Το εισαγωγικό σημείωμα του Επιμελητή της Μπιενάλε Λάρνακας 2018, Βασίλη Βασιλειάδη

(Φωτογραφία : Nicholas Mann )

Το εισαγωγικό σημείωμα του Επιμελητή της Μπιενάλε Λάρνακας 2018, Βασίλη Βασιλειάδη, από τον κατάλογο της Bienale Larnacas 2018.

Αγαπητοί φίλοι,

για τους διοργανωτές και τους διάφορους αφανείς συντελεστές, το ταξίδι της Μπιενάλε μοιάζει να φτάνει στο τέλος του. Στην ουσία, ωστόσο, το καλλιτεχνικό αυτό γεγονός μόλις τώρα ξεκινά επίσημα την πορεία του στο χάρτη της παγκόσμιας Τέχνης. Τα τελευταία δύο χρόνια ταξιδέψαμε σε αχαρτογράφητα νερά και πήραμε αρκετές δύσκολες αποφάσεις, όμως θέλω να πιστεύω ότι ολοκληρώσαμε το όραμά μας με συνέπεια, με υπευθυνότητα και πάνω απ’ όλα με ειλικρίνεια.

Από τις πρώτες κιόλας συναντήσεις των μελών της οργανωτικής ομάδας διαφάνηκαν οι κοινές πεποιθήσεις μας, οι οποίες, προϊόντος του χρόνου, πήραν το ρόλο του κοινού παρονομαστή στη συνεργασία μας. Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε ένας μικρός αλλά συμπαγής πυρήνας γύρω από τον οποίο άρχισε να τυλίγεται το κουβάρι της πρώτης Μπιενάλε που διοργανώθηκε ποτέ στην Κύπρο. Ως επιμελητής της διοργάνωσης, θεωρώ ότι οφείλω να αναφερθώ σ’ αυτές τις αξίες πάνω στις οποίες κατ΄αρχήν στηριχτήκαμε.

“Μια αξιοπρεπής παρουσία στο κυπριακό και το διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα.”
Αυτή ήταν η απάντησή μας κάθε φορά που μας ρωτούσαν ποιος είναι ο κυριότερος στόχος της Μπιενάλε. Χωρίς φαντασμαγορικές εξαγγελίες και κινήσεις εντυπωσιασμού. Δεν κυνηγήσαμε παγκόσμιες πρωτιές αλλά διεκδικήσαμε επάξια μια θέση στον παγκόσμιο χάρτη των αρχαιότερων καλλιτεχνικών διοργανώσεων. Η ανταπόκριση της διεθνούς καλλιτεχνικής κοινότητας ήταν περισσότερο από ενθαρρυντική. Καλλιτεχνικές οργανώσεις απ’ όλο τον κόσμο δήλωσαν δημόσια τη στήριξή τους στην προσπάθειά μας. Με πρωτοβουλία του ΕΚΑΤΕ, ως πολύτιμου συνεργάτη, τα καλλιτεχνικά επιμελητήρια δεκάδων χωρών ενημέρωσαν τα μέλη τους για την Μπιενάλε της Λάρνακας και τα παρότρυναν να δηλώσουν ενδιαφέρον ενώ το Biennial Foundation συμπεριέλαβε τη Μπιενάλε της Λάρνακας στα αρχεία του, παρέχοντας σχετικές πληροφορίες για τη διοργάνωση στις δεκάδες χιλιάδες των επισκεπτών του ιστοχώρου του. Η ανταπόκριση των καλλιτεχνών, Κυπρίων και ξένων, στην ανοιχτή πρόσκληση της Μπιενάλε ξεπέρασε κάθε προσδοκία μας. Περισσότεροι από 300 καλλιτέχνες από 37 χώρες του κόσμου αιτήθηκαν συμμετοχή στο διαγωνιστικό μέρος της διοργάνωσης αποστέλλοντας την καλλιτεχνική τους πρόταση στην Κριτική Επιτροπή.

“ Μια διοργάνωση σχεδιασμένη εντός του βεληνεκούς των δυνατοτήτων μας.”
Πήραμε τις αποφάσεις μας με πολλή προσοχή ώστε να μην καταστεί αυτή μας η προσπάθεια όμηρος ανεκπλήρωτων υποσχέσεων. Κάθε φορά που συνειδητά απορρίπταμε μια συνεργασία, που αρνιόμασταν μια πρόταση, το κάναμε μέσα από ένα περίεργο κράμα συναισθημάτων λύπης αλλά και ικανοποίησης· υπήρξαμε ειλικρινείς απέναντι στους εαυτούς μας, στους καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργαστήκαμε και κυρίως, απέναντι στην Τέχνη την οποία υπηρετούμε. Ταυτοχρόνως δημιουργήσαμε ένα αρχείο με την ονομασία Μπιενάλε Λάρνακας 2020 κι εκεί μέσα ρίξαμε όλα εκείνα τα οποία πιστεύουμε πως με τα δεδομένα της επόμενης Μπιενάλε θα μπορούμε επιτέλους να υλοποιήσουμε. Στο σημείο αυτό, οφείλω να αναφέρω με ικανοποίηση ότι υπάρχει μεγάλο και αυξανόμενο ενδιαφέρον για μελλοντικές συνεργασίες μαζί μας.

