Δε ξέρω τι πρόλογος θα μπορούσε να γραφτεί για την Δρ Έλσα Νικολαΐδου, έτσι ώστε να αντικατοπτρίζει σωστά και όπως πρέπει το μέγεθος της προσωπικότητας της. Η Δρ Νικολαϊδου δεν είναι απλώς μια καθηγήτρια φιλοσοφίας, αλλά ένας άνθρωπος που μπορεί με ευκολία να μεταδώσει τις γνώσεις της και να προκαλέσει σκέψεις για προβληματισμό, όχι μόνο στους μαθητές της, αλλά και στον όποιο συνομιλητή της. Η Δρ Νικολαϊδου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στο ΑΠΘ Φιλοσοφία και Παιδαγωγική (προπτυχιακές σπουδές), Φιλοσοφία της Επιστήμης (μεταπτυχιακές σπουδές) και ειδικεύτηκε στην Αριστοτελική Φιλοσοφία δίνοντας μια νέα ερμηνεία του Αριστοτελικού ορισμού της ψυχής (διδακτορική διατριβή). Από το 2005 διαμένει στη πόλης μας και διδάσκει φιλοσοφία σε ιδιωτικό σχολείο εδώ στη Λάρνακα.
Έχει λάβει μέρος σε πανελλήνια, διεθνή και παγκόσμια Συνέδρια Φιλοσοφίας. Εδώ και πολλά χρόνια διδάσκει «Φιλοσοφία για Παιδιά» σε συνεργασία με διάφορα ιδρύματα και φορείς του νησιού και διοργανώνει σεμινάρια Φιλοσοφίας (Φιλοσοφία για Όλους).
Έχει συγγράψει εκατοντάδες άρθρα Φιλοσοφίας που έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και ιστοσελίδες της Ελλάδας και της Κύπρου. Από το 2018 συνεργάζεται με την εφημερίδα Φιλελεύθερος όπου διατηρεί εβδομαδιαία στήλη Φιλοσοφίας με τίτλο «Φιλοσοφία και Ζωή». Είναι Επίτιμο Μέλος του Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου.
Σήμερα είναι με πραγματικά ιδιαίτερη χαρά που φιλοξενούμε συνέντευξη της στο SkalaTimes. Σε όλες τις εποχές, μα ιδιαίτερα στις περίεργες εποχές σαν αυτή που διανύουμε, φωνές όπως της Δρ Νικολαϊδου πρέπει να ακούγονται συχνά, για να ακονίζουν το πνεύμα μας και να γίνονται τροφή για σκέψη.
Της Γιώτας Δημητρίου
Δρ Νικολαϊδου, πόσο επίκαιρη μπορεί να είναι η φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων στις μέρες
μας και πόσο μπορεί να μας βοηθήσει στο τρόπο σκέψης μας, αλλά και στην καλλιέργεια του
πνεύματος μας;
Αν όχι η φιλοσοφία, τι άλλο μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο; Φιλοσοφία, πέρα από τον γνωστό ορισμό που είναι η «αγάπη για τη σοφία», και πολλές φορές μπορεί να είναι παραπλανητικός, σημαίνει λογική, αμφισβήτηση των παραδεδομένων, αναζήτηση της αλήθειας. Αυτή είναι και η αφετηρία της, τον 6 ο π.Χ. αι. με τον Θαλή, τον πρώτο Φυσικό φιλόσοφο. Όπως πολύ ωραία είπε ένας μαθητής μου στο τέλος της φετινής χρονιάς, όταν τους ζήτησα έναν δικό τους ορισμό, Φιλοσοφία είναι «η επιστήμη του σκέπτεσθαι», the science of thinking, όπως το είπε στα αγγλικά,καθώς είμαστε αγγλικό σχολείο. Με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία ξεκινά και ένας επιστημονικός,ορθολογικός, τρόπος σκέψης, που επιχειρεί να ερμηνεύσει τον κόσμο ως όλον. Επίσης, η Φιλοσοφία έχει και την πρακτική πλευρά της. Αναζητεί την ευτυχία, την ορίζει, την κάνει πράξη, απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον φόβο του θανάτου, του διδάσκει πώς να ζει ελεύθερος από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες.
