Έλσα Νικολαϊδου: “Οι αρχαίοι, κατά τη γνώμη μου, τα είπαν όλα”

Υπάρχουν συνεντεύξεις για τις οποίες το διαδικτυακό μας περιοδικό SkalaTimes είναι ιδιαίτερα χαρούμενο, αλλά και περήφανο, που τις φιλοξενεί, γιατί ανάμεσα μας υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κάτι ουσιαστικό και με βάθος να πουν, έχουν να πουν πράγματα για τη ψυχή και τη ζωή μας και γνωρίζουν τι έχει αξία και τι όχι, όπως γνωρίζουν ποιο είναι το νόημα της ζωής. Ανάμεσα σε άλλα η συνεντευξιαζόμενη μας σήμερα μας λέει : “ρωτήστε κάποιον ενήλικα ποιο είναι το νόημα της ζωής! Θα πρέπει να το σκεφτεί για να απαντήσει. Τα παιδιά μου ξέρουν την απάντηση. Είναι η ευτυχία. Τώρα, τι είναι ευτυχία; Έχουμε τις απαντήσεις των φιλοσόφων, του Αριστοτέλη, του δικού μας Ζήνωνα, τη φιλοσοφία του οποίου, τον Στωικισμό…”
Είναι με πολλή χαρά και περηφάνια που σήμερα δημοσιεύουμε τη συνέντευξη της Έλσας Νικολαϊδου, της καθηγήτριας φιλοσοφίας στο Ιδιωτικό Σχολείο Med High στη πόλη μας. Οι απαντήσεις της θα μπορούσαν να ήταν κεφάλαια σε ένα υπέροχο βιβλίο, εγχειρίδιο ζωής.

Της Γιώτας Δημητρίου

Καταρχάς, γνωρίζοντας ότι έχετε καταγωγή από Ελλάδα, θα σας ρωτήσω: αλήθεια, τι σας έφερε στη Κύπρο;
Χαίρομαι που μου κάνετε αυτή την ερώτηση, αν και την έχω απαντήσει πολλές φορές στο παρελθόν, πρώτα απ’ όλα στην οικογένειά μου αλλά και στους φίλους μου στην Ελλάδα. Ξέρετε, στην Κύπρο ήρθα πριν από 14 χρόνια και θεωρώ ότι ήταν μία από τις καλύτερες αποφάσεις που έχω λάβει. Τότε, στην Ελλάδα δεν υπήρχε οικονομική κρίση, ούτε καν φαινόταν οι ραγδαίες αλλαγές που επρόκειτο να συμβούν πέντε χρόνια αργότερα. Επομένως, την ερώτησή σας μας την έκαναν πρώτα στην Ελλάδα. Όλοι μας ρωτούσαν γιατί να φύγουμε. Ωστόσο, έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στη Θεσσαλονίκη, είχαμε κουραστεί από τους ρυθμούς της πόλης και με τον σύζυγό μου, Βασίλη, αναζητούσαμε ένα πιο ήσυχο μέρος με καλύτερες συνθήκες ζωής για να κάνουμε οικογένεια. Σκεφτόμασταν να μετακομίσουμε στη Νάξο, όπου ζει ο αδελφός μου, όταν ξαφνικά ένα ζευγάρι φίλων που είχαν έρθει ήδη στην Κύπρο, μας είπαν ότι υπήρχε έλλειψη Φυσικών στο νησί και θα μπορούσε ο σύζυγός μου να υποβάλλει αίτηση ως Ευρωπαίος πολίτης. Έπειτα από έναν χρόνο, το 2005 αφού τον κάλεσαν, ήρθαμε στην Κύπρο. Εγώ αρχικά εργάστηκα στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας όπου δίδασκα Νεοελληνική γλώσσα και Πολιτισμό, καθώς και Φιλοσοφία στο τμήμα Επιστημών της Αγωγής. Το 2008 πήρα την απόφαση να κάνω αίτηση στο σχολείο Med High της Λάρνακας και από τότε διδάσκω στο Med High Νεοελληνική γλώσσα και Φιλοσοφία, ενώ είμαι η Υπεύθυνη του τμήματος Γλωσσών του σχολείου.

Tι έχετε σπουδάσει;
Έχω τελειώσει το τμήμα Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια έκανα Μεταπτυχιακό στη Φιλοσοφία της Επιστήμης, στην έννοια του Χρόνου από την αρχαιότητα ως τις σύγχρονες θεωρίες της Φυσικής και, τέλος, Διδακτορικό στην Αριστοτελική Φιλοσοφία, στη θεωρία της ψυχής, όπου έδωσα μία νέα ερμηνεία στον Αριστοτελικό ορισμό της ψυχής.

