Του Μάριου Πιτσιλλή
(Εκπαιδευτικός)
Με την πρόσφατη πραγματικότητα της πανδημίας του κορωνοϊού παρατηρήσαμε το φαινόμενο ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα των δυτικών χωρών, οι άνθρωποι να συνωστίζονται στα σουπερμάρκετ αγοράζοντας μεγάλες ποσότητες προϊόντων, αδειάζοντας σε πολλές περιπτώσεις τα ράφια και προκαλώντας παντελή έλλειψη συγκεκριμένων προϊόντων στην αγορά. Στην Κύπρο παρόλο που είχαμε ανθρώπους οι οποίοι έσπευσαν να «στοκάρουν» κάποια προϊόντα εντούτοις δεν συναντήσαμε αυτή την εικόνα. Οι ελλείψεις στην αγορά σε μάσκες και αντισηπτικά μπορούν εύκολα να χαρακτηριστούν φυσιολογικές αφού ο κόσμος έσπευσε να προμηθευτεί προϊόντα προστασίας της υγείας του, τα οποία δεν είχε στο σπίτι αφού δεν ήταν μέρος της καθημερινότητας του.
Μια πρώτη, κοινή, λογική εξήγηση της συμπεριφορά των μαζών είναι ο φόβος, ο πανικός. Ότι δηλαδή υπάρχει ο κίνδυνος να κλείσουν όλα και να ξεμείνω από φαγητό, από είδη πρώτης ανάγκης και να κινδυνεύσει η ζωή μου, ή να αλλάξει η ζωή μου, ή να δυσκολέψει η ζωή μου.
Είναι σημαντικό ότι οι σύγχρονοι καταναλωτικοί άνθρωποι, εμείς δηλαδή, δεν θέλουμε να δυσκολεύει η ζωή μας. Αν μας τελειώσει το χαρτί υγείας τότε την βάψαμε. Αν μας τελειώσει η κέτσαπ τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα. Η οικονομική ανάπτυξη και η αφθονία των υλικών, προϊόντων, γκατζετιών κτλ μας έχουν κάνει λίγο σοφτ. Η γιαγιά μου για παράδειγμα δεν χρησιμοποιούσε χαρτί υγείας ούτε ήξερε τι ήταν το κέτσαπ αλλά κατάφερε να επιβιώσει, να ζήσει μια χαρά, πολλά χρόνια χωρίς να νιώσει δυσκολία από την στέρηση αυτών των ειδών, μην πούμε για ένα σωρό άλλα τεχνολογικά, μασκαραλλίκια θα τα έλεγε νομίζω. Οι δυσκολίες της ζωής ήταν πολλές όπως συνηθίσαμε να μας λένε οι πρόγονοί μας και αυτή είναι η αλήθεια. Για να γίνει το ψωμί, το τυρί, το λάδι, το μέλι οι άνθρωποι έπρεπε να κοπιάσουν, για να μεταφέρουν τα προιόντα τους χρειαζόταν πολύς χρόνος και κόπος, για να τα μεταποιήσουν τα προιόντα τους, να φτιάξουν για παράδειγμα ρούχα ή παπούτσια χρειαζόταν πολύς κόπος είτε από τους ίδιους τους παραγωγούς/μεταποιητές/καταναλωτές είτε από τους επαγγελματίες τσαγκάρηδες, ξυλουργούς κτλ. Οι άνθρωποι είχαν να αντιμετωπίσουν τα στοιχεία της φύσης, την κοινωνική αδικία, την σκλαβιά κ.α όμως ζούσαν πιστεύω με έναν τρόπο αρμονικό μαζί με τη δυσκολία, ήξεραν ότι η ζωή δεν ήταν εύκολη, ήξεραν ότι η δυσκολία ήταν μέρος της ζωής τους. Ίσως η δυσκολία είναι κάτι που μαθαίνεται αλλά οι περισσότεροι από μας δεν είχαμε να την ευκαιρία να την μάθουμε.
Ο σύγχρονος άνθρωπος αν και ζει σε έναν πολύ δυναμικό κόσμο, όπου όλα αλλάζουν γρήγορα, η τεχνολογία, τα ήθη, οι γεωπολιτικές πραγματικότητες, εντούτοις δυσκολεύεται να προσαρμοστεί σε κάποιες αλλαγές στη ζωή του. Για παράδειγμα τα παιδιά μου, έχουν τα αγαπημένα τους δημητριακά και είναι συνήθως αρνητικοί στο να δοκιμάσουν κάτι άλλο ακόμα κι αν τα δικά τους μας τελειώσουν. Φανταστείτε να σταματούσε η παραγωγή καφέ και να ξεμέναμε χαρμάνια. Θα είχαμε από ημικρανίες μέχρι αυτοκτονίες και μαζικές δολοφονίες. Οι παλιοί άνθρωποι είχαν ασφαλώς τις συνήθειες τους όμως συμβιβάζονταν με αυτά που είχαν, αυτά που έπαιρναν από τη φύση, το κάθε φρούτο, λαχανικό στην εποχή του και αυτά που ήταν ενίοτε διαθέσιμα στα μπακάλικα και τα άλλα καταστήματα. Επιπλέον κατάφερναν να βρίσκουν ή να φτιάχνουν οτιδήποτε χρειάζονταν, είχαν ανάγκη για να καλύψουν την ανάγκη τους. Ήταν δημιουργικοί. Δεν πανικοβάλλονταν για παράδειγμα αν δεν είχαν χαρτί υγείας, για το κάθε πρόβλημα υπήρχε μια λύση. Οι άνθρωποι συνεπώς της εποχής μας εκτός από την ευελιξία μας έχουμε χάσει και την δημιουργικότητα μας. Πλέον δεν χρησιμοποιούμε πράγματα για να καλύψουμε ανάγκες αλλά τα πράγματα είναι αυτά που μας δημιουργούν ανάγκες και έξεις, συνήθειες, εθισμούς.
