Ο γνωστός εκπαιδευτικός ψυχολόγος της πόλης μας και συνεργάτης του SkalaTimes, Ανδρέας Δημητρίου, μας μιλάει για τη ψυχολογία των παιδιών μας, “στα χρόνια του κορωνοϊου” και μας δίνει τις δικές του απόψεις και συμβουλές, λίγες ώρες πριν αποχαιρετήσουμε το δύσκολο 2020.
Της Γιώτας Δημητρίου
Ανδρέα, ήταν μια πολύ δύσκολη χρονιά το 2020 για όλο τον κόσμο και κατ’ επέκταση και για τα παιδιά. Εσύ ως ειδικός πιστεύεις ότι και η ψυχολογία των παιδιών επηρεάστηκε ιδιαίτερα από όλο αυτό;
Βεβαίως, η πανδημία του κορονοϊού έχει φέρει αλυσιδωτές επιπτώσεις. Οικονομικές, κοινωνικές, οικογενειακές. Επηρεάστηκαν όλα τα μικρό-συστήματα που υπάρχουν γύρω μας, άρα και ο θεσμός της οικογένειας έχει κλονιστεί. Σε αρκετούς γονείς είδαμε ότι επηρεάστηκε η δική τους ψυχολογική διάθεση, ίσως να έχουν χάσει τις δουλειές τους, ίσως να έχουν επηρεαστεί τα οικονομικά τους, η κοινωνική τους ζωή κτλ, επιπλέον ίσως να έχουν επηρεαστεί και οι συζυγικές σχέσεις, με αποτέλεσμα τα παιδιά να ήταν παρατηρητές αυτών των καταστάσεων και λογικά να έχουν επηρεαστεί κι αυτά, να έχει επηρεαστεί σε κάποιο βαθμό η δική τους ψυχολογική λειτουργικότητα.
Μην ξεχνάς πως και το σύστημα του σχολείου, που αγαπάνε τόσο πολύ, έχει κλείσει κάποιους μήνες, έχει επηρεαστεί, όπως και άλλες δραστηριότητές τους που έχουν διαφοροποιηθεί, σταματήσει, κτλ.
Υπήρχε και υπάρχει κοινωνική απόσταση εδώ και πάρα πολύ καιρό, υπάρχει ο κοινωνικός περιορισμός, οι αποστάσεις ακόμα και η κοινωνική μας επικοινωνία έχει μειωθεί. Επίσης κατά διαστήματα αυτής της χρονιάς σταμάτησαν πολλές δραστηριότητες που κάνουν τα παιδιά χαρούμενα, δραστηριότητες που τα κάνουν να νιώθουν όμορφα.
Άρα, ναι, έχει επηρεαστεί η ψυχολογία των παιδιών.
Με έκανε να συνειδητοποιήσω το πόσο επηρεάστηκαν τα παιδιά όταν παίζοντας κουκλοθέατρο με την μικρή ανιψιούλα μου, μου είπε να μη βάλουμε δίπλα δίπλα τις κούκλες «γιατί έχει κορονοϊό».
Αυτό σημαίνει ότι έδωσε μέσα στο κουκλοθέατρο την πραγματικότητα.
Μετέφερε την πραγματικότητα στο παιχνίδι και τα παιδιά, μην ξεχνάς, είναι καλοί παρατηρητές των κοινωνικών καταστάσεων, γνωρίζουν πάρα πολύ καλά τι συμβαίνει.
Ξέρουν ότι πρέπει να κρατάμε τις αποστάσεις μας, ότι πρέπει να πλένουμε συχνά τα χέρια, ότι πρέπει να φοράμε τις μασκούλες μας όταν είμαστε με κόσμο, άρα βλέπεις ότι άλλαξε πάρα πολύ η πραγματικότητα και η καθημερινότητα των παιδιών μας.