Τι σας οδήγησε σε αυτό το μονοπάτι σπουδών;
Όταν ξεκινούσα δεν ήξερα πού θα κατέληγα. Ευτυχώς, την εποχή που σπούδασα δε σκεφτόμασταν το μέλλον, αν θα βρούμε εργασία κτλ. Οι σπουδές στη Φιλοσοφία θεωρούνται σπουδές πολυτελείας, καθώς δε συνδέονται με την αγορά εργασίας. Σπουδάζαμε ό,τι μας ενδιέφερε. Ανέκαθεν μου άρεσε η γνώση, να μαθαίνω, να διαβάζω, να σκέφτομαι. Έτσι, επέλεξα να σπουδάσω Φιλοσοφία. Ωστόσο, στην πορεία μου σημαντικότατο ρόλο έπαιξε η Καθηγήτριά μου στο Πανεπιστήμιο, Δήμητρα Σφενδόνη. Όταν παρακολούθησα το μάθημά της για τον Αριστοτέλη και τη σύγχρονη Φυσική, ένας καινούριος κόσμος ξετυλίχτηκε μπροστά μου. Εξάλλου, αυτά τα θέματα συζητούσα με τον σύζυγό μου, που είναι Φυσικός. Στο πρώτο μάθημα, λοιπόν, της ζήτησα να κάνω Μεταπτυχιακό. Φυσικά αρχικά γέλασε. «Δε σε ξέρω παιδί μου», μου είπε. Τελικά, έκανα και το Διδακτορικό μου με την ίδια ως Υπεύθυνη Καθηγήτρια. Με έκανε να αγαπήσω τον Αριστοτέλη, ως φιλόσοφο και ως επιστήμονα.

Πόσο σημαντική είναι, αν είναι, η φιλοσοφία στις μέρες μας;
Η Φιλοσοφία ανέκαθεν ήταν σημαντική. Όχι μόνο γιατί έθετε ερωτήματα, όχι μόνο γιατί σου έδειχνε πώς να ζεις καλά, αλλά κυρίως ως διαδικασία σκέψης. Η φιλοσοφία βασίζεται στη Λογική. Καθημερινά καλούμαστε να σκεφτούμε πώς θα δράσουμε και αντιμετωπίζουμε προκλήσεις. Οι αρχαίοι, κατά τη γνώμη μου, τα είπαν όλα. Γιατί να αφήσουμε όλη αυτή τη γνώση να πάει χαμένη και να ξεκινάμε από την αρχή; Δυστυχώς, ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι η φιλοσοφία είναι κάτι δύσκολο, μόνο για μερικούς Πανεπιστημιακούς. Όμως στην αρχαιότητα δεν ήταν έτσι. Η φιλοσοφία ήταν συνδεδεμένη με την επιστήμη, την ηθική, όλοι φιλοσοφούσαν. Σήμερα, όμως, λόγω της τροπής που έχει πάρει έχει απομακρυνθεί από την καθημερινότητα μας, έχει γίνει ακατανόητη. Αυτό αποθαρρύνει τον περισσότερο κόσμο να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία. Και όμως. Η φιλοσοφία μας διδάσκει πώς να ζούμε καλύτερα. Γνωρίζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Κατανοούμε τον κόσμο. Μαθαίνουμε πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι. Αυτό δεν είναι και το νόημα της ζωής;

