Νικος Καζαντζάκης, ένας ταξιδιώτης με μια βαλίτσα φιλοσοφικά ερωτήματα

Γράφει η Δρ Ανθούλα Ιωαννίδου

Ηταν Παρασκευή 18 Φεβρουαρίου 1883, στο Τουρκοκρατούμενο Ηράκλειο, ημέρα των ψυχών, όταν ακούστηκε το πρώτο φοβισμένο κλάμα της ζωής του Νίκου Καζαντζάκη. Ετσι απλά όπως κάθε θνητός άνθρωπος γενήθηκε ο Καζαντζάκης.
Κληρονόμησε την δύναμη και την σκληράδα (την οποία χρησιμοποιούσε μόνο για τον εαυτό του) από τον πατέρα του Μιχάλη Καζαντζάκη και την τρυφεράδα και ευαισθησία από την μητέρα του Μαργή Καζαντζάκη, αλλά όπως ο ιδιος έλεγε παρόλο  που κληρονόμησε διαφορετικά χαρακτηριστικά  κατάφερε να τα συμβιώσει με αρμονία στην καρδιά του.
Περισσότερο θαύμαζε την μητέρα του και αυτό φαίνεται  σε ένα σημείο στο βιβλιο του “Αναφορά στόν Γκρεκο” όταν  έγραφε  “…είχε την υπονονή, την αντοχή και την γλύκα της γής”.
Ο Νίκος Καζαντζάκης πήρε την στοιχειώδη μόρφωση στα σχολεία του Ηρακλείου, μάλιστα κάποιοι συμμαθητές και δασκάλοι του έγιναν μετέπειτα οι πρώτοι  ήρωες στα βιβλία του.
Ο αγώνας ανάμεσα στην Κρήτη και την Τουρκία που ξεκίνησε όταν ο Νίκος ήταν μαθητής σφράγισε για πάντα στην ψυχή του το ιδανικό της λευτεριάς το οποίο τον συνόδευσε μέχρι τον θάνατο του. Στην συνέχεια θα ακολουθούσαν η διψα για μελέτη των θρησκειών αλλά και η αγάπη του να γνωρίσει και να περιπλανηθεί σε άγνώστους τόπους, μέχρι ακόμη και τις τελευταίες μέρες της ενδιαφέρουσας ζωής του.
Το 1897 αναγκάζεται μαζί με την οικογένεια του να καταφύγει στην Νάξο, όπου φοίτησε για δύο χρόνια στην Γαλλική Εμπορική Σχολή του Τιμίου Σταυρού και για πρώτη φορά ήρθε σε επαφή με την γαλλική γλώσσα και τον  δυτικό πολιτισμό, μέσα από την Γαλλική λογοτεχνία.
Η πρώτη προσπάθεια της συγγραφικής του πορείας έγινε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή γράφει το έργο “Ξημερώνει” που βραβευεται και παίζεται στο θέατρο, το δοκίμιο “Η αρρώστια του αιώνος” και το πρώτο του βιβλίο “Όφις και Κρίνο”.
Την ίδια χρονιά πήρε και το πτυχίο Νομικής με άριστα.
Από το 1898 μέχρι το 1910 διαμένει στο Παρίσι για ανώτερες νομικές σπουδές όπου γνωρίζει τον φιλόσοφο Μπέρξονα ο οποίος τον επηρέασε βαθύτατα και όπως ο ίδιος ο Καζαντζάκης χαρακτηριστικά είχε πει: “Ο Μπέρξονας με αλάφρωσε από μερικά άλυτα φιλοσοφικά ερωτήματα που με τυραννούσαν στα πρώτα νιάτα”.
Σ’ αυτά τα χρόνια όμως επηρεάστηκε και από τον επίσης φιλόσοφο Νίτσε. Στο βιβλίο του “Αναφορα στο Γκρέκο”  γράφει:  “Ο Νίτσε με πλούτισε με καινούργιες αγωνίες και με έμαθε να μετουσιώνω την δυστυχία, την πίκρα, την αβεβαιότητα σε περηφάνεια”.
Ο Καζαντζάκης πάντα  απορούσε, ρωτούσε και προβληματιζόταν για πολλά ερωτήματα που τον βασάνιζαν για χρόνια , κυρίως για την θρησκεία και την πίστη. Γιαυτό και τα πολλά ταξίδια που έκανε σε΄όλη του τήν ζωή είχαν πάντα  μοναδικό σκοπό τις απαντήσεις που έψαχνε.
Μια φορά επιστρέφοντας με τον Αγγελο Σικελιανό από το οδοιπορικό στο Αγιον Όρος για προσκύνημα και πνευματική άσκηση τους περίμενε ένα απροσδόκητο θαύμα μέσα στην καρδιά του Χειμώνα: μια αμυγδαλιά ανθισμένη!
Ο Καζαντζάκης εντυπωσιασμένος  από το θέαμα άρπαξε τον φίλο του από το μπράτσο και του έιπε “Τυραννούσαν τήν καρδιά μας , Αγγελε, σε όλο το προσκύνημα πολλά και πολύπλοκα ρωτήματα γύρω από τον Θεό και τώρα να η απάντηση μπροστά μας”  και συνέχισε κάνοντας τον σταυρό του, σαν να προσκυνούσε άγιο θαυματουργό εικόνισμα.
Είπε  στην αμυγδαλιά να του μιλήσει για τον Θεό και αυτή άνθισε!
Η γνωριμία του με την σύντροφο της ζωής του το 1924 Ελένη Σαμίου ήταν το λιμάνι  που αναζητούσε η ψυχή του για να αράξει.
