Όλα ξεκινούν από πολύ νωρίς…

Του Αντρέα Αριστείδη

“Η διαφορετικότητα ίσως είναι το πιο δύσκολο πράγμα που υπάρχει σε μια κοινωνία, αλλά μπορεί να είναι και το πιο επικίνδυνο, αν δεν υπάρχει”.
–William Sloane Coffin

Τις τελευταίες δυο βδομάδες οι πάντες κατηγορούν τους πάντες για ρατσισμό. Πότε όμως γίνεται κάποιος ρατσιστής και γιατί;

Τι είναι όμως ο ρατσισμός; Σύμφωνα με το Τσιάκαλο Γ. (Τσιάκαλος, 2011: 75) είναι ένα πλέγμα από αντιλήψεις, στάσεις, συμπεριφορές ή και θεσμοθετημένα μέτρα, που εξαναγκάζουν ορισμένους ανθρώπους σε υποτελή διαβίωση, επειδή ανήκουν σε μια διακριτή κατηγορία ανθρώπων. Ως δικαιολογία για τις διακρίσεις χρησιμοποιείται η διαφορετικότητα της ομάδας, στην οποία προσάπτεται συχνά, αλλά όχι πάντα, μια υποτιθέμενη κατωτερότητα ή /και επικινδυνότητα.

Ως καθηγητής Γεωγραφίας στο επάγγελμα, στα σχολεία, αρκετές φορές ερχόμαστε αντιμέτωποι με ρατσιστικά ή/και φυλετικά περιστατικά από γονείς, μαθητές αλλά και εκπαιδευτικούς. Δεν είναι λίγες οι φορές που γονείς αλλάζουν σχολείο στα παιδιά τους, επειδή στο σχολείο της περιοχής τους φοιτούν αρκετοί μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο. Ας μην ξεχνάμε ότι υπήρξαν και περιστατικά όπου μαζικά οι γονείς εναντιώνονταν, όταν το σχολείο της περιοχής τους επρόκειτο να μετατραπεί σε σχολείο υποδοχής μαθητών με μεταναστευτική βιογραφία. Πέρσι, είχα ακούσει σε Γυμνάσιο της Λάρνακας από γονιό το εξής τραγικό: “αυτοί στα hotspots, εμείς στην κοινωνία, αυτοί να εκπαιδεύονται τα απογεύματα και εμείς στα πρωινά”.

Φυσικά δεν μπορούμε να ρίξουμε την οποιαδήποτε ευθύνη μόνο στους γονιούς, γιατί και αυτοί με την σειρά τους είναι δέσμιοι της κρατικής ανεπάρκειας και ανευθυνότητας. Οι μαθητές με μεταναστευτικό υπόβαθρο πολλές φορές είναι θύματα ενός θεσμικού ρατσισμού, όπου, ενώ μπορεί να μην υπάρχουν σαφείς και διατυπωμένες ρατσιστικές προθέσεις, μια σειρά παραλείψεων ωστόσο, οδηγούν σε επιδείνωση της ζωής ή και εκπαιδευσής τους, όπως για παράδειγμα, η μη διδασκαλία της μητρικής τους γλώσσας ή η μη λειτουργία (ή η σωστή λειτουργία) τμημάτων ένταξης και υποδοχής. Θα ανέμενε κανείς ότι σε μια χώρα, όπως η Κύπρος, όπου το 20,3% του πληθυσμού δεν είναι γηγενείς (Eurostat, 2017) θα είχε μέχρι σήμερα αναπτύξει πολιτικές, κανονισμούς και νόμους, που δεν θα οδηγούσαν σε αποκλεισμό και μειονεκτική μεταχείριση απέναντι σε άτομα με διαφορετική εθνότητα, γλώσσα ή θρησκεία. Είναι συχνό φαινόμενο να βρίσκουμε στις κυπριακές τάξεις μαθητές/τριες όπου ενώ δεν γνωρίζουν καθόλου την ελληνική γλώσσα είναι υποχρεωμένοι να πρέπει να διδαχθούν (και να αξιολογηθούν) στη Γεωγραφία, στα Αρχαία Ελληνικά, στη Φυσική και σ’ όλα τα υπόλοιπα μαθήματα.