Εσείς διδάσκετε φιλοσοφία σε παιδιά και έφηβους σε ιδιωτικό σχολείο στη Λάρνακα. Τι μπορούν να κερδίσουν τα παιδιά μέσα από το μάθημα αυτό;
Πολλά. Ξέρετε, δεν υπήρχε αυτό το μάθημα στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου. Στην αρχή ξεκίνησα με ένα Club Φιλοσοφίας για εφήβους μετά το σχολείο. Είχε μεγάλη ανταπόκριση. Στη συνέχεια έκανα το ίδιο με τα παιδιά μας του δημοτικού. Τα παιδιά ανυπομονούσαν να έρθουν. Ήθελαν να ακούσουν, να μιλήσουν, να συζητήσουν ιδέες. Έχω την τύχη να εργάζομαι σε ένα σχολείο που κατανόησε νωρίς τις ανάγκες των μαθητών και είδε τι μπορεί να τους προσφέρει η φιλοσοφία. Αυτή τη στιγμή είναι ενταγμένο στο αναλυτικό πρόγραμμα του Med High και τα παιδιά το παρακολουθούν με μεγάλο ενθουσιασμό. Για παράδειγμα, ρωτήστε κάποιον ενήλικα ποιο είναι το νόημα της ζωής! Θα πρέπει να το σκεφτεί για να απαντήσει. Τα παιδιά μου ξέρουν την απάντηση. Είναι η ευτυχία. Τώρα, τι είναι ευτυχία; Έχουμε τις απαντήσεις των φιλοσόφων, του Αριστοτέλη, του δικού μας Ζήνωνα, τη φιλοσοφία του οποίου, τον Στωικισμό, διδάσκω στο Med High με προσιτό για την ηλικία τους τρόπο. Ο Στωικισμός σήμερα έχει χιλιάδες οπαδούς σε όλο τον κόσμο, περισσότερους από οποιοδήποτε φιλοσοφικό κίνημα, γιατί διδάσκει την ευτυχία. Οι άνθρωποι θέλουν να είναι ευτυχισμένοι, αλλά δεν ξέρουν τον τρόπο. Θα σας πω ότι το πιο δημοφιλές μάθημα στο Harvard είναι το «μάθημα της ευτυχίας» του Tal Ben-Shahar, που διδάσκει πώς να γίνεις ευτυχισμένος. Δε διαφέρει από τον Στωικισμό. Πέρα από αυτό όμως, με τη φιλοσοφία τα παιδιά μαθαίνουν να σκέφτονται και κυρίως δε φοβούνται να σκέφτονται. Έχουν το οπλοστάσιο της φιλοσοφίας.

Η αδελφή σας, η Σοφία Νικολαϊδου, είναι γνωστή συγγραφέας και καθηγήτρια δημιουργικής γραφής στην Ελλάδα, εσείς ασχοληθήκατε με την φιλοσοφία. Συγγενικά επαγγέλματα, που έχουν να κάνουν με τον εσωτερικό μας κόσμο. Αλήθεια, πόσο επηρέασε (αν επηρέασε) το οικογενειακό σας περιβάλλον τις επαγγελματικές σας πορείες;
Το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσαμε ήταν κατεξοχήν φιλολογικό, από την πλευρά της μητέρας μου. Ο αδελφός της, ο θείος μου, είναι ο γνωστός Γλωσσολόγος, Δημήτρης Τομπαΐδης, από τους εισηγητές του μονοτονικού. Όταν πήγαινα σχολείο διδασκόμασταν τη Γραμματική του. Τότε, δεν το θεωρούσα περίεργο ή διαφορετικό. Νομίζω ότι κάθε παιδί θεωρεί το οικογενειακό του περιβάλλον συνηθισμένο. Για εμάς ήταν συνηθισμένο στο σπίτι να μιλάμε με ρητά του Καβάφη, η μαμά μου έκανε αστεία στα λατινικά, θεωρούσαμε απαραίτητη τη γνώση των αρχαίων ελληνικών, γεγονός που βοήθησε όλους μας σίγουρα στη συνέχεια. Επίσης, ο πατέρας μου ήταν μαέστρος. Γνώριζε όλα τα μουσικά όργανα. Πηγαίναμε στις συναυλίες του. Στο σπίτι έπαιζε για ώρες πιάνο, αντί για παράδειγμα να βλέπει τηλεόραση. Τη βαριόταν. Ακόμη και σήμερα όποτε ακούω το Alla Turca του Mozart θυμάμαι τον πατέρα μου να το παίζει στο πιάνο. Επί ώρες. Αλλά όλα αυτά μας φαίνονταν φυσιολογικά. Τελικά πιστεύω ότι αυτό που οδήγησε εμένα τουλάχιστον στη φιλοσοφία, γιατί δεν μπορώ να μιλήσω για την αδελφή μου, ήταν η ελευθερία να αποφασίσουμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Δεν επεμβαίνουμε ποτέ ο ένας στη ζωή του άλλου, μόνο στηρίζουμε. Ο καθένας έμαθε να είναι υπεύθυνος για τις επιλογές του.

