Tου Χρύση ΠΡΕΝΤΖΑ
Με αφορμή την πυρκαγιά στο χώρο της Αλυκής Λάρνακας είναι καιρός οι φορείς και η κοινωνία της Λάρνακας να προβληματιστούν και να μελετήσουν τρόπους αξιοποίησης και ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής. Οι μέχρι τώρα εμπειρικές ιδέες δεν είναι αρκετές.
Οι προτάσεις αυτές είναι ανάπηρες και δεν εξασφαλίζουν τη θωράκιση της διεπιστημονικής γνώσης. Χρειάζεται να ακουστεί ο λόγος πολλών επιστημονικών κλάδων ώστε να προκύψουν προτάσεις, απρόσβλητες, αξιόπιστες και εφαρμόσιμες. Λύσεις περιβαλλοντικά επιθυμητές, οικονομικά βιώσιμες και πολιτιστικά και αισθητικά σύμφωνες με τις ανάγκες μίας σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης που μπήκε δυναμικά στην τέταρτη χιλιετία του αδιάλειπτα ελληνικού της βίου.
Η Αλυκή ή ορθότερα οι Αλυκές, (αφού είναι περισσότερες από μία), είναι χώρος άρρηκτα δεμένος με την ιστορία, τον πολιτισμό και το ψυχισμό της Λάρνακας. Οι Αλυκές της Λάρνακας καταλαμβάνουν μία έκταση 2,4 τετραγωνικών μιλιών με περίμετρο 13,8 μίλια. Η κυριότερη από τις Αλυκές έχει ακανόνιστο σχήμα με εκπληκτικά μεγάλη περίμετρο (7,1 μίλια παρόλο που το εμβαδόν της είναι μόνο 1,3 τετραγωνικά μίλια). Ο βυθός της φτάνει τα οκτώ πόδια κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ενώ η κρούστα του αλατιού της στα τέλη Ιουλίου έχει πάχος που κυμαίνεται από 5 έως 10 εκατοστά το μέτρο και κάποτε περισσότερο.
Οι Αλυκές είναι ένας μοναδικός βιότοπος. Πιο γνωστός στο ευρύ κοινό για την φιλοξενία των φλαμίνγκο που έρχονται κάθε χρόνο για να ξεχειμωνιάσουν από τις ακτές της Κασπίας θάλασσας και γνωστός επίσης για την (όχι καθεχρονική, αλλά πάντως συχνή) φιλοξενία κι άλλων πουλιών, όπως κύκνων, που η βαρυχειμωνιά τα στέλνει νότια.
Αρχαιολογική λεηλασία
Η περιοχή από Δημόσιο Κήπο και το ΓΣΖ ως το δάσος της Αλυκής και τις ίδιες τις Αλυκές ήταν περιοχή με μεγάλη αρχαιολογική αξία, που όμως λεηλατήθηκε ανελέητα από αρχαιοκάπηλους με ή χωρίς διπλωματική ασυλία. Ο πρόξενος της Γαλλίας κόμης Ντε Μαρκιούρ, ο πρόξενος της Αγγλίας Λάγκ και ο Πρόξενος των Ηνωμένων Πολιτειών Τσεανόλα, ιδιαίτερα ο τελευταίος, ήταν ίσως οι διασημότεροί άρπαγες της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Χαρακτηριστικά είναι και όσα αναφέρει στο βιβλίο «Λάρνακα, η παλιά Σκάλα» η ερευνήτρια Αγνή Μιχαηλίδου: «Οι νυκτερινές εξόδοι ήταν πολύ σπάνιες στα παλιά χρόνια εκτός από μερικές ειδικές περιπτώσεις που έμειναν ιστορικές όπως – οι νυκτερινοί περίπατοι – εξορμήσεις του κόμητος Ντε Μαρικούρ, πρόξενου της Γαλλίας στη Λάρνακα κατά το 1865. Ο Ντε Μαρικούρ συνήθιζε το καλοκαίρι να κάνει νυκτερινούς περιπάτους προς τη Αλυκή με συντροφιά την οικογένειά του και δύο- τρείς φίλους. Οι περίπατοι αυτοί ήταν φαίνεται πολύ διασκεδαστικοί αλλά και ταυτόχρονα και πολύ αποδοτικοί. Γιατί, η συντροφιά του κόμητος εφοδιασμένη