, αλλά και των γονιών πώς ήταν ως εμπειρία για εσάς τους εκπαιδευτικούς;
Πρωτόγνωρη και απροσδόκητα ευχάριστη. Απρόοπτα δημιουργική και εξαιρετικά ευεργετική. Το πραγματικό κέρδος της προσπάθειάς μας ήταν η συνάντηση με όλους αυτούς τους ανθρώπους και η ανταλλαγή απόψεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ευθύνη μας απέναντι στην κοινωνία ως γονείς, μαθητές/τριες, εκπαιδευτικοί και πολίτες. Παρά την επιτυχία του προγράμματος και του έργου γενικότερα, στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι, παρά τις προσπάθειές μας, δεν καταφέραμε να πείσουμε την πλειοψηφία των γονιών αλλόγλωσσων παιδιών της τάξης (5/25) να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Θεωρούμε ως σημαντικότερους λόγους τα επίπεδα της γλωσσικής ευχέρειας και τις παγιωμένες αντιλήψεις τους για το ανισοζύγιο ισχύος ανάμεσά μας. Δυστυχώς, έτσι έμεινε ανεκμετάλλευτο ένα αρκετά μεγάλο κεφάλαιο εμπειρίας που έφεραν ως μετανάστες σε θέματα ρατσισμού με τα οποία καταπιάνεται και το έργο μας.
Πότε ξεκίνησε η συγγραφή του έργου και πόσο διήρκησε για να ολοκληρωθεί;
Το έργο ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2016 και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2017. Η συγγραφή, συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε μέσα από ένα πρόγραμμα συνεργατικής ομαδικής συγγραφής, με τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού γονιών, παιδιών, εκπαιδευτικών, που ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2016.
Πριν τη συγγραφή τι προετοιμασία κάνατε;
Οργανώσαμε σεμινάρια, διαλέξεις, συναναγνώσεις σχετικών λογοτεχνικών έργων, μαθήματα στις τάξεις, ημερίδα στο σχολείο, διάφορα εργαστήρια: δημιουργικής γραφής, θεατρικού παιχνιδιού , εικονογράφησης, ηχητικού σχεδιασμού, προβάλαμε ταινίες μικρού μήκους. Όλα αυτά είχαν ως στόχο να καλλιεργήσουν στα παιδιά την κριτική σκέψη, να εξετάσουν θέματα ετερότητας, ταυτότητας και διακρίσεων, να μελετήσουν τις αιτίες της προσφυγιάς, να δουν την πραγματικότητα της ζωής των παιδιών προσφύγων και της οικογένειάς τους πριν τον πόλεμο, να διερευνήσουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.
Η Άγια είναι δεν υπαρκτό πρόσωπο….
Η ΑΥΑ είναι προφανώς ο φανταστικός χαρακτήρας που δημιουργήσαμε για τις ανάγκες της ιστορίας μας. Είναι όμως ταυτόχρονα τόσο πραγματική όσο και ο τραγικά ιλιγγιώδης αριθμός των ασυνόδευτων παιδιών που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα τους για να σώσουν τη ζωή τους.
Τα παιδιά πώς αντίδρασαν στην ιδέα της ιστορίας και πώς συνεργάστηκαν μαζί σας αλλά και με τους γονείς τους;
Αναπάντεχα θετικά. Αν και η διαχρονικότητα και οι κοινωνικές συνέπειες του φαινομένου προβάλλονται αναπόφευκτα, κατά κάποιο τρόπο, στις ζωές τους,(το Δημοτικό Σχολείο Αγίων Αναργύρων συνορεύει με τον ομώνυμο προσφυγικό συνοικισμό, όπου κατοικούν οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους) τα παιδιά δεν ήταν εξοικειωμένα πλήρως με έννοιες όπως πρόσφυγας, μετανάστης, ασυνόδευτοι ανήλικοι, άσυλο, διακινητές, ανθρώπινα δικαιώματα, ρατσισμός, οικογενειακή επανένωση. Παρόλα αυτά, το ενδιαφέρον τους ήταν εκείνο που καθοδηγούσε το έργο και καταλήξαμε ως εδώ.
Πώς και που παρουσιάσατε το έργο μέχρι στιγμής;
Η δημόσια παρουσίαση του έργου έγινε τον Μάιο σε εκδήλωση υπό την αιγίδα της Αντιπροσωπείας στην Κύπρο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Έχουμε παρουσιάσει τμήματα του έργου στον Τύπο, σε εκδηλώσεις της Αντιπροσωπείας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Κύπρο με θέμα την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων των προσφύγων, σε ημερίδα που οργανώθηκε στο σχολείο μας, σε συνέδριο της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τέλος, παρουσιάσαμε το έργο στη συγκινητική εκδήλωση αποφοίτησης των μαθητών που συμμετείχαν στη συγγραφή του βιβλίου στο σχολείο μας, παρουσία του δημάρχου της πόλης.
