Γράφει ο Χρίστος Πηλακούτας
Λογοθεραπευτής
Ο παιδικός λόγος αποτελεί ένα μεταβαλλόμενο πεδίο που σταδιακά παίρνει συγκεκριμένη μορφή. Στα πρώτα χρόνια κατάκτησης του λόγου το γλωσσικό σύστημα που χρησιμοποιεί το παιδί δε μοιάζει με αυτό του ενήλικα, καθώς οι μορφές που παράγει είναι απλές και σύντομες (Νταραντουλη, Τσιλιγγίρη, 2017).
Η γλωσσική ανάπτυξη στο παιδί συνδέεται και κατευθύνεται από την γνωστική του ανάπτυξη, και χαρακτηρίζεται από τρία στοιχεία. Πρώτον, τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα πολύ γρήγορα. Ήδη από το πρώτο έτος της ζωής του ένα νήπιο κατέχει ένα λεξιλόγιο 10 λέξεων, ενώ στα επόμενα τέσσερα χρόνια μαθαίνει 6-7 λέξεις τη μέρα, φτάνοντας περίπου στην ηλικία των 4 χρόνων με 10.000 λέξεις. Δεύτερον, καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν, αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες στην κατάκτηση της γραμματικής, με τα πιο πολλά τους λάθη να αφορούν μορφολογικούς και γραμματικούς κανόνες. Τέλος, κατά τη γλωσσική ανάπτυξη, ο παθητικός έλεγχος της γλώσσας αναπτύσσεται γρηγορότερα από τον ενεργητικό. Δηλαδή, τα παιδιά κατανοούν τη γλώσσα καλύτερα απ’ ότι τη μιλάνε (Schacter, Gilbert and Wegner, 2012 ; Νταραντουλη, Τσιλιγγίρη, 2017).
Σύμφωνα με τον Μήτση (2004) τα στάδια κατάκτησης της γλώσσας είναι κοινά για όλα τα παιδιά παρά την ιδιαίτερη υφή της γλώσσας και τις πολιτισμικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον του παιδιού. Όπως τονίζει ο ίδιος, το μόνο που διαφοροποιείται είναι η διάρκεια των σταδίων, που εξαρτάται από τους ρυθμούς ανάπτυξης του κάθε ατόμου. Τα στάδια γλωσσικής κατάκτησης, σύμφωνα με τον Μήτση (2004), είναι τα εξής:
· Το προομιλητικό ή στάδιο φωνολογικής ανάπτυξης (0-12 μηνών): στο στάδιο αυτό αναπτύσσεται μόνο ο φωνολογικός τομέας. Το παιδί παράγει άναρθρες κραυγές και όλα τα δυνατά είδη ήχων που μπορούν να παράγουν τα φωνητήρια όργανα του ανθρώπου. Σιγά σιγά αυτοί οι ήχοι, αν και διαφέρουν από τη γλώσσα, αποκτούν κάποια σημασία για το παιδί και μια μορφή επικοινωνίας με το περιβάλλον του. Προς το τέλος του σταδίου, το παιδί παράγει ήχους που ταιριάζουν με τη γλώσσα που μιλιέται στο περιβάλλον του. Είναι το στάδιο που οι άνθρωποι του περιβάλλοντος του παιδιού αντιλαμβάνονται τη σημασία των ήχων που παράγει το παιδί.
· Το στάδιο της μιας λέξης ή ολοφραστικό στάδιο (12-20 μηνών): είναι το στάδιο της συγκρότησης του γραμματικού μηχανισμού της γλώσσας. Το παιδί παράγει μεμονωμένες λέξεις που αντιπροσωπεύουν ολόκληρες προτάσεις και αποδίδουν μια διαπίστωση ή ένα συναίσθημα και σημαίνουν πάρα πολλά για το παιδί.
· Το στάδιο των προτάσεων με δύο λέξεις ή στάδιο του τηλεγραφικού λόγου (20 μηνών-2 χρόνων): σε αυτή τη φάση το παιδί σχηματίζει τις πρώτες του προτάσεις, οι οποίες αποτελούνται από δύο λέξεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συνδυασμοί των δύο λέξεων δεν είναι τυχαίοι αλλά βασίζονται σε ένα συγκεκριμένο γραμματικό μηχανισμό. Επιπλέον, οι προτάσεις αυτές έχουν πολλές σημασίες για το παιδί και γι’ αυτό το λόγο δυσκολεύεται να επικοινωνήσει με το περιβάλλον.
· Το στάδιο των προτάσεων με τρεις λέξεις (2-3 χρόνων): σε αυτό το στάδιο, οι προτάσεις που παράγει το παιδί διευρύνονται και απαρτίζονται από τρεις λέξεις, η θέση των οποίων δεν είναι τυχαία. Το παιδί δίνει βάση στη δομή των προτάσεων και στην τοποθέτηση των λέξεων μέσα σε αυτές και όχι στη μορφολογία.
· Το στάδιο της πλήρους συντακτικής και μορφολογικής ανάπτυξης (3-6 χρόνων): πρόκειται για το τελευταίο στάδιο της γλωσσικής κατάκτησης. Σε αυτό το στάδιο, η γλωσσική ικανότητα του παιδιού βελτιώνεται, τόσο σε επίπεδο κατανόησης όσο και σε επίπεδο παραγωγής. Το παιδί αναπτύσσει σταδιακά τη δική του γραμματική χωρίς να μιμείται ή να επαναλαμβάνει τις λέξεις των ενηλίκων. Τέλος, σε αυτή τη φάση, ολοκληρώνεται η κατάκτηση των συντακτικών και μορφολογικών δομών της γλώσσας.
Φαίνεται, λοιπόν, πως η κατάκτηση της γλώσσας δεν είναι μία απλή διαδικασία αλλά μία σύνθετη και πολύπλοκη, στην οποία το παιδί περνάει από διάφορα στάδια μέχρι να κατακτήσει το γλωσσικό κώδικα. Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν γλωσσικές διαταραχές δεν ακολουθούν τα στάδια γλωσσικής κατάκτησης με συνέπεια και έτσι η διάρκεια παραμονής σε κάθε στάδιο και ο ρυθμός μετάβασης στο επόμενο διαφοροποιείται από τα φυσιολογικά για την ηλικία τους επίπεδα. Εξάλλου, η δημιουργία συντακτικής και μορφολογικής δομής της γλώσσας αποτελεί πραγματική κατάκτηση του παιδιού που δεν διδάσκεται αλλά αποκτιέται με προσωπική προσπάθεια.