Ενδέχεται να τους προκαλεί και φόβο αυτή η νέα κατάσταση;
Βέβαια. Έχω παρατηρήσει τους τελευταίους μήνες στο γραφείο μου ότι έχω αυξημένα περιστατικά συναισθηματικών δυσκολιών, άγχος, φόβος, ειδικές φοβίες, πάρα πολλά παιδιά δυσκολεύονται να αποχωριστούν τους γονείς τους γιατί φοβούνται μήπως αφήνοντας τους πάθουν κάτι κακό. Επίσης είχαμε πάρα πολλά περιστατικά σχολικής άρνησης (το να πας σχολείο), είτε το να πάνε σε κάποιες δραστηριότητες χωρίς τους γονείς τους ή σε κάποια άλλα σπίτια συγγενών, κυρίως στην γιαγιά.
Γιατί;
Επειδή τα παιδιά ήταν πάρα πολύ καιρό μόνα με τους γονείς δημιουργήθηκαν κάποιες καταστάσεις μέσα τους. Και όλα αυτά που συμβαίνουν, οι βομβαρδισμοί μέσω ΜΜΕ, το να ακούνε ότι αρρωστά και πεθαίνει κόσμος, κ.α .
Και πρέπει να σου πω ότι αυτό δε συμβαίνει μόνο στα μικρά παιδιά, έχουμε προσέξει και στα μεγάλα παιδιά, σε εφηβους, ότι δεν ήθελαν να πάνε σχολείο, ενώ είναι η ηλικία που συνήθως τα παιδιά προσαρμόζονται και δεν έχουν πρόβλημα με το σχολείο.
Είναι γεγονός ότι φέτος, συζητώντας και με άλλους συναδέλφους, έχουμε παρατηρήσει αυξημένα περιστατικά συναισθηματικών δυσκολιών.
Πώς βοηθάμε τα παιδιά να ξεπεράσουν τις δυσκολίες αυτές που έχουν δημιουργηθεί με την πανδημία;
Καταρχάς χρειάζεται να επικοινωνούμε σωστά με τα παιδιά μας και να μάθουμε να συζητάμε μαζί τους. Να μάθουμε να τους ακούμε, να είμαστε υποστηρικτικοί, να κατανοούμε βαθιά αυτά που μας λένε και να κατανοούμε και τα συναισθήματά τους. Να κάνουμε ανοικτές ερωτήσεις. Πόσο συχνά το σκέφτονται, τι νομίζουν, γιατί συμβαίνει αυτό. Χρειάζεται πάρα πολλή υπομονή και υποστήριξη αλλά και σιγά-σιγά εφαρμόζοντας κάποιες τεχνικές συστηματικης συναισθηματικής αποευαισθητοποίησης.
Ειδικα τα παιδια τα οποια εχουν ηψηλά επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητας δηλαδή που είχαν προηγούμενες εμπειρίες από χωρισμούς από τους γονείς τους, είτε οι γονείς τους ήταν υπερπροστατευτικοί απέναντί τους, είτε είχαν να αντιμετωπίσουν στρεσογόνες καταστάσεις, αυτά τα παιδιά βλέπεις ότι πιο εύκολα προσαρμόζονται. Όμως, παιδιά τα οποία έχουν δυσκολευτεί σε προηγούμενες στρεσογόνες καταστάσεις αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται ιδιαίτερα και τώρα.
Μπορούν να ξεπεράσουν την κατάσταση αυτή με πολυ υπομονή και ίσως αυτές οι οικογένειες να θέλουν κάποια βοήθεια ψυχικής υγείας. Δηλαδή αν δούμε ότι για 1-2 μήνες το άγχος είναι δυσλειτουργικό στο παιδί, τότε είναι καλό να ζητήσουμε τη βοήθεια ενός ειδικού.