Εσείς διδάσκετε φιλοσοφία σε παιδιά, σε Ιδιωτικό Σχολείο στη Λάρνακα. Κάτι που δεν γίνεται
στα δημόσια σχολεία. Πόσο αναγκαίο θεωρείτε αυτό το μάθημα και γιατί; Θα έπρεπε κατά τη
γνώμη σας να διδάσκεται και στα δημόσια σχολεία, γιατί;
Σαφώς και θα έπρεπε να διδάσκεται στα δημόσια σχολεία, και μάλιστα από μικρή ηλικία, όταν τα παιδιά ξεκινούν να σκέφτονται και να θέτουν ερωτήματα. Αλλά και πέρα από αυτό, με τη
φιλοσοφία μαθαίνουν πώς να είναι ευτυχισμένα και ως παιδιά και ως ενήλικοι. Φέτος το σχολείο
μας πήρε μέρος στο 4 ο Προπτυχιακό Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Ελλάδα και ήμασταν το μοναδικό σχολείο που συμμετείχε, όχι μόνο από την Κύπρο αλλά και από την Ελλάδα. Μία μαθήτριά μας, λοιπόν, η Μαρίλια Τενεκετζίδη, Α΄ Γυμνασίου, είχε ανακοίνωση με θέμα «Τα οφέλη της διδασκαλίας του Στωικισμού στο Δημοτικό». Το ενδιαφέρον στην Ελλάδα ήταν τεράστιο. Ούτε εκεί διδάσκεται η Φιλοσοφία σε μικρές ηλικίες. Ένα ερώτημα ωστόσο, που τέθηκε στη μαθήτρια, είναι ποιος θα διδάξει τη Φιλοσοφία σε τόσο μικρές ηλικίες και με ποιον τρόπο. Αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν επιδέχεται μία απλή απάντηση. Θεωρώ ότι με τον κατάλληλο τρόπο διδασκαλίας τα παιδιά μπορούν σταδιακά να προσεγγίσουν τη φιλοσοφική σκέψη, έως το Γυμνάσιο. Τότε μπορούν να διδαχτούν φιλοσοφικές σχολές και Φιλοσόφους. Πρώτα όμως πρέπει να μάθουν πώς να σκέφτονται, να αμφισβητούν και να κρίνουν ορθολογικά. Ποιο μάθημα τα διδάσκει αυτά;
Το μαντείο των Δελφών έγραφε στην είσοδο του την ρήση «Γνώθι σε αυτόν». Αυτή είναι και η
πρώτη αρχή της πλατωνικής/σωκρατικής ηθικής: η αυτογνωσία. Αυτό το μάθημα της
αυτογνωσίας, πόσο σημαντικό είναι να διδάσκεται στα παιδιά από μικρή ηλικία;
Το «γνώθι σαυτόν» πράγματι είναι ζητούμενο. Φυσικά και το διδάσκω στα παιδιά από το Δημοτικό. Αφιερώνω πολλά μαθήματα, όχι κατ’ ανάγκη συνεχόμενα, αντιθέτως διδάσκω τη Φιλοσοφία σε κύκλους. Δηλαδή επανέρχομαι στα ίδια θέματα από διαφορετική σκοπιά, με το πέρασμα των ετών. Θα σας πω όμως ότι μία αρχική προσέγγιση του «γνώθι σαυτόν» γίνεται με το παράδοξο του «πλοίου του Θησέα» που απασχόλησε πολύ τους φιλοσόφους και σε γενικές γραμμές έχει ως εξής: Όταν ο Θησέας επέστρεψε στην Αθήνα με το πλοίο του, οι Αθηναίοι θέλησαν να το συντηρήσουν, αντικαθιστώντας τα ξύλινα κομμάτια που είχαν σαπίσει με καινούργια, ώσπου στο πλοίο δεν είχε μείνει κανένα αρχικό κομμάτι. Και η ερώτηση είναι: Παραμένει το πλοίο του Θησέα ή όχι; Η απάντηση δεν είναι εύκολη και η απορία μεταφέρεται στα παιδιά. Τα κύτταρά τους από τη μικρή ηλικία αντικαθίστανται με καινούρια συνεχώς, οι σκέψεις τους αλλάζουν, οι εμπειρίες προστίθενται. Και το ερώτημα είναι: Ποιος είναι ο εαυτός μας; Βέβαια, υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις στη συνέχεια, ώστε να δούμε τη σημαντικότητα της γνώσης του εαυτού, να χαλιναγωγήσουμε μάταιες επιθυμίες και να κατακτήσουμε την πραγματική ευτυχία. Αυτή που έχει διάρκεια και δεν εξαρτάται από τις διακυμάνσεις της τύχης.