με σκαλιστήρια, επεδίδετο σε ανεύρεση αρχαιοτήτων. Στην επιστροφή η εκλεκτή συντροφιά κουβαλούσε μέσα στα εκδρομικά σακίδια, αγγεία, είδωλα και διάφορα άλλα αρχαία αντικείμενα. Αυτού του είδους τους περιπάτους συνέχισε και μετά το θάνατο από χολέρα του Ντε Μαρικούρ, ο Λάγκ, πρόξενος της Αγγλίας, και ο Τσενόλα πρόξενος της Αμερικής, με την ίδια πάντα επιτυχία. Μέρος της περίφημης κυπριακής συλλογής Τσενόλα που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, είναι συγκομιδή των νυκτερινών τούτων περιπάτων. Βέβαια ο Τσενόλα κατά τη δεκαετή παραμονή του στο νησί δεν είχε αρκεσθεί στην αναζήτηση αρχαιοτήτων μόνο στην Αλυκή «
Επεξέτεινε τις εξερευνήσεις του στο Δάλι καθώς και σ’ άλλα μέρη του νησιού, εξασφαλισμένος πάντα κάτω από τη διπλωματική του ασυλία. Φαίνεται όμως ότι παρατράβηξε το κακό τόσο πολύ που ανάγκασε το Τούρκο διοικητή να του διαμηνύσει να κάνει λίγη ‘αμάντα’, διακοπή δηλαδή γιατί όπως του μήνησε ο πασάς κάνοντας χιούμορ <<απ’ τις πολλές τρύπες που άνοιξε στη γη κινδύνευε το νησί να πάει στον πάτο>>.
Το συναπάντημα των θρησκειών
Αρχαιολογικές και άλλες μαρτυρίες βεβαιώνουν ότι στο μυκηναϊκό Κίτιον αλλά και στην περιοχή που γειτονεύει με τις Αλυκές λατρεύτηκαν αρχικά οι γυναικείες θεότητες της γονιμότητας και αργότερα ο Ηρακλής και οι Ολύμπιοι θεοί, ο κεραύνιος Δίας, η Κεραυνία Νικηφόρος Αθηνά, ο Απόλλων, η Κυνηγέτιδα Αρτέμιδα και η Αφροδίτη, καθώς και μερικοί από τους σημαντικότερους ιατρούς της αρχαιότητας που αναδείχθηκαν στο Κίτιον όπως ο Απολλώνιος Κιτιέας και ο Απολλόδωρος Κιτιεύς, στους θεούς που λατρεύτηκαν περιλήφθηκε και ο Ασκληπιός.
Ο χώρος εξακολούθησε να είναι δεμένος με τη ζωή της πόλης και στα χρόνια του Χριστού και στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, από τα οποία προέρχεται και η πιο γνωστή παράδοση, η παράδοση που συνδέει τη δημιουργία της Αλυκής με τον Άγιο Λάζαρο.
Στα χρόνια από τα μέσα του 7ου αιώνα ως τον 10ο αιώνα ο χώρος έζησε τις φοβερές δοκιμασίες των αραβικών επιδρομών, μνημείο των οποίων είναι η παράδοση σχετικά με τον θάνατος της ανηψιάς του Μωάμεθ Ουμμ Χαράμ, ο τάφος της και ομώνυμο τζαμί δυτικά της κύριας Αλυκής. Ο τάφος ανοικοδομήθηκε το 1760 από τον φύλακα του Τεκκέ Σεΐχη Χασαν και το τζαμί το 1816 από τον Οθωμανό κυβερνήτη της Κύπρου Εμίν Εφέντη. Το Τεκκέ είναι το τρίτο ιερότερο προσκύνημα του μωαμεθανισμού ύστερα από την Μέκκα και την Μεδίνα.
Μέσα από αυτή την ιστορική διαδρομή δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τέσσερις θρησκείες συναντιόνται στο χώρο των Αλυκών. Η Ελληνική, η Φοινικική, (γιατί στα χρόνια των Φοινίκων στην περιοχή είχαν λατρευτεί η Αστέρτη, ο Βάαζ και ο Μιλκάρτ), η Χριστιανική και ο Μουσουλμανισμός. Ένα ανοικτό μουσείο των κυριότερων θρησκειών της Μεσογείου, κάτι που ελάχιστα έχει προσεχθεί και σπάνια αναφέρεται.