Ζείτε στη Κύπρο και συγκεκριμένα στη Λάρνακα, τι είναι αυτό που παρατηρείτε ότι λείπει από τη Κύπρο, όσον αφορά την πνευματική ανάπτυξη παιδιών και ενήλικων;
Από την Κύπρο ή από την Λάρνακα; Προτιμώ να μιλήσω για τη Λάρνακα, καθώς επέλεξα να ζήσω εδώ. Τον τελευταίο καιρό είμαι πολύ θυμωμένη με τη Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου. Έχει δώσει αρκετές συναυλίες στις άλλες πόλεις της Κύπρου και έχει σταματήσει να έρχεται στη Λάρνακα, ίσως γιατί εδώ δε γεμίζουμε το θέατρο. Ακόμη, βλέπω αξιόλογες θεατρικές προσπάθειες όσον αφορά το θέατρο Σκάλα, που επίσης δεν έχουν το κοινό που τους αναλογεί. Το μουσείο μας, το αρχαιολογικό εννοώ, είναι κλειστό για περισσότερο από έναν χρόνο. Και όλα αυτά στην πόλη του Ζήνωνα. Από την άλλη, έχει δημιουργηθεί το Ίδρυμα Πολιτιστικής Δημιουργίας. Αυτό είναι κάτι που έλειπε. Νομίζω ότι το βασικό που λείπει, για να επανέλθω στην ερώτηση, είναι η νοοτροπία της ψυχαγωγίας με την έννοια της αγωγής της ψυχής. Αυτή που προσφέρει ευχαρίστηση, όχι με την έννοια της απλής διασκέδασης. Ο κόσμος εδώ δεν επιλέγει να πηγαίνει θέατρο, σε μια συναυλία ή σε μια εικαστική έκθεση. Ξέρετε, ο τρόπος με τον οποίο περνά τον ελεύθερο χρόνο του ένας άνθρωπος, ένας λαός, αποτυπώνει και την παιδεία του.

Αλήθεια, ποια η γνώμη σας για τα πολλά “φιλοσοφικά αποφθέγματα” που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Τα βλέπω και εγώ, αλλά θα σας πω ότι κατ’ αρχάς τα περισσότερα δεν ανταποκρίνονται σε αυθεντικές ρήσεις αρχαίων. Από την άλλη, αν κάποιος θέλει να εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο, ποιο το κακό; Δε βρίσκω να κάνουν κακό στη Φιλοσοφία. Τώρα, το ότι ο καθένας τα χρησιμοποιεί όπως θέλει, ίσως για να υποστηρίξει το αντίθετο από αυτό που ήθελε να πει ο κάθε φιλόσοφος, επειδή είναι αποκομμένα από το γενικό πλαίσιο, είναι κάτι που ανέκαθεν έκαναν οι άνθρωποι. Τα χρησιμοποιούν όπως τους βολεύουν.

Αρθρογραφείτε συχνά σε μία από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της Κύπρου, μπορεί, κατά τη γνώμη σας, ένα άρθρο ή ένα βιβλίο να μορφώσει, να εκπαιδεύσει ή και να οδηγήσει σε εσωτερικές αλλαγές τον αναγνώστη;
Αναφέρεστε στη μόνιμη στήλη Φιλοσοφίας που έχω στον Φιλελεύθερο κάθε Δευτέρα, ονομάζεται «Φιλοσοφία και ζωή», γεγονός που θεωρώ πρωτοποριακό όχι μόνο για εφημερίδα της Κύπρου, αλλά και του εξωτερικού. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αρχισυντάκτη του Φιλελεύθερου, Γιώργο Καλλινίκου, που με εμπιστεύτηκε. Για να διαβάζει Φιλοσοφία ο αναγνώστης, καθώς μου έχουν πει ότι η στήλη έχει απήχηση, σίγουρα κάτι θα του προσφέρει. Αναμφισβήτητα, με το διάβασμα μαθαίνουμε, τον εαυτό μας και τους άλλους. Δυστυχώς ή ευτυχώς ζούμε μια φορά. Μέσα από τα βιβλία όμως ζούμε τις ζωές των άλλων. Άλλες φορές βρίσκουμε τον εαυτό μας σε ένα βιβλίο (νομίζω σε κάθε βιβλίο τον αναζητούμε), άλλες φορές καταλαβαίνουμε τους άλλους καλύτερα. Πριν από λίγο καιρό είχα μία συζήτηση με την κόρη μου, που είναι δέκα χρονών και μανιώδης αναγνώστρια. Παραπονιόταν λοιπόν γιατί το βιβλίο που διάβαζε είχε ένα σημείο που τη στενοχωρούσε πολύ. Της είπα ότι η ζωή μας είναι ευτυχισμένη. Γιατί να διαβάζουμε για ευτυχισμένες ζωές; Χρειάζεται να ζήσουμε και τις ζωές των βιβλίων, να βιώσουμε συναισθήματα που δεν συναντάμε και ίσως δε συναντήσουμε ποτέ. Κάτι σαν την αρχαία Τραγωδία. Στο τέλος θα έρθει η κάθαρση, όπως και ήρθε με το βιβλίο της, που, όπως μου είπε είχε καλό τέλος. Με λίγα λόγια τα βιβλία μας προσφέρουν εμπειρίες, οι εμπειρίες μάς αλλάζουν.