Όπως προανέφερα, οι ρατσιστικές συμπεριφορές στα σχολεία μπορεί να προέρχονται από μαθητές/τριες, από γονείς και κηδεμόνες, αλλά και από εκπαιδευτικούς. Θα ήταν ουτοπικό να πιστεύαμε ότι δεν υπάρχουν καθηγητές ρατσιστές. Αρκεί μια επίσκεψη να κάνει κάποιος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ορισμένων καθηγητών, για να αντιληφθεί το μίσος που τρέφουν ενάντια στους μετανάστες -κατ’ επέκταση και στα παιδιά τους-, στα οποία πολλές φορές διδάσκουν.

Έτυχε φέτος να γίνω αυτόπτης μάρτυρας σε περιστατικό όπου καθηγήτρια είπε σε μετανάστες μαθητές ότι δεν θα ευτυχήσουν στη ζωή τους, ότι είναι κολάσιμοι και ότι δεν θα έχουν υγεία, επειδή απλά δεν ήθελαν να παρακολουθήσουν τη θεία λειτουργία. Οι επιδράσεις τέτοιων συμπεριφορών στους μαθητές/τριες διαφορετικής προέλευσης, μπορεί να αποβούν σοβαρές, όπως η άρνηση μετάβασης στο σχολείο, το υπερβολικό άγχος, η σύγχυση ταυτότητας κ.ά.

Όσον αφορά τους μαθητές, ένεκα της φύσης του μαθήματος συζητάμε συχνά για θέματα μετανάστευσης, μεταναστών και προσφύγων και μέσα από τις απόψεις τους αντικατοπτρίζεται και η άποψη ενός μέρου της κοινωνίας. Κατ’ αρχάς πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα μικρά παιδιά μαθαίνουν την προκατάληψη με το να ακούν τι λένε και να βλέπουν τι κάνουν οι γονείς τους, οι συμμαθητές τους και οι εκπαιδευτικοί τους και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις φυλετικές στάσεις και προκαταλήψεις που επικρατούν στον κοινωνικό περίγυρο, μέσα στον οποίο μεγαλώνουν. Εξαιτίας όλων των παραπάνω κρίνεται λογικό μια μερίδα μαθητών να έγκειται αρνητικά -έως και εχθρικά- προς τους μετανάστες. Φυσικά ένεκα της ελλιπούς πληροφόρησης ή της παραπληροφόρησης δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι στις τάξεις τους συνυπάρχουν με τα παιδιά αυτών των μεταναστών. Αρκετές φορές κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που έχω με τους μαθητές ακούω ακραίες απόψεις όπως πριν ένα μήνα όπου ένας μαθητής μου πρότεινε ότι για να μειωθεί ο αριθμός των μεταναστών πρέπει να τους “παίζουμε”, άλλος μαθητής ανέφερε “ο ερχομός μεταναστών στην Κύπρο είναι καλό γιατί μπορούμε να τους χρησιμοποιούμε ως δούλους” και ένας τρίτος ότι δεν θέλει να έχει καμμία σχέση μαζί τους επειδή “είναι εγκληματίες και παιδεραστές”.

Παρ’ όλα όμως τα αρνητικά, πρέπει να τονίσω ότι σε όλα τα επίπεδα της κυπριακής κοινωνίας υπάρχουν και ισχυρά “αντισώματα”. Εκείνο που λείπει όμως είναι η ουσιαστική, -και όχι η ευκαιριακή και η δημαγωγική- διαπαιδαγώγηση των πολιτών μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, των Μ.Μ.Ε., των Μ.Κ.Ο. και των πολιτικών φορέων. Μόνο έτσι θα μπορέσει η κυπριακή κοινωνία σύσσωμη να σεβαστεί και να αποδεχτεί το “δικαίωμα στη διαφορά”.

Συνοψίζοντας, όσο δεν μαθαίνουμε στους μαθητές ότι τα σχολεία τους δεν είναι γεμάτα από ξένους, αλλά από “διαφορετικούς Κυπραίους”, τότε δεν μπορούμε να καταπολεμήσουμε το ρατσισμό στη ρίζα του. Επειδή η διαδεδομένη προκατάληψη που υπάρχει για το ρατσισμό ότι είναι βλαβερός μόνο για τα θύματα του είναι εσφαλμένη. Ο ρατσισμός δεν βλάπτει μόνο τους υποτιθέμενους κατώτερους, βλάπτει εξίσου, -αν όχι και παραπάνω- και τους υποτιθέμενους ανώτερους.