Άρα, χρειάζεται υποστήριξη από τους γονείς, χρειάζεται μια ανοιχτή επικοινωνία με τα παιδιά, να κρατούν ένα πρόγραμμα σταθερό με πολλές δραστηριότητες οι οποίες τους αρέσουν, τους διασκεδάζουν και τους ψυχαγωγούν και τους αποσπούν την προσοχή και φυσικά οι γονείς να μην το θεωρούν ότι είναι κάτι απλό που θα περάσει, θέλει και χρειάζεται στήριξη το παιδί.
Είναι σωστό να μιλάμε στο κάθε παιδί σαν να είναι ενήλικας ή να του μιλάμε ως παιδί που είναι;
Εξαρτάται από το γνωστικό επίπεδο που έχει το κάθε παιδί. Υπάρχουν παιδιά που είναι οχτώ χρονών και έχουν ένα υψηλό επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης. Άρα, σε αυτά τα παιδιά που αντιλαμβάνονται τις καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω τους πρέπει να τους μιλάμε με ωριμότητα. Εννοείται πρέπει να τους λέμε πράγματα τα οποία είναι σε θέση να κατανοήσουν, αλλά μεταφέροντας πάντοτε το μήνυμα της ελπίδας και της αισιοδοξίας και το θετικό μήνυμα όσον αφορά την πανδημία ότι αυτή η κατάσταση όπως κι άλλες ιατρικές καταστάσεις θα ξεπεραστεί.
Να υπάρχει αισιοδοξία και ελπίδα σ’ αυτά που λέμε στο παιδί μας, η θετική πάντα διάθεση για συζήτηση. Να μην κρατάμε τα παιδιά μακριά, να είμαστε σε θέση να μπορούμε να συζητάμε μαζί τους, να συζητάμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, διότι πρέπει να τονίσουμε Γιώτα ότι αν δε συζητάμε με τα παιδιά μας τις σκέψεις που τους ανησυχούν, τότε διογκώνονται, μεγιστοποιούνται ή μπορεί να συζητηθούν με παιδάκια ή άλλους οι οποίοι ενδεχομένως να δώσουν λάθος πληροφορίες στα παιδιά.
Χρειάζεται η συζήτηση και να μιλάμε πάντα στο παιδί αναλόγως της γνωστικής του ωριμότητας. Πάντοτε με λέξεις κατανοητές, απλές, σύντομες και πάντα να καταλήγουμε με αισιοδοξία και θετικότητα.
Μπορεί με τους ενήλικες που συζητάμε να είμαστε απαισιόδοξοι, αν έτσι νιώθουμε και έτσι βλέπουμε τα πράγματα, αλλά με τα παιδιά οφείλουμε να είμαστε θετικοί κι αισιόδοξοι. Αυτό λες, ναι;
Ναι όταν μιλάμε με τα παιδιά μας πάντοτε πρέπει να υπάρχει η αισιοδοξία κι έναν αίσθημα θετικό σε αυτά που λέμε και μοιραζόμαστε μαζί τους. Διότι σκέψου αν το παιδί ακούει τον πατέρα ή τη μητέρα του ή έναν ενήλικα τον όποιον εμπιστεύεται να μιλά απαξιωτικά, αρνητικά, απαισιόδοξα, δυσάρεστα, εννοείται ότι αυτό το παιδί θα ζει την καθημερινότητα του με πάρα πολύ δυσάρεστο, αγχωτικό και στρεσογόνο τρόπο. Δε χρειάζεται κάτι τέτοιο κανένα παιδί.
Ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά είναι πάντοτε ο καθρέφτης το δικών μας συμπεριφορών και συναισθημάτων.
Το παιχνίδι σε παιδιά από 2 έως 12 ετών τι ρόλο μπορεί να παίξει, έτσι ώστε να τους δημιουργήσει “θετική ψυχολογία”;
Γιώτα μου αυτή ειναι μία πολύ καλή ερώτηση! Θα ήθελα με αυτή την ευκαιρία να πω ακόμα μία φορά ότι το παιχνίδι είναι για τα παιδιά το οξυγόνο της ζωής τους. Είναι πραγματικά ένα μέσο με το οποίο μπορούν να δημιουργήσουν, να φτάσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους, να ψυχαγωγηθούν, να χαρούν, να γελάσουν.