Στην αγκαλιά της Ελένης η τρικυμισμένη του καρδιά γαλήνεψε και κατάφερε να γράψει το σπουδαίο του έργο “Οδύσσεια”.
Το 1935 σαλπάρει για την Ιαπωνία και Κίνα. Η ψυχή του Καζαντζάκη σκιασμένη από τις ανησυχίες που παράδερνε την Ευρώπη εκείνη την εποχή, αποκαρδιωμένη από τον εγωισμό και την υποκρισία των περισσοτέρων ευρωπαικών κρατών , επειχειρεί ένα προσκύνημα σε αυτές τις χώρες για να βρει καινούργιες πηγές ενέργειας. Γράφεται ο “Βραχόκηπος” το περίπαθο μυθιστόρημα μιάς ευρωπαικής ψυχής που γυρεύει να ανανεωθεί από τη επαφη με την γοητευτική, επικίνδυνη και ηρωική ψυχή της Απω Ανατολής.
Σημαντικός σταθμός στην ζωή του Καζαντζάκη ήταν και η γνωριμία του με τον Ζορμπά “την πιό πλατιά ψυχή, την πιο λεύτερη κραυγή”. Ο απλός ανθρωπος Ζορμπάς με τον άτσαλο τρόπο κατάφερε να δώσει απαντήσεις σε πολλά από τα ερωτήματα του Καζαντζάκη, αλλά το κυριότερο τον έμαθε να αγαπά την ζωή και να μην φοβάται τον θάνατο.
Με το ξέσπασμα του Β Παγκοσμίου πολέμου ήλθε και το μαντάτο για τον θάνατο του Ζορμπά. Ο Καζαντζάκης ρίχτηκε στό γράψιμο για να αναστήσει τον μεγάλο άντρα που μέσα από το μυθιστόρημα του ο“Ζορμπάς” έγινε παγκόσμιο σύμβολο χαράς και λεβεντιάς. Το βιβλίο που διαβάστηκε σε όλες τις γωνιές της γης και μεταφράστηκε σε πάρα πολλές γλώσσες.
Αργότερα σε μια περιδιάβαση στις τοιχογραφίες της Κνωσού αντλεί το λυτρωτικό μήνυμα όπως το ονόμασε της Κρητικής ματιάς βλέποντας την Ταυρομαχία. “Νά κοιτάζεις τον τρόμο ατρόμητα για να μπορείς να λυτρωθείς ακόμη και από την λύτρωση”, έλεγε.
Ετσι με την νέα του ματιά,  την Κρητική ματιά, βρήκε η ψυχή του το τρόπο να κοιτάζει ανώδυνα και όλα εκείνα τα φοβερά προβλήματα που τον τυραννούσαν γαλήνεψαν και αντι αγκάθια να του τρυπούν την σάρκα,  έγιναν λουλούδια που ευωδίασαν στην καρδιά του.
Επιτέλους καιρός αλλά και διάθεση να γράψει καινούργια πράγματα. Ο Χριστός  ξανασταυρώνεται, Οι αδελφοφάδες , Ο καπετάν Μιχάλης… Μέσα από τον Καπετάν Μιχάλη προσπάθησε  να αναστήσει το Ηράκλειο της παιδικής του ηλικίας, με πρωταγωνιστή τον πατέρα του. Στην συνέχεια “Ο Τελευταίος Πειρασμός” μυθιστόρημα που παρερμηνεύτηκε στα πρώτα χρόνια, αλλά τελικά βρήκε την παγκόσμια αναγνώριση. Ο Καζαντζάκης σε αυτό το βιβλίο περιγράφει τον αγώνα του Θεανθρώπου να νικήσει την ανθρώπινη φύση και να αφιερωθεί στο θεικό προορισμό.
Το 1956 του απονεμεται στην Βιέννη το βραβείο Ειρήνης.
Όταν διαισθάνεται πως το τέλος πλησιάζει αρχίζει έναν απολογισμό: “Τήν αναφορά στο Γκρέκο” όπου εξομολογείται στο μεγάλο Κρητικό ζωγράφο, τον συμπατριώτη του Δομίνικο Θεοτοκόπουλο , την κακοτράχαλη ματωμένη ανηφοριά της πορείας του.
“Μαζεύω τα σύνεργα μου : όραση,ακοή,γεύση,όσφρηση,αφή, μυαλό… δεν κουράστηκα να δουλεύω μα ο ήλιος βασίλεψε, θαμπωσαν τα βουνά , οι οροσειρές του μυαλού μου κρατούν ακόμα λίγο φως στην κορφή τους, μα η νύκτα πλακώνει, ανεβαίνει από της γής, κατεβαίνει απο τον ουρανό, και το φως ορκίστηκε να μην παραδοθεί μα το ξέρει, σωτηρία δεν υπάρχει δε θα παραδοθει μα θα σβήσει. Ρίχνω στερνή ματιά γύρα μου ποιον να αποχαιρετήσω… τι να αποχαιρετήσω… τα βουνά, την θάλασσα, την καρπισμένη κληματαριά στο μπαλκόνι μου, τήν αρετή, τήν αμαρτία,το δροσερό νερό. Μάταια, μάταια..κατεβαίνουν όλα ετούτα μαζί μου στο χώμα…”.
Ο Νίκος Καζαντζάκης στα 74 χρόνια της ζωής του στη Γη κατάφερε να γευτεί εμπειρίες αιώνων και την ίδια ώρα κατάφερε να μείνει αθάνατος στους αιώνες μέσα από το σπουδαίο λογοτεχνικό του έργο που ήταν ποτισμένο με φιλοσοφία και διαχρονικά ερωτήματα για την ανθρωπότητα.