Αυξημένη η ενδοοικογενειακή βία εν καιρώ καραντίνας…

SkalaTimes

Τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας έχουν αυξηθεί κατά τη περίοδο της καραντίνας. Συγκεκριμένα τα φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας έχουν αυξηθεί κατά ένα τρίτο σε κάποιες χώρες της ΕΕ μετά την επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας.
Οι δύο ψυχολόγοι του SkalaTimes, η Συμβουλευτική Ψυχολόγος Ελένη Δανιήλ και ο Εκπαιδευτικός Σχολικός Ψυχολόγος Ανδρέας Γ. Δημητρίου μας μιλούν πιο κάτω για το σοβαρό αυτό θέμα.
Το SkalaTimes θα επανέλθει γύρω από το θέμα αυτό.
Το μήνυμα σε όλους και όλες είναι ΣΠΑΣΤΕ ΤΗ ΣΙΩΠΗ. Μπορείτε να στείλετε μήνυμα στη νέα υπηρεσία που προσφέρεται από τον Σύνδεσμο για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια, στο τηλέφωνο 99984042.  Επίσης στη γραμμή βοήθειας 1440.
Σπάσε τη σιωπή, να δοθεί τέλος στον εφιάλτη της ενδοοικογενειακής βίας!

SkalaTimes

Ενδοοικογενειακή βία
Γράφει η Ελένη Δανιήλ
Εγγεγραμμένη Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές βίας ανά το παγκόσμιο και  ορίζεται ως μια από τις σοβαρότερες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφού διαπράττεται από τα ίδια τα μέλη της οικογένειας του θύματος και όχι ξένους. Τους τελευταίους μήνες, παρατηρήθηκε παγκόσμια, ότι η περίοδος εγκλεισμού έχει δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για περαιτέρω αύξηση των περιστατικών της βίας και κακοποίησης.

Καταρχήν, οι ορισμοί που σχετίζονται με κάθε μορφή βίας, περιλαμβάνουν τη σωματική, ψυχολογική, λεκτική και σεξουαλική κακοποίηση, την οικονομική στέρηση στο πλαίσιο μιας οικογένειας, τον εκφοβισμό και την παραμέληση. Έπειτα, θέλω να τονίσω ότι περίοδος της πανδημίας θα τελειώσει, αλλά η κακοποίηση θα παραμείνει, παρόλο που μπορεί να περιοριστεί. Οπότε δεν υπάρχουν ισχυρισμοί «δε γίνεται συνέχεια», «εγώ ευθύνομαι που με κτυπάει», ή «δεν είναι τόσο άσχημα», «δε θα ξαναγίνει», κλπ. Οι συμπεριφορές βίας δεν είναι επιτρεπτές από κανέναν, και ΚΑΝΕΝΑ άτομο δεν αξίζει να το μεταχειρίζονται με αυτόν τον τρόπο.
Όλοι αυτοί που βιώνουν την ενδοοικογενειακή βία, βιώνουν ένα πραγματικό δράμα, ένα μαρτύριο. Να νιώθεις ότι είσαι μόνος/η, αβοήθητος/η, να σκέφτεσαι ότι δεν υπάρχει ελπίδα, ότι δεν υπάρχει φως στο μέλλον. Να είσαι κατακλυσμένος από φόβο, άγχος, απελπισία, να σκέφτεσαι τα παιδιά σου, ή ότι θα διαλυθεί η οικογένεια, να πιστεύεις ότι είσαι αδύναμος/η, ή ότι η οικογένεια σου δε θα σε στηρίξει ή δεν θα σε πιστέψει. Αυτοί είναι μόνο μερικοί λόγοι, όπου το θύμα μένει και γι’ αυτό καταλαβαίνω ότι βρίσκονται σε δύσκολη θέση.
Ωστόσο, να ξέρεις ότι εσύ που δέχεσαι βία δεν είσαι μόνος/η. Υπάρχουν άτομα που μπορούν να σε βοηθήσουν, να σε προστατέψουν, να σε στηρίξουν, φτάνει να σπάσεις τη σιωπή. Χρειάζεται να προφυλάξεις τον εαυτό σου και τα παιδιά σου(αν έχεις), απλά σπάζοντας τη σιωπή σου. Μπορείς να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι εσύ αγαπάς και προστατεύεις ένα άτομο, το οποίο από τη δική του μεριά «διαλύει» τη δική σου ζωή. Επίσης, το να παραδεχτείς ότι έχεις δεχτεί κακοποίηση δεν είναι ντροπή. Χρειάζεται δύναμη ψυχής να πάρεις την απόφαση να μιλήσεις, την οποία μπορεί να πιστεύεις πως δεν έχεις, αλλά αυτό που χρειάζεται είναι να την ανασύρεις στην επιφάνεια.
Μπορείς να μιλήσεις για όσα περνάς σε ένα δικό πρόσωπο που μπορείς να εμπιστευτείς, που δε θα σε κρίνει και που θα κάνει ότι μπορεί για να σε βοηθήσει να προστατευτείς.
Μπορείς να απευθυνθείς σε μια από τις εξειδικευμένες υπηρεσίες (συγκεκριμένα στη γραμμή 1440-ΣΠΑΒΟ)η οποία είναι στελεχωμένη με συμβούλους, που θα σε ακούσουν, θα σε στηρίξουν, θα σου προσφέρουν ψυχολογική στήριξη και νομικές συμβουλές και θα σε βοηθήσουν να κάνεις τις επιλογές που θέλεις εσύ για τη ζωή σου.