Υπάρχουν άγραφοι νόμοι διαχρονικοί τους οποίους συναντάμε στην αρχαία φιλοσοφία οι
οποίοι συγγενεύουν με θρησκευτικές πεποιθήσεις (πχ Ύβρις, άτις, νέμεσις και τίσις, κτλ).
Γενικότερα, Δρ Νικολαϊδου, συγγενεύουν η φιλοσοφία με τη θρησκεία;
Η σχέση φιλοσοφίας και θρησκείας αποτελεί ένα από τα εισαγωγικά μαθήματά μου στο Γυμνάσιο, όπου πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάποια ζητήματα. Εκεί, λοιπόν, συζητάμε τη σχέση φιλοσοφίας, θρησκείας και επιστήμης. Η θρησκεία βέβαια βασίζεται στην πίστη. Η επιστήμη, από την άλλη, στην απόδειξη. Η φιλοσοφία, όπως πολύ ωραία το θέτει ο Ράσελ, βρίσκεται κάπου ανάμεσα και βάλλεται και από τις δύο. Η φιλοσοφία όμως δεν είναι δόγμα. Φιλοσοφία σημαίνει λογική αλλά και αμφιβολία. Η έναρξη της φιλοσοφίας συνιστά το πέρασμα από τον μύθο στον λόγο, τη λογική.
Εξάλλου ξεκίνησε ως αμφισβήτηση των παραδεδομένων πίστεων και δεισιδαιμονιών και αναζήτησε μια ορθολογική εξήγηση του κόσμου. Οι έννοιες αυτές επομένως (ύβρις, άτις, νέμεσις και τίσις) απαντώνται περισσότερο στην αρχαιοελληνική ποίηση και όχι στη Φιλοσοφία.
Σε ένα βιβλίο του ο Μαξ Τσάρλσγουορθ προσεγγίζει με έναν ωραίο τρόπο το θέμα φιλοσοφία-
θρησκεία. “Αλλά ο φιλοσοφικός λόγος εκτοπίζει την παραδοσιακή θρησκεία και η φιλοσοφία
αξιώνει στην ουσία να γίνει η ίδια θρησκεία” γράφει. Mπορούν ή όχι να συνυπάρξουν
φιλοσοφία και θρησκεία;
Μία φιλοσοφία που γίνεται θρησκεία, δόγμα, είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Η Φιλοσοφία της Θρησκείας, ωστόσο, αποτελεί κλάδο της φιλοσοφίας που εξετάζει συγκεκριμένα θέματα. Δεν
αποδεικνύει ούτε απορρίπτει την ύπαρξη του Θεού, εξάλλου όπως είπαμε η θρησκεία βασίζεται
στην πίστη. Εκεί έγκειται και το ενδιαφέρον της Φιλοσοφίας της θρησκείας: στη θρησκευτική πίστη, τη θέση της στην ανθρώπινη ζωή, τη σχέση πίστης και ορθού λόγου, τη δημιουργία των θρησκειών, την έννοια του Θεού, το πώς η θρησκεία αντιμετωπίζει την ύπαρξη του κακού κτλ. Αυτά τα θέματα απασχόλησαν τη σκέψη των αρχαίων και συνεχίζουν να απασχολούν τη φιλοσοφία έως σήμερα.
Εσάς, στην προσωπική σας ζωή, πως σας βοηθάνε τα όσα έχουν πει πριν χιλιάδες χρόνια οι
αρχαίοι φιλόσοφοι;
Πιστεύω πολύ στη δύναμη της φιλοσοφίας. Γι’ αυτό και διεξήγαγα άλλωστε σε συνεργασία με τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου τη σειρά διαλέξεων «Οι Φιλοσοφίες της ευτυχίας», που είχαν πολύ μεγάλη ανταπόκριση. Εκεί, παρουσίασα τις σημαντικότερες φιλοσοφικές θεωρίες της ευτυχίας από τον Σωκράτη έως τον Επίκουρο και τους Στωικούς. Οι φιλόσοφοι, ειδικά οι αρχαίοι με τους οποίους ασχολούμαι περισσότερο, δεν διέκριναν τη θεωρία από την πράξη. Δεν τα έλεγαν μόνο «ωραία», αλλά η φιλοσοφία και η ζωή τους ήταν ένα. Ο Σωκράτης, ο Διογένης, ο Επίκουρος, ο Ζήνων έζησαν έναν φιλοσοφικό βίο που ήταν σε απόλυτη αρμονία με τη διδασκαλία τους. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Τα ερωτήματα που έθεσαν οι πρώτοι φυσικοί φιλόσοφοι, οι λεγόμενοι Προσωκρατικοί, ακόμη και σήμερα αποτελούν ερωτήματα που αναζητούν απαντήσεις. Να μην ξεχνάμε ότι η ατομική θεωρία του Δημόκριτου αποτελεί μία σύγχρονη θεωρία. Ο Αριστοτέλης επίσης είναι ο θεμελιωτής πολλών σύγχρονων επιστημών, της Βιολογίας, της Ζωολογίας κτλ. Αυτό προσπαθώ να διδάξω στους μαθητές μου. Η φιλοσοφία δεν είναι μόνο Ηθική. Αφορά το πώς αντιμετωπίζουμε τον κόσμο ως όλον.
