Μαρία Ραφαήλ:  “Η κυπριακή κοινωνία είναι σχετικά ανενημέρωτη για τον κώδικα συμπεριφοράς που πρέπει να τηρείται στο διαδίκτυο”

Η δικηγόρος Μαρία Ραφαήλ, συνέταιρος στη δικηγορική εταιρεία Ι. Φραγκος & Συνεργάτες ΔΕΠΕ και στην εταιρεία RF Privacy Minders Ltd η οποία παρέχει υπηρεσίες συμμόρφωσης με τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων, απαντά στις επίκαιρες ερωτήσεις του SkalaTimes σχετικά με την ρητορική μίσους στο διαδίκτυο. 

Της Γιώτας Δημητρίου 

Υπάρχουν νομοθεσίες στην Κύπρο όσον αφορά την χρήση διαδικτύου και στον τρόπο έκφρασης του κάθε χρήστη;
Η κυπριακή έννομη τάξη έχει ενσωματώσει το 2004 το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στη Σύμβαση για το Έγκλημα στον Κυβερνοχώρο, σχετικά με την ποινικοποίηση πράξεων ρατσιστικής και ξενοφοβικής φύσης που διαπράττονται μέσω συστημάτων πληροφορικής. Ο ειδικός νόμος ποινικοποιεί την διάδοση ρατσιστικού και ξενοφοβικού υλικού μέσω συστημάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, προβλέποντας ποινή φυλάκισης μέχρι 5 έτη ή χρηματική ποινική μέχρι €20.000 ή και τις δύο ποινές. Ποινικοποιεί επίσης την απειλή βασισμένη σε ρατσισμό και ξενοφοβία μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, την δημόσια εξύβριση μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή που εκθέτει ένα άτομο σε μίσος, καταδίκη ή κοροϊδία, καθώς και την μείωση της σημασίας της γενοκτονίας ή των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. 

Για την ρητορική μίσους στο διαδίκτυο υπάρχουν κυπριακές ή Ευρωπαϊκές νομοθεσίες;
Η κυπριακή νομοθεσία περιορίζεται στην ποινικοποίηση από το 2011, με ειδικό νόμο, της ρητορικής μίσους (είτε μέσω διαδικτύου είτε με παραδοσιακά μέσα) με σκοπό την εναρμόνιση με την Απόφαση-Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου. Ως μίσος ορίζεται το βασιζόμενο στη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, τις γενεαλογικές καταβολές ή την εθνική ή την εθνοτική καταγωγή. Η προβλεπόμενη ποινή  όταν πρόσωπο δημόσια διαδίδει ή υποκινεί δημόσια βία ή μίσος δύναται να αγγίζει τα 5 έτη ή να συνιστά χρηματική ποινή μέχρι τα € 10.000.
Ακόμη και η επιδοκιμασία ή άρνηση ή υποβάθμιση εγκλημάτων γενοκτονίας, κατά της ανθρωπότητας και πολέμου εμπίπτει ,υπό προϋποθέσεις, στις ποινικά κολάσιμες πράξεις.
Το ζήτημα αντικρίζεται και υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης συμπορεύεται με την προβλεπόμενη απαγόρευση κατάχρησης των δικαιωμάτων.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα δικαιώματα του ανθρώπου,  δεν επιτρέπει στους προσφεύγοντες που καταδικάσθηκαν για υποκίνηση εθνοτικού, φυλετικού και θρησκευτικού μίσους, είτε μέσω διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είτε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο να επωφεληθούν από το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, όταν τα σχόλια είναι ασύμβατα με τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Όταν τα σχόλια εμπεριέχουν μίσος, αλλά δεν είναι ικανά να βλάψουν της θεμελιώδεις αξίες της Σύμβασης, τότε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξετάζει αν υφίσταται παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης.