Παιδί και ενδοοικογενειακή βία
Γράφει ο Ανδρέας Γ. Δημητρίου
Εγγεγραμμένος Εκπαιδευτικός/Σχολικός Ψυχολόγος
Ειδικευόμενος Συστημικός/Οικογενειακός Ψυχοθεραπευτής

Ορισμοί
Η βία στην οικογένεια, σύμφωνα με τον Περί βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμος του 2000 έως 2019 ορίζεται ως η «οποιαδήποτε παράνομη πράξη, παράλειψη ή συμπεριφορά με την οποία προκαλείται άμεσα σωματική, σεξουαλική ή ψυχική βλάβη σε οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας από άλλο μέλος της οικογένειας και περιλαμβάνει και τη βία που ασκείται με σκοπό την επίτευξη σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος, καθώς επίσης και τον περιορισμό της ελευθερίας του».

Η παιδική κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο ένας ή περισσότεροι ενήλικες που έχουν ευθύνη της φροντίδας ενός παιδιού, προκαλούν ή επιτρέπουν να προκληθούν στο παιδί σωματικές κακώσεις ή συνθήκες στέρησης σε τέτοιο βαθμό, ώστε συχνά να επιφέρουν διαταραχές σωματικής, νοητικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής μορφής ακόμα και το θάνατο.

Η παιδική κακοποίηση έχει τις ακόλουθες μορφές:

• Παραμέληση
• Σωματική κακοποίηση
• Ψυχολογική/Συναισθηματική κακοποίηση
• Σεξουαλική κακοποίηση
• Σύνδρομο του αμέτοχου θεατή
• Σχολικός/ηλεκτρονικός εκφοβισμός (για σκοπούς του συγκεκριμένου άρθρου δεν θα αναλυθεί η συγκεκριμένη μορφή κακοποίησης στο παιδί)

Επιδημιολογικά Στοιχεία

Προκαλεί 3,500 θανάτους κάθε χρόνο σε αναπτυγμένες χώρες. Επίσης, 500,000,000 παιδιά παγκοσμίως πέφτουν θύματα βίας κάθε χρόνο ενώ 275,000,000 παιδιά βιώνουν τη βία μέσα στο ίδιο τους στο σπίτι. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) στην Κύπρο για το έτος 2019 και για τις περιπτώσεις των παιδιών θυμάτων είχαμε τα εξής δεδομένα: 28,5% είχαν υποστεί ψυχολογκή βία, 54,2%  είχαν υποστεί ψυχολογική και σωματική βία, 7% είχαν υποστεί ψυχολογική, σωματική και σεξουαλική βία και 10,4% είχαν υποστεί  είχαν υποστεί παραμέληση.

