Γιατί επιλέγουμε να συζητήσουμε για σεξουαλική κακοποίηση;

Με αφορμή την εκδήλωση κατά της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών που διοργανώνει το διαδικτυακό περιοδικό Skala Times και ο Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος Ανδρέας Δημητρίου, το Σάββατο 18 Νοεμβρίου, στο Θέατρο Σκάλα στη Λάρνακα, στις 11 το πρωί, δημοσιεύουμε το πιο κάτω ενημερωτικό υλικό.

Γιατί επιλέγουμε να συζητήσουμε για σεξουαλική κακοποίηση;

• Η κακοποίηση μπορεί να έχει σοβαρές σωματικές, κοινωνικές, διανοητικές, συναισθηματικές και άλλες συνέπειες στη ζωή του ανήλικου. Θρυμματίζει τις πεποιθήσεις μας για το δικαίωμα στην ασφάλεια, τη φροντίδα και την αγάπη που πρέπει να προσδοκούν τα παιδιά από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία και τους θεσμούς. Παραβιάζει ακόμη πιο σοβαρές πλευρές της ανάπτυξης και των σχέσεων, όπως τον αιμομικτικό φραγμό στις περισσότερες περιπτώσεις-η αιμομιξία καταργεί την αλληλουχία των γενεών και τραυματίζει ψυχικά όχι μόνο άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα, επηρεάζοντας την ανάπτυξη της σεξουαλικότητας και την εν γένει λειτουργικότητα του ατόμου.

• Γιατί σύμφωνα με τελευταίες έρευνες 1 στα 5 παιδιά σήμερα στην Ευρώπη κακοποιείται ή παρενοχλείται σεξουαλικά ενώ υπάρχουν και άλλα παιδιά τα οποία λόγω του φόβου του στιγματισμού, της ντροπής ή μιας δευτερογενούς κακοποίησης σιωπούν και δεν αναφέρουν την ύπαρξη της.

Τι είναι σεξουαλική κακοποίηση παιδιών;

• Η συμμετοχή ή έκθεση παιδιών ή εφήβων σε πράξεις σεξουαλικού περιεχομένου, υποκινούμενες από ενήλικα που έχει ως συνήθως σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή και την ικανοποίηση του ενήλικα.

Τι περιλαμβάνει η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών;

• Σεξουαλικά αγγίγματα-περιλαμβανομένης της διείσδυσης

• Αυνανισμός μεταξύ ενηλίκων και παιδιών

• Κολπική ή πρωκτική συνουσία

• Στοματικός έρωτας

• Επαφή με τα γεννητικά όργανα ή σεξουαλική επαφή

• Επίδειξη γεννητικών οργάνων

• Χρησιμοποίηση παιδιών σε πορνογραφική κινηματογράφηση ή φωτογράφηση

• Έκθεση παιδιών σε πορνογραφικές ταινίες ή φωτογραφίες

• Ενθάρρυνση ή εξαναγκασμός παιδιών να εκπορνευτούν

• Ενθάρρυνση ή εξαναγκασμός παιδιών να γίνουν μάρτυρες σεξουαλικών πράξεων.

Μερικά σημαντικά σημεία…

• Συχνότερα παραβιάζονται σεξουαλικά τα παιδιά από κάποιον που γνωρίζουν, συγγενή ή οικογενειακό φίλο, παρά από αγνώστους.

• Τέτοια κατάσταση μπορεί να συνεχίζεται για χρόνια και σε μερικές περιπτώσεις μέχρι την ενηλικίωση.

• Τα παιδιά συνήθως νιώθουν συγχυσμένα όταν κακοποιούνται από κάποιον στον οποίο εμπιστεύονται την προστασία τους. Μπορεί να μην συνειδητοποιήσουν πάντοτε ότι αυτό που τους συμβαίνει είναι παραβίαση

• Η σεξουαλική παραβίαση είναι γεγονός, με σοβαρές τραυματικές συνέπειες για τη ψυχική υγεία του παιδιού, που πιθανόν να επηρεάσουν και στην ενηλικίωση.