Ο φόβος, όπως λέγεται από τους ειδικούς, είναι το πιο δυνατό συναίσθημα στους ανθρώπους. Πόσο μάλλον ο φόβος για την πείνα, ή τον κίνδυνο για τη ζωή. Τι κάνει τον άνθρωπο όμως που ζει στη Νέα Υόρκη ή στο Λονδίνο να φοβάται περισσότερο από μένα που ζω στην Κύπρο; Είναι μήπως επειδή είμαι γενναίος απόγονος του Λεωνίδα και του Κολοκοτρώνη; Ασφαλώς και θα παίζει και κάτι άλλο… Μια εξήγηση που κατάφερα να δώσω είναι ότι οι λαοί της Μεσογείου, είμαστε γενικά πιο χαλαροί σε όλα τα ζητήματα, δεν τα παίρνουμε όλα στα σοβαρά και κατάκαρδα και αυτό μερικές φορές έχει και τα καλά του. Επιτέλους βρέθηκε ένα καλό της γαϊδουροσύνης μας. Μια άλλη εξήγηση είναι οι ισχυροί οικογενειακοί και φιλικοί δεσμοί που ακόμα επιβιώνουν στα μέρη μας, όχι στο σημείο του παρελθόντος αλλά, υπάρχει ακόμα η αίσθηση ότι αν δυσκολευτείς ρε παιδί μου κάποιος θα σε βοηθήσει, κάποιος θα σου δώσει ένα πιάτο φαΐ αν κόψεις μέσα. Η τελευταία εξήγηση που έδωσα (κάποιοι μπορεί να δώσουν κι άλλες, ελεύθερα…) είναι ο φόβος που προκύπτει από τον βαθμό εξάρτησης της διαβίωσης ή της επιβίωσης αν προτιμάτε, του ατόμου από τους άλλους. Το να ξέρεις ότι αν κλείσουν τα σούπερ μάρκετ, τα εστιατόρια, οι φούρνοι κτλ, τότε είναι ζήτημα μερών να πεθάνεις από ασιτεία είναι ένας σοβαρός λόγος να φοβάσαι.
Εδώ είναι ένα πολύ κομβικό σημείο που αυτή η πανδημία έρχεται να μας θυμίσει. Η ανάγκη του ανθρώπου για αυτάρκεια. Δεν εννοώ την ανάγκη για αυτάρκεια μόνο σαν φυσική ανάγκη επιβίωσης αλλά και σαν ψυχική, πνευματική και κοινωνική ανάγκη. Ασφαλώς αν οι κάτοικοι του Μανχάταν ή του Σικάγο, είχαν τη δυνατότητα, τη γνώση ή την εμπειρία να παράξουν το δικό τους φαγητό, το δικό τους χαρτί υγείας ή οτιδήποτε άλλο τότε ίσως να μην επικρατούσε ο πανικός που επικράτησε. Το αίσθημα της ασφάλειας και της ικανοποίησης όταν καταφέρεις να παράξεις κάτι και να το βάλεις στο τραπέζι σου είναι κάτι που ο κάθε άνθρωπος πρέπει να ζήσει. Ένα αίσθημα που για εκατομμύρια χρόνια ο άνθρωπος βίωνε στην καθημερινότητα του, ένα αίσθημα που δεν μπορεί εύκολα να διαχωριστεί από το «είναι» μας, είναι αυτό της δημιουργίας, της εξεύρεσης, της παραγωγής της τροφής μας. Η αποξένωση από αυτή την πραγματικότητα, που βιώνουμε τον τελευταίο αιώνα, θεωρώ ότι είναι ένας από τους λόγους της έκτασης του παθογόνου στρες στη ζωή μας. Οι άνθρωποι που μπορούν ή και παράγουν την τροφή τους, έστω ένα μέρος από αυτή, μπορούν να νιώθουν λίγο πιο ελεύθεροι από τους άλλους.