Μορφές Ενδοοικογενειακής Βίας

Η παραμέληση ορίζεται ως η αποτυχία ενός γονέα ή ατόμου φροντίδας να καλύψει ένα μεγάλο αριθμό βασικών αναγκών απαραιτήτων για την αναπτυξιακή εξέλιξη του παιδιού. Πρόκειται για συστηματική και επαναλαμβανόμενη στέρηση τροφής ή υποσιτισμός, κακές στεγαστικές συνθήκες, κακές συνθήκες υγιεινής, έλλειψη ιατρικής φροντίδας, ανεπαρκής ένδυση και υπόδηση, εγκατάλειψη των παιδιών μόνων στο σπίτι ή στο δρόμο, ελλιπής φοίτηση ή πλήρης απουσία από το σχολείο, παράταση της παραμονής στο σχολείο χωρίς συγκεκριμένο λόγο και χρήση οινοπνευματωδών ποτών ή τοξικών ουσιών από το παιδί.

Η σωματική βία περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμό και κάκωση-διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών- που δεν οφείλεται σε ατύχημα. Επίσης, περιέχει  δράση από τον φροντιστή και επίδραση στο παιδί με δυνατά χαστούκια, κτυπήματα, άσκηση πίεσης στο σώμα, κάψιμο, πέταγμα με δύναμη, τραυματισμός με αιχμηρά αντικείμενα και δέσιμο.

Η ψυχολογική βία περιλαμβάνει πράξεις, παραλείψεις και συμπεριφορές από τον ενήλικα προς το παιδί που εμπεριέχουν συστηματική απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση,  αποθάρρυνση και παραμέληση. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι πως αυτό το είδος αυτής της κακοποίησης δεν εντοπίζεται εύκολα. Επίσης, χαρακτηριστικά της ψυχολογικής κακοποίησης του παιδιού από άτομο της οικογένειας του είναι η έλλειψη επαίνου και ενθάρρυνσης, η έλλειψη ζεστασιάς και αγάπης, η έλλειψη ψυχολογικής σύνδεσης, η έλλειψη συνεχούς φροντίδας, η υπερπροστατευτική και κτητική συμπεριφορά ενός γονέα που δεν επιτρέπει στο παιδί να έχει κοινωνική συμπεριφορά και δραστηριότητα με τους φίλους του και ο εξαναγκασμός του παιδιού σε άθλια μεταχείριση.

Η σεξουαλική βία ορίζεται ως η συμμετοχή ή έκθεση παιδιών ή εφήβων σε πράξεις σεξουαλικού περιεχομένου, υποκινούμενες από ενήλικα που έχει ως συνήθως σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή και την ικανοποίηση του ενήλικα. Περιλαμβάνει την αιμομιξία, τον βιασμό, την συνουσία, το στοματικό σεξ, την άσεμνη επίθεση, το χάϊδεμα, την χρήση ερωτικών ή μη αντικειμένων, την παιδική πορνεία, την παιδική πορνογραφία και την ηδονοβλεψία. Εντοπίζεται και αποκαλύπτεται δυσκολότερα από άλλες μορφές κακοποίησης και χαρακτηρίζεται ως το το πιο καλά κρυπτόμενο μυστικό σε μια οικογένεια.

          Το σύνδρομο του αμέτοχου θεατή ορίζεται ως η «πράξη ή συμπεριφορά η οποία συνιστά βία…όταν διαπράττεται στην παρουσία ανήλικου μέλους και εφ΄ όσον δύναται να προκαλέσει σε αυτό ψυχική βλάβη. Με άλλα λόγια είναι η μακροχρόνια έκθεση του παιδιού σε διάφορες μορφές ενδοοικογενειακής βίας, χωρίς το ίδιο να υφίσταται σωματικές κακώσεις.

Επιπτώσεις Ενδοοικογενειακής Βίας στο Παιδί

Οι επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών είτε ως άμεσοι αποδέκτες είτε ως μάρτυρες περιστατικών βίας είναι σοβαρές και ποικιλότροπες κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης τους. Μέσα από τη βιβλιογραφία και την κλινική εμπειρία καταγράφονται κάποιοι παράγοντες που φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στη ψυχοσυναισθηματική και ψυχοκοινωνική προσαρμογή των παιδιών μετά από περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας. Αυτοί οι παράγοντες είναι η ηλικία και η ψυχολογική κατάσταση του παιδιού, η διάρκεια της κακοποίησης, η σοβαρότητα της κακοποίησης, η σχέση του παιδιού με αυτόν που κακοποιεί και το επίπεδο απειλών που εκτοξεύονται στο παιδί.