Ποιες οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης;

Σχετίζεται με ένα εύρη φάσμα ψυχολογικών επιπτώσεων. Οι επιπτώσεις είναι συχνά και τα σημεία που οδηγούν στην αποκάλυψη της σεξουαλικής κακοποίησης. Για μεγάλο διάστημα είναι πιθανό να μην υπάρχουν σημάδια-συνέπειες. Εξαρτώνται από ένα πλήθος παραγόντων και η μορφή τους σχετίζεται με την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού.

 

• Προσχολική ηλικία

  • Άγχος

  • Διαταραχές ύπνου και εφιάλτες

  • Αταίριαστη με την ηλικία σεξουαλική συμπεριφορά

• Σχολική ηλικία

  • Φόβος

  • Επιθετικότητα

  • Εφιάλτες

  • Μαθησιακές δυσκολίες

  • Συμπεριφορά παλινδρόμησης π.χ. ενούρηση και εγκόπριση

  • Καταναγκαστικές συμπεριφορές κυρίως σε θέματα καθαριότητας («ξέπλυμα της ντροπής»)

• Εφηβική ηλικία

  • Κατάθλιψη

  • Απόσυρση

  • Αυτοτραυματισμούς

  • Αυτοκτονική συμπεριφορά

  • Αποσυνδετικού-διασχιστικού τύπου διαταραχές π.χ. αμνησία, διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας,

  • Διαταραχές της διατροφής

  • Παραβατικές πράξεις

  • Φυγή από το σπίτι

  • Χρήση ουσιών

Χαρακτηριστικά Ατόμων που παραβιάζουν παιδιά σεξουαλικά

• Υπαίτιοι σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών υπάρχουν σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και μπορεί να προέρχονται από οποιοδήποτε επάγγελμα, κοινωνικοοικονομική τάξη, εθνική καταγωγή ή θρησκευτική ομάδα. Μερικές φορές κατέχουν ηγετικές θέσεις και μπορεί, να είναι αξιοσέβαστα μέλη της κοινωνίας. Ανάμεσα σε αυτούς που κακοποιούν παιδιά μέσα στην οικογένεια μπορεί να περιλαμβάνονται ο πατέρας, ο θετός πατέρας, άτομο που συζεί με τη μητέρα, εραστής, αδελφός, θείος, εξάδελφος, παππούς και άτομο που ασκεί γονικό ρόλο. Σε μικρό αριθμό περιπτώσεων ο υπαίτιος παραβίασης μπορεί να είναι η μητέρα ή κάποια συγγενής θηλυκού γένους.

• Επίσης, υπαίτιοι μπορεί να είναι οι οικογενειακοί φίλοι. Ενήλικες που κακοποιούν παιδιά στην δική τους οικογένεια πιθανόν είναι να κακοποιούν και παιδιά άλλων οικογενειών που γνωρίζουν. Οι υπαίτιοι σεξουαλικής κακοποίησης είναι συνήθως ευγενικοί και δείχνουν να νοιάζονται και να φροντίζουν τα παιδιά. Φροντίζουν να βρίσκονται σε χώρους και επαγγέλματα που έχουν άμεση σχέση με το παιδί. Αυτό είναι μέρος της τακτικής τους για ανάπτυξη στενών σχέσεων με τα παιδιά, έτσι ώστε να τους επιτραπεί να επιδοθούν στην κακοποίηση χωρίς να τύχουν υποψίας και χωρίς να αποκαλυφθούν. Επιπλέον, μπορεί να πείσουν τους εαυτούς τους ότι δεν βλάπτουν καθόλου το παιδί.

 

Πως συμπεριφέρονται οι υπαίτιοι σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών;

 

• Ξοδεύουν μεγάλη ενέργεια για να προσεγγίσουν τα παιδιά και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους.