Ποιοι είναι οι δικοί σας αγαπημένοι φιλόσοφοι;
Ο Αριστοτέλης σίγουρα είναι πιο κοντά στη δική μου κοσμοαντίληψη. Ασχολήθηκε με όλους τους τομείς της ανθρώπινης γνώσης. Ήταν πανεπιστήμονας, εμβριθής γνώστης των προηγούμενων φιλοσοφιών. Αντιπροσωπεύει, όπως λέγεται, την «κοινή λογική», γεγονός που είναι πολύ γοητευτικό. Η σκέψη του είναι εξαιρετικά δομημένη, για εμένα θαυμαστή. Είχε στο οπλοστάσιό του όμως όλη την Προσωκρατική και Πλατωνική διδασκαλία. Και την αξιοποίησε στο μέγιστο. Όλοι οι φιλόσοφοι και οι σχολές είναι αξιόλογοι, ο καθένας για διαφορετικούς λόγους. Ο Ηράκλειτος ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους Προσωκρατικούς. Ο Επίκουρος είναι επίσης ένας από τους γίγαντες της φιλοσοφίας. Οι Στωικοί έκαναν σπουδαία δουλειά, ειδικά στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή.
Έτυχε να σας κάνει κάποια ερώτηση μαθητής/μαθήτρια σας και να εντυπωσιαστείτε από τη
δύναμη (επίδραση) του μαθήματος της φιλοσοφίας στα παιδιά;
Αυτό που με ικανοποιεί ιδιαίτερα, ξέρετε, είναι όταν οι μαθητές μου πηγαίνουν για σπουδές στο
εξωτερικό και επικοινωνούν μαζί μου για να μου πουν ότι διδάσκονται φιλοσοφία εκεί. Ό,τι
αντικείμενο σπουδών και να επιλέξουν, Βιολογία, Υπολογιστές, ακόμη και Μουσική. Αυτό έχει
συμβεί πολλές φορές. Έχουν ένα μεγάλο πλεονέκτημα απέναντι στους συμφοιτητές τους, διότι
είναι εξοικειωμένοι τόσο με τη φιλοσοφία όσο και με τη φιλοσοφική σκέψη. Και αυτό με γεμίζει
χαρά. Επίσης, με χαροποιεί το να κυκλοφορώ στα διαλείμματα στο σχολείο και να τρέχουν πάνω μου τα παιδιά του Δημοτικού, από τα πιο μικρά ως τα μεγαλύτερα, και να μου λένε πόσο τους αρέσει η φιλοσοφία ή να μου κάνουν φιλοσοφικές ερωτήσεις. Τους αρέσει πολύ. Τα παιδιά
γνωρίζουν και θέτουν καταπληκτικά ερωτήματα. Το αγαπημένο τους βέβαια είναι ο θάνατος και το επέκεινα.