Διπλωματική πρωτεύουσα στην Τουρκοκρατία
Ύστερα από την παρακμή του Κιτίου που είχε καταστραφεί από τους σεισμούς του 4ου μχ αιώνα κι ακολούθως από τις αραβικές επιδρομές η πόλη ξαναγεννιέται τα χρόνιά της Φραγκοκρατίας – ιδίως κατά το 14ο – με το όνομα Αλυκές ή στα φράγκικα Salines και Λάρνακας. Η προσωνυμία Αλυκές φανερώνει από μόνη της τη σύνδεση των Αλυκών με την κοινωνία της Λάρνακας κατά τα χρόνια της φραγκοκρατίας, καθώς και κατά τα χρόνια που ακολούθησαν.
Οι Αλυκές έγιναν βασικό λιμάνι της Κύπρου (μαζί με εκείνο της Αμμοχώστου) και απέκτησαν το Κάστρο που έκτισε για την προστασία του λιμανιού ο Βασιλιάς Ιάκωβος Α’. Με την Ενετοκρατία οι Αλυκές έγιναν το κυριότερο λιμάνι της Κύπρου και η πόλη πήρε καινούργια ονόματα: Σκάλα, Μαρίνα Κομμέρτσιο, Μπόρκο, ντέλλα σαλίνα ή λα σκάλα.
Η πρώτη τουρκική εισβολή στην Κύπρο έγινε στις 4 Ιουλίου 1570 στην πόλη των Αλυκών. Με την τουρκοκρατία η Λάρνακα γίνεται η διπλωματική πρωτεύουσα της Κύπρου, αφού εδώ εγκαθίστανται τα προξενεία. Οι Αλυκές είναι τόπος περιπάτου για τους προξένους και τους πλούσιους εμπόρους που κατοικούν στην πόλη.
Η λεωφόρος Μπουλεβάρ
«Η σημερινή λεωφόρος Αρτέμιδος λεγόταν Μπουλεβάρ ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Μια σειρά από ευκάλυπτους σε κάθε πλευρά του δρόμου σκίαζαν τους καβαλάρηδες τα κομψά λαντώ και τους περπατητές που έκαναν τον περίπατο τους ντυμένοι στα γιορτινά τους τα πρωϊνά της Κυριακής. Ο δρόμος αυτός προχωρεί πλάι σε ένα ίσιωμα, εκεί που γινόταν τα ιπποδρόμια, και βγάζει στις Αλυκές. Τέσσερεις – πέντε λίμνες είναι σκορπισμένες πάνω σε μια απέραντη κι έρημη καμπιά. Η καθ’ αυτό όμως Αλυκή είναι μία μεγάλη ήσυχη λίμνη, που απλώνει άνετα και τεμπέλικα τα βαριά αλμυρά της νερά ως τον Τεκκέ», όπως γράφει στο βιβλίο της η κα Αγνή Μιχαηλίδου.
Το τσιφλίκι του Πασά
Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι κοντά στην περιοχή βρίσκεται και το τσιφλίκι του Πασά όπου στρατοπέδευσαν το 1878 τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα κατοχής που τόσο ταλαιπωρήθηκαν από τα γύρω έλη και τη μαλάρια. Τα έλη και οι διάφορες μικρολίμνες όπως η λίμνη Μαζωραίνας, του Αγίου Λαζάρου, των Καλογραίων ήταν γεμάτες κουνούπια, που βασάνιζαν τους κατοίκους σε ελώδεις πυρετούς σε τέτοιο βαθμό που η Σκάλα – Λάρνακα εθεωρείτο ως ανθυγιεινή περιοχή. Σήμερα τα έλη και τα κουνούπια δεν υπάρχουν πια. Τα έργα αποξήρανσης απάλλαξαν την περιοχή από τα κουνούπια και τους πυρετούς.
Εξάλλου για το παλιό αεροδρόμιο, τον πρόγονο του σημερινού αεροδρομίου, η Αγνή Μιχαηλίδου γράφει: «Σ’ ένα ισόπεδο χωράφι κοντά στην Αλυκή λειτούργησε για λίγα χρόνια ένα μικρό αεροδρόμιο. Μία ξύλινη παράγκα στην μία άκρη χρησίμευε για γραφεία και οι επιβάτες περίμεναν στο ύπαιθρο την άφιξη του αεροπλάνου. Παρ’ όλες τις ατέλειες, αεροδρόμιο και αεροπλάνα προσέφεραν πολλές υπηρεσίες λίγο πριν και κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου .
Μετά τη βελτίωση του παλιού αεροδρομίου της Λευκωσίας το μικρό αεροδρόμιο της Αλυκής, μπήκε στο περιθώριο και τελικά εγκαταλείφθηκε. Χορταριασμένο τώρα ,γεμάτο πέτρες και χώματα ερήμωσε. Οι Αλυκές είναι δεμένες με τις θρησκείες, με την πολιτικοπολιτιστική ιστορία, με τις συγκοινωνίες, με την κοινωνική ζωή της Λάρνακας.
