Tο κείμενο “Προτροπή στους γιατρούς της πανούκλας” [Exhortation aux médecins de la peste], που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 1947 στα Cahiers de La Pléiade στην ενότητα «Τα Αρχεία της Πανούκλας», γράφτηκε από τον Αλμπέρ Καμύ το 1941, δηλαδή έξι χρόνια πριν από την έκδοση του βιβλίου του “Πανούκλα”, στο πλαίσιο των προκαταρκτικών εργασιών για τη συγγραφή του μυθιστορήματος.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε την Ελλάδα, τον Μάη του 2020, στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, χάρη στη μεσολάβηση των Εκδόσεων Καστανιώτη, το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο «Βήμα της Κυριακής», σε μετάφραση της κυρίας Ρίτας Κολαΐτη από τα γαλλικά.
Στο πιο κάτω επίκαιρο κείμενο ο Νομπελίστας συγγραφέας απευθύνεται στους γιατρούς που αγωνίζονται καθημερινά ενάντια στην επιδημία.
“Oι καλοί συγγραφείς μας δεν γνωρίζουν ασφαλώς κατά πόσον η πανούκλα είναι μεταδοτική. Το υποπτεύονται όμως. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, κύριοι, πιστεύουν ότι θα πρέπει να ανοίγετε τα παράθυρα του δωματίου όταν επισκέπτεστε τον άρρωστο. Ας υπενθυμίσουμε απλώς ότι η πανούκλα μπορεί κάλλιστα να βρίσκεται και στους δρόμους και να σας μολύνει με τον ίδιο τρόπο, είτε τα παράθυρα είναι ανοιχτά είτε όχι.
Οι ίδιοι συγγραφείς σάς συμβουλεύουν επίσης να φοράτε προστατευτική μάσκα και να βάζετε, κάτω από τη μύτη σας, ένα βαμβάκι βουτηγμένο στο ξίδι. Οπως και να έχετε κρεμασμένο πάνω σας ένα σακουλάκι με αποξηραμένα βότανα που συστήνουν διάφορα βιβλία, μελισσοβότανο, μαντζουράνα, μέντα, φασκόμηλο, δενδρολίβανο, πορτοκαλανθούς, βασιλικό, θυμάρι, έρπυλλο, λεβάντα, φύλλα δάφνης, φλούδα λεμονιού και κυδωνιού. Θα ήταν ευκταίο βέβαια να φορούσατε έναν ολόσωμο μουσαμά. Ολα αυτά μπορούν ασφαλώς να διευθετηθούν. Αυτό όμως που δεν μπορεί να διευθετηθεί είναι οι προϋποθέσεις με τις οποίες συμφωνούν καλοί και κακοί συγγραφείς. Η πρώτη είναι ότι θα πρέπει να μετράτε τον σφυγμό του αρρώστου αφού προηγουμένως έχετε βουτήξει τα δάχτυλά σας στο ξίδι. Μαντεύετε προφανώς τον λόγο. Βέβαια, το καλύτερο θα ήταν να μην το κάνετε καθόλου. Γιατί αν ο άρρωστος έχει πανούκλα, τούτο το τελετουργικό ουδόλως θα τον απαλλάξει από αυτήν. Και, αν νιώθει γερός και άβλαβος, δεν πρόκειται να σας καλέσει. Τον καιρό της επιδημίας, οι άνθρωποι φροντίζουν μονάχα το συκώτι τους, για να αποφύγουν τυχόν πεπλανημένες εκτιμήσεις.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι να μην κοιτάτε ποτέ τον άρρωστο κατά πρόσωπο έτσι ώστε να μη βρίσκεστε στην ευθεία της ανάσας του. Ομοίως, αν εσείς, παρά την αβεβαιότητα ως προς τη χρησιμότητα αυτής της μεθόδου, ανοίξετε το παράθυρο, καλό θα είναι να μη στέκεστε προς την κατεύθυνση του αγέρα γιατί μπορεί, την ίδια στιγμή, να σας φέρει τον ρόγχο του πανουκλιασμένου.
Ούτε ασφαλώς και να επισκέπτεστε αρρώστους όταν θα είστε νηστικοί. Δεν θα το αντέχατε. Ωστόσο, δεν πρέπει να είστε και υπερβολικά φαγωμένοι. Γιατί τότε, θα χαλαρώνατε. Και σε περίπτωση που, παρά τις προφυλάξεις, κάτι το δηλητηριώδες κολλούσε στο στόμα σας, να ξέρετε ότι δεν υπάρχει αντίδοτο, εκτός κι αν δεν καταπιείτε το σάλιο σας καθ’ όλη τη διάρκεια της επίσκεψης. Αυτή η προϋπόθεση είναι η πιο δύσκολη να τηρηθεί”.