Είναι αλήθεια ότι εκπαιδευτικοί και παιδιά αφιερώσατε προσωπικό σας χρόνο (εκτός δουλειάς) για την υλοποίηση του έργου αυτού; Πόσοι εκπαιδευτικοί έχουν συμβάλει στο έργο αυτό;
Όταν η παιδική αθωότητα, που στη δική μας καθημερινότητα, αποτελεί όχι μόνο το κίνητρό μας για να υπερβούμε προσωπικές και επαγγελματικές δυσκολίες αλλά και κάτι που διαφυλάττουμε ως κόρη οφθαλμού, απειλείται, η αντίδραση πρέπει να είναι άμεση. Αποτελεί, ασφαλώς, το πνεύμα των διατάξεων της σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, νόμο του κράτους με αυξημένη τυπική ισχύ, προτεραιότητα εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών αλλά κυρίως ηθική επιταγή κάθε ανθρώπου. Ο ρόλος του σχολείου και ειδικά εμάς των εκπαιδευτικών ,συνεπώς, είναι εξαιρετικά σημαντικός στην πρόληψη των φαινομένων ξενοφοβίας και ρατσισμού και στην οικοδόμηση αξιών τέτοιων που να προωθούν την ισότητα, τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανεκτικότητα και την ειρηνική συνύπαρξη. Ενεπλάκησαν όλοι οι εκπαιδευτικοί του σχολείου και πολλοί από άλλα σχολεία της Κύπρου, ακαδημαϊκοί, φοιτητές κ.ά. με το δίκτυο ανθρώπων, τελικά, να ξεπερνά τους 200. Τα ονόματα και η ιδιότητα των συντελεστών αναφέρονται στην ιστοσελίδα του έργου.
Ο κόσμος πως θα μπορέσει να διαβάσει την ιστορία σας;
Στο σύνολό του το έργο (βιβλίο, ταινία, συνοδευτικό υλικό) έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα που κατασκευάστηκε από ομάδα φοιτητών/τριών του τμήματος Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, υπό την καθοδήγηση της κας Αικατερίνης Μαυρή (Γεωργίου Γιάννης, και Μιχαήλ Γεωργία και Μάντζιπα Καρολίνα). Η διεύθυνση είναι: http://aya.dim-ag-anargyroi-lar.schools.ac.cy/. Ευελπιστούμε, επίσης, ότι με τη νέα σχολική χρονιά το βιβλίο θα έχει διανεμηθεί σε όλα τα σχολεία της Κύπρου μέσω του ΥΠΠ, στο οποίο έχουμε απευθυνθεί για έγκριση. Τέλος, σκοπεύουμε ως τότε να έχουμε ολοκληρώσει και την αγγλική έκδοση.
Ποια μηνύματα θέλετε να σταλούν μέσα από το βιβλίο/ιστορία;
Βασικός μας στόχος είναι να μπορέσουν να αντιληφθούν τα παιδιά την ευθύνη που έχουν για τον εαυτό τους, για τους άλλους αλλά και για το μέλλον του κόσμου γενικότερα. Να αποκτήσουν ενσυναίσθηση. Να καταλάβουν πως οι άνθρωποι έχουν αξία και πως ο σεβασμός προς τον άλλο είναι πολύ σημαντικός. Πέρα από αυτό, επιδίωξή μας είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου γύρω από το προσφυγικό ζήτημα με στόχο τη δημιουργία κλίματος ανοχής και σεβασμού των δικαιωμάτων των προσφύγων.
Ο κόσμος της Κύπρου είναι ευαισθητοποιημένος γύρω από θέματα προσφύγων; Τα παιδιά τα δικά σας, στο σχολείο σας, πώς αντιμετώπισαν το θέμα αυτό που είναι κομμάτι του έργου;
Παρόλο που τα παιδιά της σχολικής ηλικίας δεν διάκεινται αρνητικά απέναντι στο διαφορετικό, η διδασκαλία και η εμπέδωση διαπολιτισμικών αξιών πρέπει να είναι πάντα ένας στόχος για το σχολείο. Στο ταξίδι αυτό των δύο περίπου χρόνων συναντήσαμε ανθρώπους ευαισθητοποιημένους, ενεργούς πολίτες διατεθειμένους να συνδράμουν, θυσιάζοντας ακόμη και από τον προσωπικό τους χρόνο και, δυστυχώς, ανθρώπους οι οποίοι με αστείες προφάσεις αρνήθηκαν τη συμμετοχή ή την υποστήριξη. Σε ό,τι αφορά την εκπαιδευτική μας πρακτική, η εφαρμογή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης δεν είναι επιλογή, είναι αδήριτη ανάγκη. Η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση και ο διαπολιτισμικός σεβασμός είναι η μόνη απάντηση στα προβλήματα που ανέκυψαν από την προσφυγική τραγωδία των τελευταίων ετών, ως εργαλεία ελέγχου των ακραίων ιδεολογιών και κοινωνικών πρακτικών που εμποδίζουν την ειρηνική συνύπαρξη σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία.