Πότε έχει δικαίωμα να κινηθεί νομικά κάποιος όταν νιώσει ότι έχει προσβληθεί από ανάρτηση του οποιουδήποτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Σε περίπτωση που πρόσωπο αισθάνεται ότι κάποια ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ποινικά κολάσιμη ρητορική μίσους, μπορεί να προβεί σε καταγγελία στην αστυνομία. Η κυπριακή νομοθεσία βέβαια προνοεί ότι η διερεύνηση των ποινικών αδικημάτων της ρητορικής μίσους δεν εξαρτώνται από προηγούμενη καταγγελία ή παράπονο του θύματος. Θα μπορούσε ταυτόχρονα το θύμα να αξιολογήσει νομικά αν έχει διαπραχθεί εναντίον του το αστικό αδίκημα της δυσφήμισης, ώστε να καταθέσει αγωγή στο Δικαστήριο αξιώνοντας αποζημιώσεις. 

Στο δικό σας γραφείο σας έχουν τύχει υποθέσεις λιβέλου ή ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο;
Η δικηγορική μας εταιρεία χειρίζεται επί του παρόντος στο Δικαστήριο υποθέσεις δυσφήμισης, η οποία έχει αναπαραχθεί μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Εσείς παρακολουθείτε τα δρώμενα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο τόπο μας; Τι παρατηρείτε ως άνθρωπος αλλά και ως νομικός;
Ως χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και παρατηρητής του τρόπου που τυγχάνουν εκμετάλλευσης και χρήσης, δεν μπορώ να αγνοήσω ότι  η ποινικοποίηση της ρητορικής μίσους δεν κατόρθωσε, από μόνη της, να προάγει την ασφαλή και υγιή χρήση του διαδικτύου και το διαδίκτυο εξακολουθεί να είναι ένα εξαιρετικά γόνιμο έδαφος για την εξάπλωση της ρητορικής μίσους. Η κυπριακή νομοθεσία παραμένει ανεφάρμοστη, καθώς οι αρμόδιες αρχές δεν προβαίνουν σε αυτεπάγγελτες έρευνες, οι καταγγελίες είναι λιγοστές και οι υποθέσεις αυτής της φύσεως σπανίως απασχολούν το κυπριακό δικαστικό σύστημα. Η κυπριακή κοινωνία είναι σχετικά ανενημέρωτη για τον κώδικα συμπεριφοράς που πρέπει να τηρείται στο διαδίκτυο και για την ευθύνη που υπέχει ένας χρήστης όταν υποπέσει σε συμπεριφορά, η οποία εμπίπτει στις διατάξεις των νόμων.

Τι θα συμβουλεύατε τους αναγνώστες μας όσον αφορά στη χρήση διαδικτύου και στον τρόπο έκφρασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Απευθύνομαι σε όσους είναι μάρτυρες περιστατικών μίσους στο διαδικτύο και τους καλώ να μην προωθούν οποιοδήποτε υλικό ή εκδήλωση συμπεριφοράς ή ρητορικής μίσους, είτε στρέφεται εναντίον τους, είτε εναντίον τρίτων προσώπων ή ομάδας προσώπων. Nα καταγγέλλουν στις αρμόδιες αρχές οποιαδήποτε τέτοια συμπεριφορά  υποπέσει στην αντίληψή τους. Οι χρήστες του διαδικτύου οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι το δικαίωμα της διαδικτυακής έκφρασης δεν είναι απεριόριστο και ανεξέλεγκτο, αλλά περιορίζεται από τις επιταγές του νόμου. Η ταχύτητα και αμεσότητα με την οποία διαδίδονται γνώμες και πληροφορίες, μπορεί να δίδει την ικανοποίηση στον χρήστη ότι η γνώμη του τυγχάνει άμεσης και ευρείας ανάγνωσης, ταυτόχρονα όμως η έκθεση μίας αξιόμεμπτης  γνώμης σε πλήθος αναγνωστών εμπεριέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει την δημόσια κατακραυγή και να απολήξει  σε ενδεχόμενες δικαστικές διαδικασίες εις βάρος του. Συνιστώ, επομένως, σε κάθε χρήστη να προβαίνει σε εσωτερική διεργασία και περίσκεψη προτού αναρτήσει το οποιοδήποτε σχόλιο στο διαδίκτυο, σκεπτόμενος το αντίκτυπο που μπορεί να επιφέρει, όχι μόνο στους τρίτους, αλλά και στον ίδιο.