“Μια Μπιενάλε Τέχνης και όχι βιογραφικών”
Έτσι αναφέρθηκα στη Μπιενάλε Λάρνακας 2018, απαντώντας σε κάποιο νεαρό καλλιτέχνη που με ρώτησε, στη διάρκεια μιας ενημέρωσης καλλιτεχνών, κατά πόσο θα μπορούσε να υποβάλει αίτηση για συμμετοχή χωρίς ουσιαστικό καλλιτεχνικό βιογραφικό αφού μόλις είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του και επέστρεψε στην Κύπρο. Η συνειδητή μας προσπάθεια ήταν να επικεντρωθούμε στην καλλιτεχνική πρόταση κάθε καλλιτέχνη και όχι στο βιογραφικό του σημείωμα. Η Μπιενάλε της Λάρνακας συγκαταλέγεται, νομίζω, ανάμεσα στις λίγες καλλιτεχνικές διοργανώσεις του είδους, στην οποία τα προτεινόμενα έργα των καλλιτεχνών παρουσιάστηκαν στην Κριτική Επιτροπή ανώνυμα. Εξετάσαμε τις προτάσεις που υποβλήθηκαν χωρίς να γνωρίζουμε το όνομα, την καταγωγή ή το φύλο του καλλιτέχνη, την προηγούμενη καλλιτεχνική πορεία του ή τις σπουδές του. Προσωπική μου πεποίθηση, εξ άλλου, είναι πως τέτοιες νοοτροπίες έχουν οδηγήσει εμάς τους καλλιτέχνες σε μια στείρα ρουτίνα αλληλοεπιβεβαίωσης μέσα από κλειστές διαδικασίες, καταδικάζοντας δυστυχώς την τέχνη σε απομόνωση από την κοινωνία. Οι αποφάσεις της Κριτικής Επιτροπής βασίστηκαν πάνω στην ανωνυμία, η οποία λειτούργησε ως πιστοποιητικό αντικειμενικότητας της κρίσης της και ως εγγύηση του αδιάβλητου των διαδικασιών που ακολούθησε.

“Η Διεθνής Τέχνη στην Κύπρο”
Οι Κύπριοι καλλιτέχνες ταξιδεύουν. Παρακολουθούν τις καλλιτεχνικές εξελίξεις, συμμετέχουν σε διοργανώσεις και συνεργάζονται συχνά με ξένους καλλιτέχνες. Αφήνουν το στίγμα τους στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό στερέωμα στο οποίο συχνά διακρίνονται. Η διοργάνωση αυτή, ωστόσο, προσφέρει μια διαφορετική εμπειρία. Ο Κύπριος καλλιτέχνης δεν θα φιλοξενείται αλλά θα φιλοξενεί εκπροσώπους και δείγματα της διεθνούς Τέχνης στη χώρα του. Οι Κύπριοι καλλιτέχνες γίνονται οικοδεσπότες ενός διεθνούς καλλιτεχνικού γεγονότος και συνυπάρχουν καλλιτεχνικά με τόσες διαφορετικές κουλτούρες στο “χώρο τους”. Είναι μια άλλη οπτική γωνία, απαραίτητη για να έχουμε μια στερεοσκοπική εικόνα της κυπριακής Τέχνης στον κόσμο.

“Ανθρώπινες σχέσεις σε μια ανθρώπινη καλλιτεχνική διοργάνωση”
Όσο απαιτητική και αν ήταν η οργάνωση μιας τέτοιας εκδήλωσης, με δεκάδες συνεργάτες και εκατοντάδες συμμετέχοντες, η ανθρώπινη, προσωπική επαφή με όλους ήταν μια μεγάλη πρόκληση που είχαμε να αντιμετωπίσουμε. Όσο αφορά την προσωπική μου συνεισφορά σε αυτό το επίπεδο, επιδίωξα να μιλήσω με τον κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά, εκεί όπου αυτό κρίθηκε απαραίτητο, προσπαθώντας να κατανοήσω τις ανησυχίες του, τις ιδιαιτερότητες του έργου του αλλά και να εξηγήσω από την πλευρά μου τις διάφορες αντικειμενικές δυσκολίες που μπορεί να υπήρχαν. Το ίδιο έπραξαν και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας της Μπιενάλε με όλους τους συνεργάτες μας, γνωρίζοντας ότι αυτό συνεπάγετο πολύ περισσότερο χρόνο, επιπρόσθετη δουλειά αλλά και αρκετά ψυχικά αποθέματα. Πολύτιμη ανταμοιβή μας υπήρξε πάντα η θερμή και φιλική ανταπόκριση που παίρναμε από όλους.