Στην “Πολιτεία”, ο Σωκράτης και άλλοι εξέχοντες Αθηναίοι και ξένοι συζητούν τη σημασία της
δικαιοσύνης και εξετάζουν κατά πόσο είναι πιο ευτυχισμένος ένας δίκαιος άνθρωπος από έναν άδικο, κατασκευάζοντας μια ουτοπική πολιτεία, την “Καλλίπολη”, με κυβερνώντες τους
φιλόσοφους-βασιλείς. Η Πολιτεία του Πλάτωνα, (το βιβλιο με την περιγραφή της Ιδεώδους
Πολιτείας, ξεκινώντας από την προσπάθεια ορισμού της δικαιοσύνης) δεν θα μπορούσε να ήταν εγχειρίδιο για έναν καλύτερο κόσμο;
Η «Πολιτεία» διδάσκεται στα καλύτερα Πανεπιστήμια του κόσμου, όπως το ΜΙΤ και φυσικά τη
διδάσκω και εγώ. Στο Γυμνάσιο συζητάμε την αλληγορία του σπηλαίου, έναν μύθο που θα έπρεπε να διδάσκεται παντού, όπως και το δαχτυλίδι του Γύγη. Όσον αφορά την ιδεώδη Πολιτεία του Πλάτωνα, θα έλεγα ότι είναι αρκετά σημεία που δεν αρμόζουν όχι μόνο στη σύγχρονη αλλά και στην αρχαιοελληνική κοινωνία. Ο Αριστοτέλης άσκησε σφοδρή κριτική. Ο Ζήνων ο Κιτιεύς απάντησε με τη δική του Πολιτεία, διαμορφώνοντας την έννοια της Κοσμοπόλεως, όπου για πρώτη φορά κάνουν την εμφάνισή τους τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δυστυχώς, το έργο του Ζήνωνα, όπως και όλα τα έργα του έχουν χαθεί. Γνωρίζουμε για αυτό από άλλες πηγές.
Γράφετε για φιλοσοφία μέσα από δική σας στήλη στον “Φ”. Τι θα θέλατε να πετύχετε μέσα από τη στήλη σας;
Ο αρχικός μου στόχος ήταν να αφυπνίσω το ενδιαφέρον του κόσμου για τη φιλοσοφία. Όπως σας είπα, πιστεύω στη δύναμη της φιλοσοφίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι δυσφορούν στο άκουσμα της λέξης «Φιλοσοφία». Θεωρούν ότι είναι κάτι δύσκολο που απευθύνεται σε λίγους. Η φιλοσοφία όμως ειδικά όπως διαμορφώθηκε από τον Σωκράτη δεν αφορά μόνο τους φιλοσόφους, αλλά όλους όσοι επιθυμούν να ζήσουν καλύτερα. Αυτό έκαναν οι φιλοσοφικές σχολές του Ζήνωνα και του Επίκουρου, γι’ αυτό και είναι τόσο δημοφιλείς χιλιάδες χρόνια. Η στήλη μου στον Φιλελεύθερο του Σαββάτου αναδεικνύει ένα φιλοσοφικό ζήτημα, μία σχολή σκέψης, έναν φιλόσοφο, με εύληπτο τρόπο. Αυτός ήταν και ο σκοπός μου. Να βοηθήσω τον κόσμο να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία, να βρει αυτή που του ταιριάζει. Να στοχαστεί, να ξεδιαλύνει τα πράγματα, και γιατί όχι, να κατακτήσει την ευτυχία. Η αρχαία φιλοσοφία δεν είναι τόσο αρχαία όσο ακούγεται. Το αντίθετο.
Με καταγωγή από την Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια ζείτε στη Λάρνακα μαζί με την οικογένεια
σας. Τι θα θέλατε να δείτε στη Λάρνακα και τι γενικότερα στην Κύπρο;
Τα τελευταία 16 χρόνια ζω στη Λάρνακα. Επέλεξα αυτή την πόλη, διότι τη θεωρώ πιο βιώσιμη από τις υπόλοιπες της Κύπρου. Δεν υπάρχει κυκλοφοριακό (έχω υποφέρει από αυτό στη Θεσσαλονίκη από όπου κατάγομαι). Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν βλέπω τα αρνητικά της Κύπρου. Το μεγαλύτερο πρόβλημα κατά τη γνώμη μου είναι η έλλειψη οικολογικής συνείδησης των κατοίκων της. Με μεγάλη μου λύπη παρατηρώ ότι οι Κύπριοι πολίτες δεν αγαπούν τη χώρα τους. Οι παραλίες είναι πολύ βρώμικες, γεγονός που δεν οφείλεται στους τουρίστες, αλλά στους μόνιμους κατοίκους. Με την κόρη μου έχω καθαρίσει αρκετές ακτές, όχι μόνο της Λάρνακας. Αλλά, όπως λέει ο Αριστοτέλης, «ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη». Θα ήθελα να δω ένα πιο καθαρό περιβάλλον, λιγότερο καταναλωτισμό, περισσότερη ενσυναίσθηση και βέβαια αξιοκρατία.