Οι σωματικές επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας είναι: κακώσεις στο δέρμα, στα μάτια και στο στόμα, εγκαύματα, θραύσεις των οστών και του κρανίου, κακώσεις στον εγκέφαλο, εσωτερικές αιμορραγίες, δηλητηριάσεις, αιφνίδιοι θάνατοι και καθυστέρηση στην ανάπτυξη χωρίς οργανικά αίτια.

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας περιλαμβάνουν την απόλυτη προσκόλληση στους γονείς, την παθητικότητα και το «παγερό» βλέμμα. Η παθητικότητα η οποία συνήθως συνοδεύεται από ντροπαλότητα και φόβο μπορεί να συνεχιστεί σ΄ όλη τη ζωή του παιδιού και να εξελιχτεί σε πλήρη απόσυρση στον εαυτό του. Επίσης, τα παιδιά αυτά φαίνεται να να αναπτύσσουν ελάχιστες κοινωνικές δεξιότητες και σχέσεις, δηλαδή να απομονώνονται από το περιβάλλον. Ακόμη, δέχονται με ευκολία αυτά που οι άλλοι τους λένε, πειθαρχούν στους πάντες και τείνουν να ικανοποιήσουν τους άλλους.

Συνεχίζοντας τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας που είναι δέκτες ενδοοικογενειακής βίας τείνουν να αναπτύσσουν τα κάτωθι ψυχολογικά χαρακτηριστικά: αρνητισμό, επιθετικότητα, υπερδραστηριότητα, ξεσπάσματα θυμού και οργής, υπερευαισθησία, εύκολο κλάμα, συναισθηματική αστάθεια και υπέρμετρη απαιτητικότητα. Παράλληλα, αναπτύσσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση με το να θεωρούν τους εαυτούς τους αναξιαγάπητους και χαζούς, αναπτύσσουν μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση, επεισόδια κατάθλιψης και αυτοκαταστροφικές πράξεις. Εκτός αυτών, τα παιδιά αυτά μπορούν να αναπτύξουν και δυσκολίες μάθησης όπως προβλήματα ομιλίας, γραφής και ανάγνωσης καθώς και σχολική αποτυχία όχι λόγω περιορισμένων νοητικών και μαθησιακών ικανοτήτων αλλά λόγω της συνεχόμενης βίας και κακοποίησης που δέχονται.

Προχωρώντας στην εφηβική και νεαρή ενήλικη ηλικία παρατηρείται περαιτέρω επιδείνωση των διαταραχών της συμπεριφοράς όπωςαντικοινωνική συμπεριφορά, καταφυγή στη χρήση οινοπνευματωδών και άλλων τοξικών ουσιών, εγκατάλειψη της κατοικίας ή/και του σχολείου, συνεχή αλλαγή επαγγελμάτων και εργοδοτών, ανεπαρκείς διαπροσωπικές σχέσεις, ασταθείς ερωτικές και σεξουαλικές σχέσεις καθώς και  πρόωροι γάμοι και εγκυμοσύνες.

Ρόλος Γονέων και Πολιτών

          Σύμφωνα με τον περί Βίας στην Οικογένεια Νόμος του 2000 έως 2019 και το άρθρο 35^Α «οποιοσδήποτε παραλείπει να καταγγείλει περίπτωση βίας σε βάρους ανήλικου προσώπου που περιέχεται σε γνώση του διαπράττει αδίκημα και σε περίπτωση καταδίκης υπόκειται σε φυλάκιση ή/και χρηματική ποινή»