Ο καλλιτέχνης και ο επιμελητής
Δεν το κρύβω πως το κουστούμι του επιμελητή μου πέφτει λίγο στενό, ίσως επειδή κάτω από τον μανδύα των ρόλων, φορούσα πάντα τη στολή του καλλιτέχνη. Πώς θα μπορούσα διαφορετικά άλλωστε; Και είναι με αυτή την ιδιότητα του καλλιτέχνη που δεσμεύτηκα σ’ αυτή την περιπέτεια, με αυτή την ιδιότητα έκρινα, αποφάσισα και μίλησα με τους συναδέλφους μου καλλιτέχνες. Απέναντί μου βρήκα μόνο κατανόηση και συνεργασία και το θεωρώ υποχρέωση μου να το καταθέσω δημόσια με τον πιο επίσημο τρόπο. Όπως και στα σημαντικότερα πράγματα στη ζωή μου, έτσι κι εδώ βασίστηκα σχεδόν αποκλειστικά στο ένστικτό μου για όλες τις αποφάσεις μου.
Η απόφαση της ομάδας της Μπιενάλε να με επιλέξει ως επιμελητή με τιμά ιδιαίτερα και με κολακεύει. Η συνεργασία μου με όλους ήταν άψογη. Είχα πάντα τη στήριξη όλων αλλά και την αμέριστη εμπιστοσύνη τους στην κρίση μου. Τα μέλη της Κριτικής Επιτροπής της Μπιενάλε ήταν πολύτιμοι σύμβουλοι μου στις δύσκολες αποφάσεις και το να τους ευχαριστήσω δημόσια είναι ίσως το λιγότερο που μπορώ να κάνω. Το ίδιο ισχύει και για την εξαιρετική ομάδα των εθελοντών που με προθυμία βοήθησαν στο στήσιμο της Έκθεσης.
μου για όλες τις αποφάσεις μου

Το δοχείο και το περιεχόμενο
Η σχέση δοχείου – περιεχομένου με απασχολούσε από καιρό. Οι αρχικοί προβληματισμοί μου στο θέμα περιορίζονταν στις βασικές πτυχές αυτής της σχέσης, ήταν όμως αρκετοί για να αποτελέσουν το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει μια Μπιενάλε Τεχνών. Δεν περίμενα, ωστόσο, ότι μέσα στην πορεία των δύο περίπου χρόνων, το θέμα αυτό θα «ξεδίπλωνε» τόσες πολλές πτυχές και θα απλωνόταν σε τόσους τομείς της ζωής. Η διάσταση αυτή δόθηκε με τη συμβολή πολλών ανθρώπων και όχι μόνο καλλιτεχνών που προβληματίστηκαν πάνω στο θέμα, εκφράστηκαν ελεύθερα, συζήτησαν και μοιράστηκαν τις απόψεις τους με άλλους. Κυρίως στις συναντήσεις με τους καλλιτέχνες για ενημέρωση αλλά και σε προσωπικές συζητήσεις, στην παρέα ακόμη και στο διαδίκτυο. Όταν αργότερα άρχισαν να καταφθάνουν στην Μπιενάλε οι πρώτες καλλιτεχνικές προτάσεις για συμμετοχή, μπορούσα πλέον να δω αυτές τις απόψεις να υλοποιούνται. Οι έννοιες του δοχείου και του περιεχομένου ενυπάρχουν μέσα σε όλα τα έργα που έχουν επιλεγεί όχι όμως απαραίτητα ως εικόνα αλλά συχνά ως αισθητική και ως έννοια. Το σύνολο των έργων που συμμετέχουν σε αυτή την Μπιενάλε αποτελούν όλα μαζί μια καλειδοσκοπική εικόνα ενός δοχείου με το περιεχόμενό του. Στιγμιότυπα και όψεις μιας απλής ιδέας που κατάφερε να πάρει διαστάσεις, χωρίς όμως να ξεθωριάσει.

Ως επίλογος και ως “ευχαριστώ”
Ορισμένα χαρακτηριστικά αυτού του είδους καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, τους δίνουν τη δυνατότητα να λειτουργούν ως σημεία προβληματισμού ακόμη και μέσα στην ακατάσχετη ρευστότητα της εποχής μας. Μας θυμίζουν ότι η Τέχνη είναι φαινόμενο κοινωνικό και η ενεργός συμμετοχή της κοινωνίας σε τέτοιες διοργανώσεις δεν είναι απλώς μια επιλογή αλλά προϋπόθεση για να πετύχουν το στόχο τους. Αποδεικνύουν πως όταν ο πολιτισμός πηγαίνει μπροστά, αυτό το οφείλει σε ατομικές πρωτοβουλίες. Η Μπιενάλε αυτή ανήκει όλο και πιο περισσότερο στο κοινό που πίστεψε σε αυτή την προσπάθεια. Ανήκει σε όλους τους καλλιτέχνες που υπέβαλαν τις προτάσεις τους, στους ανθρώπους που τη στήριξαν με όποιο τρόπο μπορούσαν, στους εθελοντές που την νοιάστηκαν μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Ανήκει στη Λάρνακα που τόλμησε. Ανήκει σε όλη την Κύπρο που το αξίζει.