Οικονομική αρτηρία της πόλης
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι πριν λίγα χρόνια οι Αλυκές ήταν άμεσα συνδεδεμένες και με την οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση. Για πολλούς αιώνες η συλλογή και η εμπορία του αλατιού ήταν μια μεγάλη οικονομική δραστηριότητα. Κάπου 100 ως 150 εργάτες απασχολούνταν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες με τη συλλογή του αλατιού, μία πολύ σκληρή εργασία, δεδομένου ότι ο τρόπος πληρωμής δεν ήταν με την ώρα, αλλά με την ποσότητα που ο κάθε εργάτης μπορούσε να συλλέξει.
Κοντά στους εργάτες αυτούς εισόδημα από την αλυκή είχαν και οι ιδιοκτήτες των 80 περίπου μουλαριών που απασχολούνταν κάθε χρόνο για τη μεταφορά του αλατιού και φυσικά και οι έμποροί και βέβαια το κράτος , αφού το άλας ήταν κρατικό μονοπώλιο. Μέχρι το 1930 η Κύπρος έκανε εξαγωγές για τις οποίες μάλιστα υπήρχε και ειδική αποβάθρα. Η ετήσια παραγωγή αλατιού κυμαινόταν από 20 ως 50 χιλιάδες τόνους, αλλά η συλλογή για τοπική κατανάλωση που περιοριζόταν στους 3,5 χιλιάδες τόνους, αν φυσικά τα στοιχεία έχω υπόψη μου είναι ακριβή.
Ενώ λοιπόν η άμεση σύνδεση της μεγάλης Αλυκής με την οικονομία έχει διακοπεί τα τελευταία χρόνια, με την παρουσία του αεροδρομίου ο χώρος εξακολουθεί να αποτελεί πνεύμονα οικονομικό και συγκοινωνιακό.
Αντί επιλόγου
Η σημερινή ωστόσο κατάσταση του χώρου δεν είναι ικανοποιητική. Ως βιότοπος χρειάζεται συντήρησή και επιστημονικά μελετημένη διαχείριση. Ως ιστορικός και αρχαιολογικός χώρος χρειάζεται αναβάθμιση και ανάδειξη. Ως χώρος μοναδικής αισθητικής αξίας χρειάζεται αξιοποίηση που να καθιστά δυνατή την απόλαυσή του. Ως χώρος οικονομικής δραστηριότητας χρειάζεται ήπια επιστημονικά μελετημένη ανάπτυξης σε συνδυασμό με την παρουσία στη περιοχή του Διεθνούς αεροδρομίου. Θα μπορούσε να διερευνηθεί και η δυνατότητα μικρής παραγωγής αλατιού με τις παλιές παραδοσιακές μεθόδους για εκπαιδευτικούς, ιστορικούς και τουριστικούς λόγους. Διάνοιξη δρόμου περιφερειακά, δημιουργία χώρων στάθμευσης, παρατηρητηρίων και μόνιμα συνεργεία καθαριότητας με τη διασφάλιση της ασφάλειας και της ποιότητας διαβίωσης των πτηνών είτε είναι μόνιμα είτε είναι επισκέπτες. Δημιουργία ιστορικού μουσείου αλατιού, στον περιβάλλοντα χώρο.
Η Αλυκή προστατεύεται από τη σύμβαση Ρασμάρ και έχει χαρακτηριστεί και ζώνη Ειδικής προστασίας. Θα πρέπει όμως να ενταχθεί στο παγκόσμιο και ευρωπαϊκό κατάλογο «Γεωπάρκων» για να αναδειχθούν οι αρχαιολογικές, οικολογικές, ιστορικές και πολιτιστικές αξίες. Αυτό θα αποτελέσει το έναυσμα για κοινωνικό οικονομική ανάπτυξη ενεργοποιώντας τον τουρισμό με τη μορφή του γεωτουρισμού. Για το σκοπό αυτό υπάρχει η δυνατότητα να αξιοποιηθούν και να αντληθούν ευρωπαϊκά κονδύλια που υπάρχουν διαθέσιμα. Το αλάτι για χρόνια ήταν ο λευκός θησαυρός της Λάρνακας στα χέρια μας είναι να γίνει και πάλι θησαυρός οικολογικής, περιβαλλοντολογικής και οικονομικής ανάπτυξης.