• Ενδοοικογενειακά, αυτού του είδους η συμπεριφορά δεν φαίνεται ασυνήθιστη. Επίσης, εφαρμόζουν τεράστιες πιέσεις πάνω στο παιδί για να κρατήσει μυστική την κακοποίηση.

Στόχος τα παιδιά

• Κορίτσια ή αγόρια και μπορεί να προτιμούν παιδιά συγκεκριμένης ηλικίας.

• Ενθαρρύνουν αδελφούς ή αδελφές σε συναγωνισμό για να κερδίσουν την προσοχή τους.

• Μπορεί να ξεχωρίσουν ένα συγκεκριμένο παιδί στο οποίο δίνουν ιδιαίτερη προσοχή ή δώρα, για να δημιουργήσουν ευκαιρίες για κακοποίηση.

• Εναλλακτικά, το παιδί που κακοποιείται μπορεί να τυγχάνει σκληρής μεταχείρισης από τον υπαίτιο κακοποίησης και να αντιμετωπίζεται ως ο αποδιοπομπαίος τράγος της οικογένειας.

• Μπορεί στόχος να είναι και τα παραμελημένα παιδιά τα οποία είναι στερημένα αγάπης και φροντίδας και οι υπαίτιοι «αναλαμβάνουν» να καλύψουν αυτές τις ανάγκες.

Πλησιασμά των παιδιών

• Ο υπαίτιος κακοποίησης συχνά πλησιάζει φιλικά ένα παιδί για αρκετό χρόνο πριν την έναρξη της σεξουαλικής σχέσης.

• Στο παιδί δίνεται ιδιαίτερη προσοχή και αυτά που στην αρχή φαίνονται συνηθισμένες χειρονομίες αγάπης, όπως το αγκάλιασμα, θα εξελιχτούν σταδιακά σε σεξουαλικά αγγίγματα ή αυνανισμό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει μετά σε κολπική ή πρωκτική διείσδυση.

Πως γίνονται μέρος της οικογένειας

• Χτίζει στενή σχέση με μια οικογένεια μέσα από τη φιλία ή το γάμο με μέλος της οικογένειας. Ή γίνεται φίλος με γονείς που είναι πολύ πιεσμένοι και συναντούν δυσκολίες στην αντιμετώπιση των παιδιών τους.

• Μονογονεικές οικογένειες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε αυτού τους τύπου την προσέγγιση.

• Ο υπαίτιος κακοποίησης πιθανόν να προσφέρει στήριξη στην κατάλληλη στιγμή, όπως ξεκινώντας μια σχέση με τον γονέα ή το φροντιστή, για να γίνει έτσι μέρος της οικογένειας και να μετακομίσει στην οικογενειακή εστία.

• Αργότερα, θα επιχειρήσει να αναπτύξει μια στενή σχέση με το παιδί ή τα παιδιά που θέλει να παραβιάσει.

Κρατώντας το μυστικό

• Η κακοποίηση διαπράττεται σχεδόν πάντοτε με μεγάλη ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ.

• Είναι πολύ πιθανόν να μην υποψιαστούν άλλοι ενήλικες στην οικογένεια ότι γίνεται κάτι κακό, περιλαμβανομένου του άλλου γονέα, στις περιπτώσεις όπου ο συμβίος είναι ο υπαίτιος κακοποίησης.

• Το παιδί επίσης μπορεί να αισθάνεται μεγάλη σύγχυση και να μην γνωρίζει σε ποιον να το πει ή τι να πει.

• Για να κρατηθεί η κακοποίηση κρυφή, ο υπαίτιος κακοποίησης θα εκμεταλλευτεί το φόβο του παιδιού, τη σύγχυση και τα αισθήματα ενοχής για αυτό που έχει συμβεί, όπως και απειλές για τιμωρίες.

• Ας δούμε μερικά τεχνάσματα που χρησιμοποιούνται:

  • Προειδοποιώντας το παιδί με λόγια του τύπου:

    • «Αν το πεις θα πάρουν μακριά το μπαμπά και θα διαλυθεί η οικογένεια»

    • «… μη μπαίνεις στον κόπο να το πεις, έτσι κι αλλιώς κανένας δεν θα σε πιστέψει»

    • «Αν βγάλεις λέξη από το στόμα σου θα πεθάνεις».