“Το πρώτο πράγμα είναι να μη νιώθετε ποτέ φόβο. Εχουμε δει ανθρώπους να είναι εξαιρετικοί στρατιώτες μολονότι φοβούνται τα κανόνια. Ομως η οβίδα σκοτώνει αδιακρίτως και τον γενναίο και τον πανικόβλητο. Στον πόλεμο υπάρχει ευρέως το τυχαίο, ενώ στην πανούκλα υπάρχει ελάχιστα. Ο φόβος μιαίνει το αίμα και εξάπτει την ψυχή, όλα τα βιβλία το λένε. Μας προδιαθέτει επομένως να δεχτούμε την επίδραση της αρρώστιας και, προκειμένου το σώμα να θριαμβεύσει της μόλυνσης, πρέπει η ψυχή να είναι ακμαία. Να όμως που κανένας άλλος φόβος δεν υπάρχει πέρα από εκείνον του αμετάκλητου τέλους, εφόσον ο πόνος είναι κάτι το παροδικό. Εσείς λοιπόν, οι γιατροί της πανούκλας, οφείλετε να οχυρωθείτε ενάντια στην ιδέα του θανάτου και να συμφιλιωθείτε μαζί της, προτού εισέλθετε στο βασίλειο που του ετοιμάζει η πανούκλα. Αν βγείτε νικητές σε αυτό το πεδίο, τότε θα είστε παντού και θα σας βλέπουμε να χαμογελάτε εν μέσω του τρόμου. Αποδεχτείτε ότι σας χρειάζεται μια φιλοσοφία”.
“Θα χρειαστεί επίσης να είστε νηφάλιοι απέναντι σε οτιδήποτε, πράγμα που ουδόλως σημαίνει να είστε εγκρατείς, κάτι που θα συνιστούσε μια άλλη υπερβολή. Καλλιεργήστε την εύλογη ευδιαθεσία έτσι ώστε η θλίψη να μην αλλοιώσει διόλου το υγρό του αίματος και το προετοιμάσει για την αποσύνθεση. Εν προκειμένω, δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο από την κατανάλωση οίνου, και μάλιστα σε σημαντικές ποσότητες, έτσι ώστε να ελαφραίνει κάπως ο καταπτοημένος αγέρας που θα σας έρχεται από τη μιασμένη πόλη”.
“Οφείλετε, τέλος, να διατηρήσετε την αυτοκυριαρχία σας. Για παράδειγμα, να επιβάλλετε τον νόμο που εσείς θα επιλέξετε, όπως εκείνον του αποκλεισμού και της καραντίνας. Ενας ιστοριογράφος της Προβηγκίας αναφέρει ότι κάποτε, όταν κάποιος από τους «έγκλειστους» τόλμησε να βγει από το σπίτι του, οι άλλοι του έσπασαν το κεφάλι. Δεν επιθυμείτε ασφαλώς κάτι τέτοιο. Μη λησμονείτε όμως και το γενικό συμφέρον. Δεν θα κάνετε καμία εξαίρεση από αυτούς τους κανόνες για όσο χρονικό διάστημα θα είναι χρήσιμοι, ακόμα και αν η καρδιά σας σφίγγεται. Σας ζητούμε να λησμονήσετε για λίγο αυτό που είστε, χωρίς ωστόσο να λησμονήσετε ποτέ αυτό που οφείλετε στον εαυτό σας. Είναι ο κανόνας μιας γαλήνιας τιμής”.
“Η γαληνεμένη ψυχή παραμένει η πιο ακλόνητη. Να είστε ακλόνητοι μπροστά σε τούτη την αλλόκοτη τυραννία. Μη διακονείτε αυτή τη θρησκεία που είναι τόσο παλιά όσο οι αρχαιότερες λατρείες. Αυτή σκότωσε τον Περικλή, ενώ εκείνος δεν επιζητούσε άλλη δόξα πέρα από το να πενθηφορεί ο ίδιος για καθέναν από τους πολίτες και, επιπλέον, αυτή δεν σταμάτησε μετά από τούτο τον επιφανή φόνο ώσπου έπεσε πάνω στην αθώα πόλη μας, αποδεκατίζοντας τους άνδρες και απαιτώντας θυσίες παιδιών. Ακόμη και αν αυτή η θρησκεία ήταν θεόσταλτη, θα πρέπει να πούμε ότι ο θεός είναι άδικος. Αν φτάσετε σε αυτό το σημείο, δεν θα αποκομίσετε εντούτοις καμία περηφάνια. Τουναντίον, θα χρειαστεί να αναλογίζεστε συχνά την άγνοιά σας για να είστε σίγουροι πως τηρείτε το μέτρο, το μόνο ικανό να ελέγξει κάθε λογής μάστιγα”
“Εντούτοις, τίποτε από όλα αυτά δεν είναι εύκολο. Παρά τις μάσκες και τα σακουλάκια, το ξίδι και τον μουσαμά, παρά την πραότητα του θάρρους σας και την ακλόνητη προσπάθειά σας, θα έρθει μια μέρα όπου δεν θα αντέχετε πια τούτη την πόλη των ψυχορραγούντων, τούτο το πλήθος που περιφέρεται σε καυτούς σκονισμένους δρόμους, τούτες τις κραυγές, τούτο τον χωρίς μέλλον συναγερμό. Θα έρθει μια μέρα όπου θα θελήσετε να φωνάξετε την αποστροφή σας μπροστά στον φόβο και στην οδύνη όλων των ανθρώπων. Εκείνη τη μέρα, δεν θα υπάρχει κανένα αντίδοτο που να μπορώ να σας προσφέρω, πέρα από τη συμπόνια που είναι αδελφή της άγνοιας”.
Ολόκληρο το κείμενο: https://www.tovima.gr/2020/05/06/culture/almper-kamy-protropi-stous-giatrous-tis-panouklas/
COPYRIGHT: © Les cahiers de la Pléiade, 1947 ; Œuvres Complètes, II. Éditions Gallimard, 2006