Μικρές ερωτήσεις… Δύσκολες απαντήσεις

• Είναι λάθος να χτυπάμε τα παιδιά μας;
  • Καλύτερο είναι να αναρωτηθούμε αν ωφελεί να χτυπά κάποιος το παιδί του!
  • Η σωματική τιμωρία είναι ηθικά απαράδεκτη αλλά και μη αποτελεσματική
  • Μπορεί ένα χαστούκι να σταματήσει τη αρνητική συμπεριφορά του παιδιού τη δεδομένη στιγμή, αλλά το παιδί θα επαναλάβει την ίδια συμπεριφορά επειδή η βία δεν κάνει το παιδί να συνειδητοποιήσει το λάθος του
  • Τα παιδιά ξεχνούν το λόγο τιμωρίας όταν επαναλαμβανόμενα χαστουκίζονται από τους γονείς τους

• Μετρά ένα χαστούκι όσο «αθώο» και αν είναι;
  • Ναι μετρά. Πολλοί γονείς χτυπούν τα παιδιά τους αλλά πολύ περισσότεροι είναι εκείνοι που ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Και αυτό επειδή το ξύλο βοηθάει μόνο το γονιό να ανακουφίζεται από τα αρνητικά συναισθήματα που τον διακατέχουν
  • Εάν επιτρέπεις στον εαυτό σου να χτυπάει ένα 5χρόνο παιδί επειδή «παίζει» με την τηλεόραση, τότε ποια επιλογή έχεις τη 2^η φορά που θα επαναλάβει το ίδιο από το να χτυπήσεις ακόμα πιο δυνατά;
  • Το ξύλο δεν αποτελεί λύση!
  • Οι σχέσεις γονιών-παιδιών δεν διορθώνονται με το ξύλο αλλά με το διάλογο, το σεβασμό και την επικοινωνία!
  • Το ξύλο απλώς αναγκάζει το παιδί να συμμορφωθεί το παιδί προσωρινά με τους κανονισμούς που θέτει ο γονιός χωρίς ωστόσο να μαθαίνει τους σωστούς τρόπους συμπεριφοράς!

• Τα παιδιά χρειάζονται πειθαρχία. Τι μπορεί να αντικαταστήσει τη σωματική τιμωρία;
  • Κανείς δεν διαφωνεί ότι πρέπει να επιβάλλεται ένα είδος πειθαρχίας και να τίθενται όρια στα παιδιά. Εντούτοις, είναι σημαντικός ο τρόπος που τίθενται τα όρια.
  • Οι πιο συχνές αντιδράσεις ενός γονιού σε μια αταξία είναι η αποδοκιμασία, ο εκνευρισμός, οι φωνές, ο θυμός, η απαγόρευση, ο περιορισμός στο σπίτι και το κλείσιμο στο δωμάτιο
  • Πρέπει να αποφεύγεται τα πιο πάνω επειδή απλά δεν φέρνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα
  • Επιβραβεύστε τα παιδιά σας και θέστε μαζί τους όρια αποτελεσματικά και αν τα αθετήσουν τότε τοποθετήστε τις προσυμφωνημένες συνέπειες δίκαια χωρίς απειλές και συγκρούσεις!  

• Πώς τίθενται τα όρια;

Τα όρια διατυπώνονται θετικά:

• Γονέας: «Μπορείς να δεις την ταινία αν έχεις τελειώσει το διάβασμά σου μέχρι τις επτά» (οριοθέτηση)
  • Γονέας: «Δε θα δεις την ταινία αν δεν έχεις τελειώσει το διάβασμα σου μέχρι τις επτά» (απειλή- αρνητικά)