Υπάρχουν κάποιοι φιλόσοφοι που εσείς ξεχωρίζετε; Δηλαδή που είναι οι δικοί σας πιο αγαπημένοι; Αν ναι, ποιοι;
Έχω αγαπημένους πολλούς και για διαφορετικούς λόγους τον καθένα. Κατ΄ αρχάς ξεχωρίζω τον Αριστοτέλη, ως φιλόσοφο και ως επιστήμονα. Έπειτα με έχει γοητεύσει η Φιλοσοφία του Στωικισμού, την οποία ακολουθώ, ως φιλοσοφία ζωής. Αλλά το καλύτερο φιλοσοφικό κείμενο το έχει γράψει ο Επίκουρος, μιλάει για τον θάνατο και είναι η «Επιστολή προς Μενοικέα».

Αν σας ζητούσα να μας πείτε 2-3 βιβλία που εισηγείσθε σε κάποιον που θέλει να ξεκινήσει να διαβάζει φιλοσοφία ποια βιβλία θα ήταν αυτά;
Ωραία. Θα σας πω αυτό που συνιστώ στα παιδιά μου, αλλά και σε όλους μου τους φίλους. Πρόκειται για ένα βιβλίο, οδηγό ζωής, που συνοψίζει τη Στωική Φιλοσοφία. Είναι το «Εις Εαυτόν» του Μάρκου Αυρίλιου, Ρωμαίου αυτοκράτορα και Στωικού φιλοσόφου. Αν κάποιο παιδί θέλει να διαβάσει γενικότερα για όλους τους φιλοσόφους και τις φιλοσοφικές σχολές μια εισαγωγή θα ήταν το γνωστό βιβλίο του Γκάαρντερ Γιοστέιν «Ο κόσμος της Σοφίας». Ωστόσο, εγώ προτιμώ να διαβάζω τα βιβλία των αρχαίων φιλοσόφων και έτσι κάνουμε και φιλοσοφία στο σχολείο, με τα αριστοτελικά ή πλατωνικά κείμενα, σε μετάφραση βέβαια. Το αγαπημένο μου αριστοτελικό βιβλίο είναι το «Περί ψυχής», όπου είναι αξιοθαύμαστη η δομή της σκέψης του Αριστοτέλη, αλλά είναι δύσκολο για αρχή. Από την άλλη, η «Πολιτεία» του Πλάτωνα είναι ένα ελκυστικό βιβλίο, με διαλογική μορφή, που περιέχει και τους γνωστούς μύθους του σπηλαίου, του δαχτυλιδιού του Γύγη και του Ηρός.

Τέλος, ποιο είναι το δικό σας αγαπημένο ρητό, το οποίο προσπαθείτε να έχετε σαν κανόνα ζωής;
Το αγαπημένο μου ρητό είναι το μότο των Στωικών, «Memento Mori» που σημαίνει «Θυμήσου ότι θα πεθάνεις». Εξάλλου, όπως λέει ο Σωκράτης στον «Φαίδωνα», η φιλοσοφία είναι η μελέτη του θανάτου. Όσο μακάβριο και αν ακούγεται, είναι το αντίθετο, σε παροτρύνει να ζεις την κάθε στιγμή, γιατί κάποτε θα έρθει ο θάνατος. Σημαίνει να μην αφήνεις τον χρόνο να πάει χαμένος, ζήσε ή άδραξε τη μέρα. Αυτό το ρητό με βοηθά να ξεχωρίσω τα σημαντικά από τα ασήμαντα. Προσπαθώ να μην αναβάλλω πράγματα για το μέλλον, αυτά που θέλω να πω στους δικούς μου ανθρώπους ή να πράξω. Για τους Στωικούς η ζωή δεν είναι ούτε πολύ μεγάλη ούτε πολύ μικρή. Αρκεί να ξέρεις να τη ζήσεις.