Βεβαίως και είναι σημαντικό το παιχνίδι για τα παιδιά και πρέπει να είναι καθημερινό και να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. Επίσης εμείς ως γονείς, ως περιβάλλον των παιδιών, πρέπει να βρίσκουμε χρόνο να παίζουμε μαζί με τα παιδιά, έστω για λίγη ώρα μέσα στη διάρκεια της μέρας. Να παίξουμε με το δικό τους παιχνίδι, κάτι που τους αρέσει, κάτι που τα ψυχαγωγεί.
Το παιχνίδι πρέπει να είναι καθημερινό. Και έξω στην αυλή, και έξω στην ύπαιθρο, στη φύση, στη θάλασσα, αλλά και μέσα στο σπίτι.Πρέπει να παρέχουμε στα παιδιά την ευκαιρία για παιχνίδι, γιατί με αυτό αναπτύσσονται. Χωρίς αυτό θα μείνουν καθηλωμένα.
Ένα σύγχρονο “παιχνίδι” για τα παιδιά είναι τα ηλεκτρονικά. Θα ήθελα να μας πεις δυο λόγια για αυτό και κατά πόσο είναι ανησυχητικό;
Είναι ανησυχητικό. Παρακολουθώ τα τελευταία χρόνια μία ραγδαία αύξηση της χρονικής χρήσης των ηλεκτρονικών από παιδιά και εφήβους και θα τολμήσω να πω ότι είναι η σύγχρονη μάστιγα της εποχής μας. Εγώ προσωπικά θεωρώ ειδικά τα ηλεκτρονικά ένα σύγχρονο ναρκωτικό για τα παιδιά μας και τους εφήβους. Όσο το δίνουμε στα παιδιά μας τόσο κι αυτά περισσότερο εθίζονται και φτάνουν στην εξάρτηση από αυτά.
Από την άλλη βέβαια δεν πρέπει να τα δαιμονοποιούμε είναι σημαντικά και αυτά. Έχει βρεθεί μέσα από μελέτες ότι βοηθούν τα παιδιά στην ανάπτυξη γνωστικών ικανοτήτων.
Από την άλλη όμως δεν πρέπει αυτά να είναι ο καθημερινός τους φιλός, παρέα, ή ο τρόπος επικοινωνίας τους με τους άλλους. Άρα εμείς πρέπει πρώτα να προσέξουμε πως τα χρησιμοποιούμε γιατί όπως είπα και προηγουμένως τα παιδιά είναι καθρέφτης μας.
Στη συνέχεια να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε όλα αυτά που γράφουν οι παγκόσμιοι οδηγοί χρήσης ηλεκτρονικών για παιδιά. Υπάρχουν οδηγίες από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας για τη χρήση ηλεκτρονικών από παιδιά. Να τηρούμε με ευλάβεια ότι είναι καλύτερο για τα παιδιά μας. Για το καλό τους, για το καλό της δικής τους ψυχικής και σωματικής υγείας. Όσο περισσότερο αφήνουμε τα παιδιά εκτεθημένα στα ηλεκτρονικά, τόσο επηρεάζεται σε πολλά επίπεδα η λειτουργικότητα, η κοινωνικότητα, η ψυχολογία τους.
Άρα ναι, αναγνωρίζουμε ότι πλέον τα ηλεκτρονικά είναι σημαντικά στην ζωή των παιδιών, αλλά με πάρα πολύ μέτρο και προσοχή, για την μπορούν εύκολα να γίνουν εθισμός με μια αλυσιδωτή σειρά αρνητικών επιπτώσεων.