      • Κάνοντας το παιδί να πιστεύει ότι ήθελε το ίδιο να γίνει η κακοποίηση.

      • Πείθοντας το παιδί ότι αυτό που συμβαίνει είναι φυσιολογικό μέσα στις οικογένειες: «Με αυτό τον τρόπο τα κοριτσάκια/αγοράκια αγαπούν τους μπαμπάδες τους».

      • Χρησιμοποιώντας βία ή απειλώντας με βία το παιδί αν φανερώσει το μυστικό. Ο υπαίτιος κακοποίησης μπορεί να απειλήσει ότι θα κάνει κακό σε κάποιον οικείο στο παιδί, για π.χ. ένα γονέα ή αδελφό ή ακόμα και στο κατοικίδιο ζώο της οικογένειας.

Πως θα προστατέψω το παιδί μου;

• Φρόντισε να αποκτήσει κατανόηση το παιδί σου για το σώμα του/της και για το τι είναι σεξουαλικά υγιές

  • Η συνομιλία για αυτά τα θέματα μπορεί να είναι δύσκολη στην αρχή, όμως μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό μέρος στην προστασία του παιδιού σου από τον κίνδυνο της κακοποίησης. Για π.χ. το παιδί σου πρέπει να αποκτήσει κατανόηση για τα γεννητικά όργανα για να μπορεί να ξεχωρίζει τι είδους άγγιγμα εκ μέρους κάποιου ενήλικα είναι αποδεκτό και ποιο όχι. Να είστε όσο είναι δυνατόν θετικοί, επειδή τα παιδιά θα πρέπει να αισθάνονται περήφανα για το σώμα τους, παρά να αισθάνονται ντροπή. Επίσης, πρέπει να γνωρίζουν ότι το σώμα τους ανήκει στον εαυτό τους και σε κανέναν άλλο.

• Πότε είναι κατάλληλη ηλικία για να μιλήσω στο παιδί μου για σεξουαλικά θέματα;

  • Στη σχολική ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να συλλέγουν με γρήγορους ρυθμούς πληροφορίες σεξουαλικού περιεχομένου από άλλα παιδιά στο σχολείο. Αυτές οι πληροφορίες είναι συνήθως ανακριβείς και εκφράζονται σε χυδαία γλώσσα.

  • Για αυτό είναι καλύτερα να μιλήσετε εσείς πρώτα στο παιδί σας, από οποιαδήποτε ηλικία αρχίζει να υποβάλλει ερωτήσεις. Εξ΄ άλλου, μπορεί να αποδεικτεί πιο δύσκολο να θίξετε το θέμα όταν τα παιδιά σας είναι μεγαλύτερα, ιδιαίτερα όταν προσεγγίζουν την εφηβεία.

• Βοήθεια στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

  • Αν νιώθετε αμήχανα να μιλήσετε στα παιδιά σας για θέματα σεξουαλικού περιεχομένου ή δεν ξέρετε από πού να αρχίσετε ο Εκπαιδευτικός Ψυχολόγος ή οι Λειτουργοί του Οικογενειακού Προγραμματισμού ή ειδικός της εμπιστοσύνης σας θα είναι πρόθυμοι να σας συμβουλεύσουν.

• Προσπαθήστε να χτίσετε μια σχέση ειλικρίνειας και εμπιστοσύνης με τα παιδιά σας από πολύ μικρή ηλικία

  • Ακούτε πάντα με προσοχή τους φόβους και τις ανησυχίες τους.

• Εξηγείστε τη διαφορά ανάμεσα στα «καλά» και τα «κακά» οικογενειακά μυστικά

  • Πέστε στο παιδί σας ότι είναι εντάξει να κρατά μυστικά όπως είναι ένα πάρτι γενεθλίων έκπληξη, όχι όμως για οτιδήποτε που το κάνει να αισθάνεται άβολα ή να νιώθει αμήχανα και στεναχώρια.