• Τι κάνω σαν γονιός;
  • Του δείχνω ειλικρινές ενδιαφέρον και σεβασμό σαν μια μοναδική προσωπικότητα
  • Διαθέτω πλήρη επίγνωση του τρόπου με τον οποίο οι πράξεις και τα λόγια μου επηρεάζουν την αυτοαντίληψη του και συνεπώς και την αυτοεκτίμησή του
  • Το βοηθώ να αναπτύξει αυτοεπίγνωση και να καταλάβει ότι η συμπεριφορά του επηρεάζει τους άλλους ανθρώπους
  • Αποδέχομαι το παιδί μου με τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του
  • Του δείχνω την αγάπη μου και ότι νιώθω περήφανος για αυτό, ανεξάρτητα από τα λάθη που μπορεί να κάνει (π.χ. «Σ’αγαπω. Όμως αυτό που έκανες δε μου αρέσει»)
  • Πιστεύω στο παιδί μου και το δείχνω. Δείχνω ότι πιστεύω και στον εαυτό μου (πρότυπα)
  • Ξοδεύω ποιοτικό χρόνο με το παιδί μου (τουλάχιστον 20 λεπτά την μέρα). Επιλέγω μια δραστηριότητα που αρέσει στο ίδιο «Ήρθε η ώρα του παιχνιδιού μας. Φέρε κάτι που σου αρέσει να παίξουμε»
  • Επικοινωνώ με το παιδί μου με τρόπο που εμπνέει σεβασμό à π.χ. του μιλάω με ωραίο τρόπο, το κοιτάζω και το ακούω όταν μου μιλάει
  • Παραχωρώ στο παιδί μου αρμοδιότητες
  • Ζητώ από το παιδί μου κάτι υπό τη μορφή βοήθειας (π.χ. «Χρειάζομαι τη βοήθειά σου για να μαζέψουμε αυτά τα παιχνίδια» και όχι «Μάζεψε τα παιχνίδια σου!»)
  • Του προσφέρω επιλογές
  • Αναγνωρίζω αυτά που κάνει για την οικογένεια (π.χ. «Εκτιμώ τη βοήθειά σου στο δίπλωμα των ρούχων»)
  • Στηρίζω και ενθαρρύνω το παιδί μου χωρίς να το συγκρίνω με άλλους
  • Δείχνω παραδοχή (π.χ. «Μου αρέσει ο τρόπος που το χειρίστηκες»)
  • Δείχνω εμπιστοσύνη (π.χ. «Έχω εμπιστοσύνη στην κρίση σου. Θα βρεις μια λύση»)
  • Εστιάζω στη συνεισφορά, στα θετικά σημεία και στην εκτίμηση (π.χ. «Ήταν πολύ ωραίο εκ μέρους σου που νοιάστηκες για…»)
  • Ενθαρρύνω το παιδί μου να παίρνει αποφάσεις που αφορούν το ίδιο. Δεν το αποτρέπω από το να παίρνει ρίσκα
  • Ενθαρρύνω το παιδί μου να δοκιμάζει καινούρια πράγματα και να μάθει νέες δεξιότητες
  • Αναγνωρίζω τους φόβους και τις ανησυχίες του (π.χ. «Και εγώ στην ηλικία σου φοβόμουν να μάθω ποδήλατο»)
  • Του δίνω κουράγιο και υποστήριξη (π.χ. «Πιστεύω ότι μπορείς να το κάνεις με λίγη βοήθεια»)
  • Δοκιμάζω μαζί του και απομακρύνω την παρέμβασή μου σταδιακά
  • Καλλιεργώ την επιμονή (π.χ. «Συνέχισε τις προσπάθειες και θα τα καταφέρεις»)
  • Του δίνω συγχαρητήρια όταν τα καταφέρει (π.χ. «Μπράβο, τα κατάφερες!»)
  • Το βοηθάω να αποδεχθεί τις απογοητεύσεις όταν δεν τα καταφέρνει
  • Αναγνωρίζω τη λύπη που ακολουθεί (π.χ. «Βλέπω ότι έχεις στεναχωρηθεί πολύ. Σε καταλαβαίνω. Λυπάμαι που συνέβη αυτό»)
  • Αποδεχόμαι την απογοήτευση και προσφέρω ελπίδα (π.χ. «Θα είσαι λυπημένος για λίγο αλλά αργότερα θα νιώσεις καλύτερα»)

Καταλήγοντας…

Εύχομαι να αναγνωρίσουμε όλοι γενικότερα το δικαίωμα κάθε παιδιού να μην αναγκάζεται και να μη στερείται την ελευθερία του. Σε περιπτώσεις που τη στερείται να αντιμετωπίζεται με ανθρωπισμό, με τον οφειλόμενο στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου σεβασμό, και κυρίως κατά τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ηλικίας του. Και ας υπενθυμίσουμε εμείς οι ίδιοι στους εαυτούς μας πως, διαφυλάσσοντας το δικαίωμα της υγιούς και ισορροπημένης ανάπτυξης των παιδιών, προωθούμε άμεσα την κοινωνική ευημερία, σταθερότητα καθώς και τη δημόσια υγεία.