Όταν μιλάμε για αυτάρκεια δεν εννοούμε ασφαλώς μόνο την τροφή αλλά και άλλες ανάγκες που έχει ο άνθρωπος και μπορεί να καλύψει πλήρως ή σε ένα βαθμό από μόνος του. Η κατοικία για παράδειγμα. Είναι ωραίο, εκτός από οικονομικό, να μπορείς να μαστορέψεις στο σπίτι, να φτιάξεις ένα τραπέζι, να ράψεις μια κουρτίνα, να επιδιορθώσεις μια ηλεκτρική συσκευή, μια βρύση που στάζει κτλ. Σε πιο μεγάλο βαθμό θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μόνοι μας το σπίτι μας. Δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο. Έχω το παράδειγμα ενός φίλου, μαθηματικός στο επάγγελμα, που κατάφερε να στεγάσει την οικογένεια του, την επιχείρηση του σε πολυκατοικία που πολλοί εργολάβοι θα ζήλευαν την κατασκευή της. Από τα θεμέλια μέχρι την ταράτσα, από πλακάκια μέχρι την ηλεκτρική, υδραυλική εγκατάσταση. Το τι γνώσεις και δεξιότητες απέκτησε δεν το χωράει ο νους μου. Άλλο παράδειγμα αυτάρκειας είναι η παραγωγή ενέργειας. Πολλοί σήμερα έχουν καταφέρει να εγκαταστήσουν συστήματα φωτοβολταϊκών και να παράγουν το δικό τους ρεύμα, ή χρησιμοποιούν εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Ακόμα και η χρήση του τζακιού για θέρμανση μπορεί να χαρακτηριστεί μια μορφή αυτάρκειας όταν καταφέρνεις να μαζεύεις τα δικά σου ξύλα. Άλλο παράδειγμα αυτάρκειας είναι ο τρόπος που μετακινούμαστε, απεξάρτηση από το πετρέλαιο, την βενζίνη. Τι ευτυχία να μπορείς να πας στη δουλειά σου με τα πόδια ή με το ποδήλατο.
Υπάρχουν σήμερα οι σκληροπυρηνικοί, ακτιβιστές της αυτάρκειας οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε πάρα πολλές χώρες δημιουργώντας κοινότητες οι οποίες ζουν σε οικισμούς ή κοινόβια σε πλήρη αρμονία με τη φύση. Κάποιες είναι ανοικτές κοινότητες, θετικές στο να φιλοξενήσουν ανθρώπους και να μοιραστούν τις γνώσεις και τις δεξιότητες τους στην καλλιέργεια λαχανικών, παραγωγή μελιού, συλλογή και επεξεργασία βοτάνων κ.α. Οικοδομούν τα σπίτια τους σύμφωνα με βιοκλιματικά κριτήρια, με υλικά που βρίσκουν διαθέσιμα, φροντίζοντας να μην σπαταλούν ενέργεια, να καλύπτουν τις ανάγκες τους από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πολλές φορές φτιάχνουν ακόμα και τα ρούχα τα ρούχα τους μόνοι τους και να φυσικά να παράγουν εξ ολοκλήρου το φαγητό τους το οποίο είναι ασφαλώς βιολογικό, χρησιμοποιώντας βότανα και υπετροφές που βρίσκουν στη φύση κτλ. Άλλο παράδειγμα είναι πολλά μοναστήρια όπου διαχρονικά οι καλόγεροι/ καλογριές επεδίωκαν ένα ΄τετοιο ασκητικό τρόπο ζωής.
Ασφαλώς αυτός ο τρόπος ζωής δεν είναι για τον καθένα μας. Αυτό που μπορούμε όμως να κάνουμε είναι μικρά βήματα απεξάρτησης και ανεξαρτητοποίησης. Μπορούμε για παράδειγμα να φτιάξουμε τον δικό μας λαχανόκηπο όπου θα μπορούμε να παράγουμε τα λαχανικά μας, φρέσκα, βιολογικά για τις ανάγκες της οικογένειας μας (from soil to table). Μπορούμε να παράγουμε τα αρωματικά μας και τα βότανα μας για το τσάι ή καρυκεύματα για το φαγητό μας. Να ζυμώσουμε το ψωμί μας. Απίστευτη ικανοποίηση μπορούμε να πάρουμε φροντίζοντας τους μύκητες του προζυμιού μας. Κάποιοι μπορεί να έχουν τη δυνατότητα να διατηρούν κάποια οικόσιτα ζώα. Ωραία είναι να τρώμε φρέσκα βιολογικά αβγουλάκια από τις κοτούλες μας. Ο κατάλογος με αυτά που μπορούμε να παράξουμε δεν σταματά πουθενά. Ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει και να μεγαλουργήσει σύμφωνα με τις κλίσεις του, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες του. Η εθνική αυτάρκεια έπαψε εδώ και πολλά χρόνια να απασχολεί τους τεχνοκράτες και τους πολιτικούς του τόπου και γενικά όλα τα κράτη της παγκοσμιοποιημένης πλέον υφηλίου. Για πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως αυτή η περίοδος του περιορισμού και του εγκλεισμού, ήταν μια ευκαιρία να κάνουν ένα βήμα προς τη δική τους προσωπική ή οικογενειακή αυτάρκεια.