Το πιο Σημαντικό απ΄ όλα

• Μάθετε στα παιδιά σας ότι έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν να κάνουν οτιδήποτε με κάποιον ενήλικα όταν αυτό το θεωρούν κακό ή όταν αυτό τους προκαλεί φόβο.

• Τονίστε ότι δεν πρέπει να διστάζουν να μιλήσουν σε σας ή σε κάποιον άλλο ενήλικα αν συμβαίνει κάτι που τους δυσαρεστεί.

Μερικά πιθανά ερωτήματα

• Τι γίνεται με τα σεξουαλικά παιχνίδια ανάμεσα στα παιδιά μιας οικογένειας;

  • Τα σεξουαλικά παιχνίδια ανάμεσα στα παιδιά αποτελούν φυσιολογικό συστατικό της ωρίμανσης.

  • Ωστόσο, σε μερικές περιπτώσεις η σεξουαλική συμπεριφορά ανάμεσα στα παιδιά μπορεί να αποκτήσει χαρακτήρα κακοποίησης, ιδιαίτερα εκεί που υπάρχει διαφορά ηλικίας.

  • Φροντίστε ώστε τα παιδιά σας να κατανοούν τι συνιστά η επιτρεπτή σεξουαλική συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς ανάμεσα σε συγγενείς νεαρής ηλικίας.

• Τι γίνεται με το λούσιμο και το χάϊδεμα των παιδιών;

  • Η ανάπτυξη της συνειδητοποίησης του προβλήματος της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών οδηγεί τους γονείς στο ερώτημα αν πρέπει οι πατεράδες ή οι θετοί γονείς να λούζουν τα παιδιά τους.

  • Μερικοί ρωτούν αν πρέπει οι γονείς να χαϊδεύουν τα παιδιά τους. Οι δραστηριότητες αυτές αποτελούν φυσιολογικό μέρος της οικογενειακής ζωής, σε αντιδιαστολή με δραστηριότητες που συνιστούν παραβίαση, όπως αυτές που περιγράφηκαν.

  • Τα παιδιά στηρίζονται στους γονείς για φυσική φροντίδα, ασφάλεια και αγάπη. Είναι σωστό οι γονείς να ντύνουν, να ταΐζουν και να λούζουν τα παιδιά τους, όπως επίσης να τα χαϊδεύουν και να τα αγκαλιάζουν όταν θέλουν να εκφράσουν την αγάπη τους και τη στοργή τους.

  • Όμως όσο μεγαλώνουν τα παιδιά, αλλάζει η διάθεση τους να δέχονται την έκφραση αισθημάτων στοργής προς αυτά.

• Αυτό που είναι σημαντικό είναι να ακούτε τα παιδιά σας και να σέβεστε τις επιθυμίες τους σε κάθε ηλικία

  • Για π.χ. αν το παιδί σας αρνείται να δώσει ένα φιλάκι στην θεία ή στον θείο είναι εντάξει. Μην τα πιέζετε για συνεχόμενες αγκαλιές και φιλιά με συγγενείς αν δεν θέλουν.

Πως θα το καταλάβω αν το παιδί μου είναι θύμα κακοποίησης;

Όταν ανακαλύπτεται σεξουαλική κακοποίηση, οι μητέρες λένε συνήθως ότι δεν υπάρχουν εμφανή σημάδια για να τους κινήσουν τις υποψίες για κακοποίηση του παιδιού τους, ακόμα και σε περιπτώσεις που ο δράστης ήταν ο/η σύζυγος ή ο/η συμβίος/α.

Ωστόσο, μερικές φορές το παιδί που είναι θύμα κακοποίησης επιδεικνύει τα πιο κάτω στοιχεία συμπεριφοράς:

• Αρχίζει να αποφεύγει να μένει μόνο με κάποιο συγκεκριμένο μέλος της οικογένειας.