Επαναλαμβάνω ότι ως γονείς πρέπει να είμαστε προσεκτικοί πως εμείς τα χρησιμοποιούμε, γιατί τα παιδιά από εμάς βλέπουν και από εμάς μαθαίνουν. Είμαστε παράδειγμα για τα παιδιά.
Πρέπει να είμαστε σε θέση να βάζουμε όρια και να εξηγούμε στα παιδιά γιατί βάζουμε αυτά τα όρια κι αυτούς τους κανόνες.
Μπορούμε κι εμείς ως γονείς, ως περιβάλλον των παιδιών, να ασχολούμαστε με τη φύση, με έναν περίπατο στη θάλασσα, με το να διαβάζουμε ακόμη και μαζί τους ένα βιβλίο, να κάνουμε άλλες ασχολίες πέρα από τα ηλεκτρονικά.
Βλέποντας μας εμάς τα παιδιά να διαβάζουμε ένα βιβλίο υποσυνείδητα καλλιεργείται και σε αυτά η αγάπη για το βιβλίο;
Φυσικά! Αν ο γονιός δεν έχει πάρει ποτέ στα χέρια του να βιβλίο να διαβάσει, πως περιμένει από το παιδί να αγαπήσει τα βιβλία και να καθίσει να διαβάσει ένα βιβλίο; Η αγάπη για τον πολιτισμό και τις τέχνες, είτε αυτό είναι ένα μουσείο, είτε θέατρο, είτε μια μουσική συναυλία, είτε ένα βιβλίο, ξεκινά από εμάς τους ίδιους τους γονείς για να μπορέσει να καλλιεργηθεί στα παιδιά.
Η σημερινή κατάσταση της πανδημίας πόσο θα επηρεάσει την ενήλικη ζωή των παιδιών αύριο;
Κοίταξε, τα παιδιά θα θυμούνται όλη αυτή την κατάσταση. Ειδικά τα παιδιά που έχουν αυξημένα επίπεδα γνωστικής ανάπτυξης.
Εννοείται όμως ότι θα είναι και έναν εφόδιο για μετέπειτα δύσκολες καταστάσεις γνωρίζοντας ήδη τρόπους τώρα που θα μπορούν να εφαρμόσουν και μετέπειτα στη ζωή τους, άρα θα τους βοηθήσει αυτή η δύσκολη κατάσταση μετέπειτα στη ζωή τους με κάποιον τρόπο.
Γενικότερα τα παιδικά χρόνια που ζει έναν παιδάκι πόσο επηρεάζει την μετέπειτα ενήλικη ζωή του;
Αδιαμφισβήτητα ο τρόπος που μεγαλώνει ένα παιδί επηρεάζει την ενήλικη ζωή του. Μπορώ να φέρω πολλά παραδείγματα, θα μείνω όμως σε αυτό, ότι το πως μεγαλώνει ένα παιδί επηρεάζει την ενήλικη ζωή του και αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχουν στο μυαλό τους όλοι οι γονείς.
Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας αυξάνουν τον κίνδυνο για πολλές δυσκολίες αργότερα στη ζωή.
Τέλος πόσο δύσκολο είναι να είσαι γονιός στις μέρες μας;
Το να είσαι γονιός ήταν πάντοτε δύσκολο και τεράστια ευθύνη. Αλλά, με υπομονή και προπάντων με αγάπη, μπορεί κάποιος γονιός να καταφέρει να επιτελέσει σπουδαίο έργο μεγαλώνοντας σωστά το παιδί ή τα παιδιά του.
——————————————————————————-
Ανδρέας Γ. Δημητρίου
Εγγεγραμμένος Εκπαιδευτικός/Σχολικός Ψυχολόγος (Αρ. Άδειας: 128)
Στοιχεία Επικοινωνίας: Τηλ. 99299300, Fax. 24103426,
Facebook Page. : Ανδρέας Δημητρίου Εκπαιδευτικός/Σχολικός Ψυχολόγος