Η πανδημία του κορωνοϊου Δρ Νικολαίδου μας έκανε καλύτερους ανθρώπους και μας ώθησε
στο να “φιλοσοφήσουμε” τη ζωή ή τίποτα δεν μας έμαθε; Τι παρατηρείτε εσείς;
Δεν μπορώ να μιλήσω τόσο γενικά. Για άλλους ήταν μια ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τον
εαυτό τους. Για πολλούς όμως όχι, θεωρώ. Όπως πολύ ωραία έγραψε ο Πασκάλ στις «Σκέψεις» του, «όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας απορρέουν από την ανικανότητα του ανθρώπου να καθίσει ήσυχα σ’ ένα δωμάτιο μόνος του». Οι άνθρωποι δεν είναι συμφιλιωμένοι με τον εαυτό τους και από εκεί ξεκινούν όλα τα προβλήματα. Συνεχώς τους λείπει κάτι. Η ελευθερία που στερήθηκαν στην Πανδημία για παράδειγμα. Αλλά πότε έκαναν κάτι για τον εαυτό τους, πότε εκμεταλλεύτηκαν τον χρόνο τους δημιουργικά; Οι άνθρωποι φέρονται λες και θα ζήσουν για πάντα, αδιαφορώντας για το τώρα και περιμένοντας συνεχώς κάτι να συμβεί. Αλλά η αλλαγή έρχεται από μέσα μας. Από το πώς βλέπουμε τα πράγματα. Φανταστείτε, για παράδειγμα, μέσω Πανδημίας να κατέρρεε το διαδίκτυο. Όλος ο κόσμος που στηρίζει τη ζωή του σ’ αυτό, την επικοινωνία με τους άλλους, την ψυχαγωγία του (όπως την έχει πλάσει στο μυαλό του) θα ένιωθε πανικό. Δεν ξέρει πώς να περάσει τον χρόνο του. Και ο χρόνος μας είναι ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε. Είναι η ζωή μας. Σπαταλάμε τη ζωή μας σε ανούσια πράγματα συνεχώς λες και έχουμε μία αστείρευτη πηγή χρόνου ζωής. Και θέλουμε να ζήσουμε περισσότερο. Και μας τρομάζει ο θάνατος. Θα έπρεπε να φοβόμαστε περισσότερο να μη ζήσουμε, όχι να πεθάνουμε. Αυτά τα λέει πολύ ωραία ο Σενέκας στο βιβλίο του «Περί της
συντομίας της ζωής». Η Πανδημία λοιπόν για να επανέλθω ήταν μια αφορμή για να
φιλοσοφήσουμε, αλλά αν δεν το κάναμε, μεγέθυνε τα ήδη υπάρχοντα προβλήματά μας. Δεν μας
φταίει η Πανδημία, αυτό που οφείλαμε να προσέξουμε είναι η στάση μας απέναντι σ’ αυτήν. Η
φιλοσοφία ανέκαθεν προετοίμαζε τον άνθρωπο για καταστάσεις απροσδόκητες, χειρότερες και από αυτή της πανδημίας.
Θέλω πριν κλείσουμε να μας προτείνετε τρία βιβλία που θεωρείτε all time classic που είτε έχουν σχέση με φιλοσοφία είτε όχι.
Θα προτιμήσω να συστήσω βιβλία φιλοσόφων και μάλιστα που αφορούν την ευτυχία. Βιβλία που θα μπορούσαν να διαβάσουν όλοι, χωρίς να έχουν κάποια προπαιδεία στη φιλοσοφία. Σίγουρα θα ξεκινήσω από τα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη, όπου παρουσιάζει την Ηθική του φιλοσοφία.
Επίσης, το ημερολόγιο του Μάρκου Αυρήλιου, του φιλόσοφου αυτοκράτορα, «Τα εις εαυτόν»
διαβάζεται απνευστί. Τέλος, ίσως κάτι πιο σύγχρονο, «Η κατάκτηση της ευτυχίας» του σπουδαίου Μπέρτραντ Ράσελ.
Τέλος, ποιος στίχος ή ρητό θέλετε να αποτελεί έναν από τους φάρους της ζωής σας;
Θα επιλέξω την πρώτη φράση του «Περί ψυχής» του Αριστοτέλη: «Η γνώση είναι ένα από τα πιο
όμορφα και πολύτιμα πράγματα». Για τη συνέχεια, θα πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο.
