Μάρκος Αυρήλιος: Ο δαίμονας που κατοικεί μέσα μας

Τι είναι ο άνθρωπος; Σώμα και ψυχή ή κάτι άλλο καθοδηγεί τις πράξεις μας;

Άρθρο της Δρ Έλσας  Νικολαΐδου
(Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο σχολείο Med High)

«Σώμα, ψυχή, νους. Του σώματος πράγμα είναι οι αισθήσεις, της ψυχής οι ορμές, του νου οι ιδέες. Το να αποτυπώνεις παραστάσεις μέσω των αισθήσεων είναι κάτι που μπορούν να το κάνουν και τα πρόβατα. Το να σε κινούν σαν μαριονέτα οι ορμές είναι κάτι που το έχουν και τα θηρία… Το να έχεις τον νου για οδηγό σε κάποια δήθεν καθήκοντα, το μπορούν ακόμη και οι άθεοι, και οι προδότες της πατρίδας, κι εκείνοι που πίσω από κλειστές πόρτες είναι ικανοί για όλα» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, Γ’ 16

Ποιο είναι τότε το ιδιαίτερο γνώρισμα του καλού ανθρώπου; Η απάντηση είναι η αυτογνωσία και η αυτοκυριαρχία, η όπως το θέτει ο Μάρκος Αυρήλιος, το να μην «μολύνει τον δαίμονα που κατοικεί μέσα του». Η ιδέα του «δαίμονα» του κάθε ανθρώπου δεν είναι καινούργια. Τον έχουμε συναντήσει στον Ηράκλειτο, σύμφωνα με τον οποίο ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι ο δαίμονάς του (ήθος ανθρώπων δαίμων). Εξάλλου, ο δαίμων με την έννοια του εσώτερου Λόγου, της φωνής που υπαγορεύει τι να πράξουμε οδήγησε στην καταδίκη του Σωκράτη, ο οποίος «άκουγε» το δαιμόνιόν του (Ξενοφώντος, Απομνημονεύματα, 1.1.3)

Πρόκειται όμως για μοίρα ή μπορούμε εμείς να τιθασεύσουμε τον δαίμονα που κατοικεί μέσα μας; Ο ίδιος δαίμονας, του Ηράκλειτου και του Σωκράτη (που αποτελούσαν τα πρότυπα του Μάρκου Αυρήλιου), είναι το μοναδικό που εξαρτάται από εμάς τους ίδιους, που ανήκει στον έλεγχό μας. Ο Μάρκος Αυρήλιος το ονομάζει «ηγεμονικόν»: «Το ηγεμονικόν δεν προκαλεί καμία ενόχληση στον εαυτό του. Εννοώ λόγου χάρη ότι δεν [εκφοβίζει] τον εαυτό του [και δεν τον εξωθεί] στην επιθυμία». Ζ΄16

Το ηγεμονικόν του ανθρώπου δεν είναι έξω από αυτόν, αλλά εξαρτάται απόλυτα από τον ίδιο. Ο καθένας είναι σε θέση να ορίσει τον δαίμονα μέσα του, τον εαυτό του, τη ζωή του. Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν θέλει να μας συμβουλεύσει. Όσα γράφει προορίζονται για τον ίδιο, όσα διαβάζουμε στο «Τα Εις Εαυτόν», το προσωπικό του ημερολόγιο, έχουν σκοπό να τιθασεύσουν τον δικό του δαίμονα: «Τρία πράγματα σε αποτελούν: το σωματάκι, η ψυχούλα, ο νους. Τα δύο πρώτα σου ανήκουν μόνο στο μέτρο που οφείλεις να τα φροντίζεις. Μόνο το τρίτο είναι αυθεντικά δικό σου […] Αν, λέω, διαχωρίσεις το ηγεμονικόν σου από τις εμμονές που απόκτησε εξαιτίας της προσήλωσης στα πάθη και από τα περασμένα ή τα μελλούμενα θα γίνεις […] μαθημένος να ζεις μόνο αυτό που βιώνεις, δηλαδή το παρόν. Τότε θα μπορέσεις τουλάχιστον τα χρόνια που σου απομένουν, μέχρι να πεθάνεις, να τα περάσεις ατάραχος, με ευνοϊκή διάθεση συμφιλιωμένος με τον δαίμονά σου.» ΙΒ΄ 3

Γνωρίζοντας τον δαίμονα που κατοικεί μέσα μας γνωρίζουμε και τους δαίμονες των άλλων, κατανοώντας από πού πηγάζει η γνώμη τους και ποια είναι τα κίνητρά τους. Με αυτόν τον τρόπο, ούτε θα τους κατηγορήσουμε αν άθελά τους σφάλλουν ούτε θα χρειαστούμε την επιδοκιμασία τους (Ζ΄62), καθώς οι άλλοι δεν μπορούν να μας βλάψουν: «Είναι κι αυτό μια ιδιότητα του ανθρώπου: το ν’ αγαπά ακόμη και εκείνους που του ‘φταιξαν. Και το μπορείς, αρκεί να αναλογιστείς ταυτόχρονα ότι είναι συγγενικά σου όντα, και ότι αθέλητα σφάλλουν κι από αμάθεια, κι ότι μετά από λίγο και εσύ και ο άλλος θα πεθάνετε· μα πάνω από όλα ότι ο άλλος δεν σε έβλαψε: το ηγεμονικόν σου δεν το έκανε χειρότερο από ό,τι ήταν πριν.» (Ζ΄ 22)

Αυτή είναι η δύναμη της φιλοσοφίας του Στωικισμού του Μάρκου Αυρήλιου. Ότι είμαστε κυρίαρχοι του εαυτού μας ή, αλλιώς, του δαίμονα που κατοικεί μέσα μας.

Πηγή: http://www.philenews.com/f-me-apopsi/paremvaseis-ston-f/article/855464/markos-avrilios-o-daimonas-poy-katoikei-mesa-mas?fbclid=IwAR17gWjLs29IYpHfgIw3DlT4zeE2ieSYk0J9ohkbwlTyyZB5iWIfaAY4haU#.XhxD_DsD5W0.facebook