• Επιδεικνύει αναπάντεχο φόβο προς κάποιο ενήλικα ή δισταγμό να αναπτύξει φιλική συμπεριφορά μαζί του.

• Εμφανίζεται απρόσμενα προσκολλημένο.

• Προσπαθεί να μιλήσει για την κακοποίηση έμμεσα, με υπονοούμενα ή υπαινιγμούς. Για π.χ. μπορεί να μιλά για μυστικά που πρέπει να κρατάμε ή να κάνει ανήσυχες ερωτήσεις για το ενδεχόμενο να διαλυθεί η οικογένεια ή να απομακρύνουν το μπαμπά του.

• Περιγράφει συμπεριφορές εκ μέρους ενηλίκων που παραπέμπουν σε πιθανό «φλερτάρισμα» του παιδιού για μελλοντική κακοποίηση.

• Αρχίζει να συμπεριφέρεται βίαια ή να παρουσιάζει προβλήματα ύπνου ή ενούρησης.

• Αρνείται να πάει σχολείο ή εμφανίζει ξαφνικά αφηρημάδα ή μειώνεται η επίδοση του στο σχολείο.

• Παρουσιάζει πρώιμη σεξουαλικότητα, περιλαμβανομένης της χρήσης γλώσσας με σεξουαλικά περιεχόμενο και σεξουαλικές πληροφορίες που δεν γνώριζε προηγουμένως το παιδί.

• Εμφανίζει συμπτώματα κατάθλιψης και εσωστρέφειας ή παραπονιέται για σωματικές ενοχλήσεις που δεν έχουν ιατρική εξήγηση.

	Πρέπει να τονιστεί ότι οι συμπεριφορές αυτές δεν υποδεικνύουν αναγκαστικά ότι παιδί είναι θύμα κακοποίησης. Μπορεί να υπάρχουν και άλλα αίτια.

• 
  Πως πρέπει να αντιδράσω αν το παιδί μου μου πει ότι υπήρξε θύμα σεξουαλικής κακοποίησης;

  • Το παιδί έχει ανάγκη να γνωρίζει ότι δεν έφταιξε σε τίποτα.

  • Φρόντισε να ξεκαθαρίσεις ότι δεν αμφισβητείς τα όσα λέει.

  • Άφησε το παιδί να μιλήσει για ότι συνέβηκε, αλλά μην το πιέσεις να το κάνει.

  • Πες στο παιδί ότι έπραξε το σωστό με το να αποκαλύψει τι συνέβηκε. Μην ρίξεις το φταίξιμο σε αυτόν/ην αν η κακοποίηση έγινε επειδή αυτός/η δεν υπάκουσε στις οδηγίες της οικογένειας ή/και του σχολείου. (Για π.χ. με το να βγει έξω χωρίς άδεια).

  • Μπορεί να νιώσεις πολύ συγχυσμένος/η, ιδιαίτερα αν ο υπαίτιος κακοποίησης είναι συγγενής. Πιθανόν να χρειαστείς βοήθεια για να αντιμετωπίσεις ισχυρά και αντικρουόμενα συναισθήματα για την κακοποίηση. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν συγκλονισμό, θυμό, δυσπιστία, αυτοκατάκριση, φόβο και ενοχή.

  • Φρόντισε να εξασφαλίσεις επαγγελματική στήριξη.

Μην το κρατάς μυστικό!

• Αν ανησυχείς για κάποιο παιδί και δεν γνωρίζεις τι πρέπει να κάνεις για να το προστατέψεις ή

• Αν κάποιες οικογενειακές ή άλλες πιέσεις βάζουν σε κίνδυνο κάποιο παιδί ή

• Αν είσαι ό ίδιος κάποιο ενδιαφερόμενο παιδί ή νεαρό άτομο.

(Οι περισσότερες πληροφορίες πάρθηκαν από την έκδοση «Προστασία παιδιών από σεξουαλική παραβίαση στην οικογένεια: Οδηγός για Γονείς και Φροντιστές» της Συμβουλευτικής Επιτροπής για Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια).