Η εικαστικός Έλενα Αναστασίου Νεοκλέους ετοιμάζεται να παρουσιάσει στο κοινό, αύριο Σάββατο 12 Μαρτίου, στην O Gallery στην Λάρνακα, την έκθεση της “Υπάρχει Ειρήνη στο Χάος ή το Χάος έχει ως αποτέλεσμα την Ειρήνη;” Με αφορμή την έκθεση αυτή κουβεντιάσαμε μαζί της, σε μια συζήτηση γύρω από την τέχνη, αλλά και τον σύγχρονο τρόπο ζωής, αφού αυτό ήταν και το έναυσμα της γέννησης της έκθεσης αυτής. Η εικαστικός, ανάμεσα σε άλλα λέει: «Για μένα η τέχνη είναι πάρα πολλά πράγματα και αυτό το καθιστά περίπλοκο στο να εξηγήσω. Όμως, αυτό που μπορεί να κάνει η τέχνη για μένα σε πιο βαθύ επίπεδο είναι να μου επιτρέπει να σκέφτομαι. Να σκέφτομαι χωρίς όρια και να θέτω ερωτήματα στον εαυτό μου για ένα θέμα που με απασχολεί. Δεν με ενδιαφέρει τόσο το να βρω απαντήσεις, όσο το να συνεχίσω να ερωτώ και να ψάχνω. Σίγουρα οι τέχνες είναι μια ανάσα, μας επιτρέπουν να σταματούμε και να παρατηρούμε τι γίνεται γύρω μας. Οι τέχνες είναι μια παύση μέσα στη χαοτική μας καθημερινότητα και είναι ουσιαστική».
Της Γιώτας Δημητρίου
Έλενα ποιο ήταν το έναυσμα για την δημιουργία των έργων σου για την έκθεση “Υπάρχει Ειρήνη στο Χάος ή το Χάος έχει ως αποτέλεσμα την Ειρήνη;”
Πολλές φορές και συχνά με απασχολούν διάφορα ερωτήματα για την ζωή, για την εξέλιξη της ζωής και εάν αυτή η εξέλιξή της ζωής μας, σε ατομικό, αλλά και σε γενικό επίπεδο, έρχεται σαν επιλογή ή σαν αποτέλεσμα κάποιων συνθηκών προ τετελεσμένων.
Ένα από αυτά τα ερωτήματα είναι κατά πόσο χρειαζόμαστε να είμαστε συνεχώς σε απασχολία, είτε επαγγελματικά, είτε υπό κάποια άλλη μορφή. Όταν είμαστε συνεχώς στο τρέξιμο κατά την διάρκεια της ημέρας, ψάχνουμε να βρούμε στιγμές χαλαρώσεις και ευεξίας, και όταν είμαστε σε φάση ηρεμίας, απών από υποχρεώσεις και εργασία, ψάχνουμε να βρούμε κάτι να μας απασχολήσει – κάτι που να γεμίσει και τις ώρες μας αλλά και να απασχολήσει το μυαλό μας. Θεωρώ πως είναι στη φύση του ανθρώπου να νιώθει χρήσιμος και αρκετός. Υπάρχει ένα είδος αξίας στο να νιώθει κανείς δραστήριος και ενεργός, όπως και στο να χαλαρώνει και να του επιτρέπεται να είναι ο εαυτός του. Όμως, είναι εμφανές πως στο καθένα μας υπάρχουν τουλάχιστον δυο ταυτότητες: αυτή που υιοθετούμε όταν αποχωρούμε από το σπίτι μας, και αυτή που μας καταλαμβάνει όταν επιστρέφουμε στο σπίτι. Όμως, ποια είναι η πραγματική; Ή μήπως τελικά η ταυτότητα μας είναι ένα πλέγμα που επηρεάζεται και εξελίσσεται ανάλογα με το περιβάλλον που βρίσκεται, είτε φυσικό, είτε ψυχολογικό;
Υπερτερεί κάποιο από αυτά; Ο Άγγλος κοινωνιολόγος Stuart Hall το εξήγεί καλύτερα, όταν λέει: «Η ταυτότητα δεν είναι ποτέ μοναδική, αλλά πολλαπλασιάζεται σε διασταυρούμενους και ανταγωνιστικούς λόγους, πρακτικές και θέσεις».
Αυτό βέβαια θέτει περισσότερα ερωτήματα: μπορεί η αξία της κάθε ταυτότητας να μετρηθεί;
Όλες αυτές οι απορίες, λοιπόν, φαίνεται να είναι ένας καθρέφτης της σύγχρονης πραγματικότητας, που η μέρα, μικρών και μεγάλων, είναι στοιβαγμένη με παράμετρούς μέσα στους οποίους πρέπει να εκπληρώσουμε τα απαραίτητα της ημέρας που κατά κάποιο τρόπο μας συμπληρώνουν αλλά και μας περιορίζουν.
Ποιο είναι το μήνυμα που θέλεις να στείλεις ως καλλιτέχνης μέσα από την έκθεση σου αυτή; Ίσως, ο σκοπός της έκθεσης να μην είναι το να στείλει ένα μήνυμα, αλλά, ίσως, το να θέσει και άλλα ερωτήματα. Ένα ερώτημα θα μπορούσε να είναι «που βρίσκεται η ισορροπία, η χρυσή τομή, ανάμεσα στη χαοτική καθημερινότητα και την παύση της απασχολίας, αν θέλεις, ειρήνη του μυαλού;» Φυσικά, ο καθένας μπορεί να ερμηνεύσει της έκθεση βάση της δικής του καθημερινότητας, της δικής του ιστορίας.
Η έκθεση έχει ως θέμα της την σύγχρονη ζωή του ανθρώπου. Εσύ ως μητέρα, σύζυγος, αλλά και ως εργαζόμενη, πως βλέπεις τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής μας; Ως καλλιτέχνης μέσα από την έκθεση παρομοιάζεις τη σύγχρονη ζωή σαν ηλεκτρονικό παιχνίδι, εξήγησε μας το λίγο αυτό.
Χωρίς αμφιβολία, η σύγχρονη ανθρωπότητα έχει κάνει την ζωή της πιο περιπλοκή, και όχι κατά ανάγκη δυσκολότερη. Πιστεύω πως η τεχνολογία έχει κάνει τις συνθήκες της ζωής μας πιο αποδοτικές σε χρόνο μηδέν, και ως αποτέλεσμα, μας έχει αναγκάσει να μεταφέρουμε τα όρια πάρα πέρα. Όταν λέω όρια, εννοώ τα όρια μεταξύ της επαγγελματικής ζωής και της προσωπικής ζωής. Όσο πέρνα ο καιρός η τεχνολογία αναπτύσσεται, και σαν συνέχεια τα όρια αυτά θολώνουν. Μπορούμε, πλέον, χωρίς καμία δυσκολία, να δουλεύουμε από το σπίτι ή από όπου αλλού και αν βρισκόμαστε, γιατί ο διαδικτυακός κόσμος είναι πάντοτε προσβάσιμος. Και εννοείται, πως η πανδημία το ενίσχυσε απίστευτα αυτό. Ο πιο εύκολος τρόπος ίσως να επεξηγήσω στο πως βλέπω την καθημερινότητα μιας γυναίκας, που αποσπάται ένα πλέγμα ταυτότητας, είναι μέσω του ηλεκτρονικού παιχνιδιού σαν το Τέτρις. Η καθημερινότητα μοιάζει με αυτό το παιχνίδι επειδή σαν πέφτουν διάφορα γεωμετρικά σχήματα (με ξεκάθαρα όρια), ο παίχτης πρέπει να τοποθετήσει τα σχήματα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να συμπληρώσει μια γραμμή. Όταν συμπληρωθεί η γραμμή, αυτή εξαφανίζεται και το παιχνίδι συνεχίζεται. Άρα, ουσιαστικά το παιχνίδι γίνεται μια συνεχή επίλυση εργασιών όπου για να παραμείνει κανείς στο παιχνίδι, πρέπει να συμπληρώνει αποτελεσματικά γραμμές. Κάπως έτσι εξελίσσεται μια κανονική μέρα της πλείστης ανθρωπότητας.
Υπάρχει και ένας επιστημονικός όρος που ονομάζεται «Zeignarick Effect» που συσχετίζεται με το πόσο ενεργεί το μυαλό μας υπό πολυάσχολες συνθήκες. Σύμφωνα με το «φαινόμενο Zeigarnik», οι άνθρωποι τοποθετούν στην λίστα πρωτίστων καθηκόντων τις ανεκπλήρωτες εργασίες της ημέρας. Αυτές αποθηκεύονται στο μυαλό μας για διεκπεραίωση σε αντίθεση με ολοκληρωμένες εργασίες που δεν αποθηκεύονται καν στις αναμνήσεις μας . Άρα, θυμόμαστε μόνο αυτά που δεν καταφέραμε να κάνουμε, και αυτά που ολοκληρώσαμε ούτε καν τα θυμόμαστε. Το ηλεκτρονικό παιχνίδι Τέτρις δείχνει πώς το μυαλό μας είναι οργανωμένο γύρω από στόχους και ότι η μνήμη μας δεν είναι απλώς ένα σύστημα αρχειοθέτησης όπου αποθηκεύονται παθητικά οι πληροφορίες, αλλά προσαρμόζεται δυναμικά ανάλογα με τους σκοπούς μας.
Για σένα τι σημαίνει η δημιουργία και η τέχνη και πως πιστεύεις ότι οι τέχνες μπορούν να βοηθήσουν στα όποια αρνητικά της σύγχρονης ζωής;
Για μένα η τέχνη… Για μένα η τέχνη είναι πάρα πολλά πράγματα και αυτό το καθιστά περίπλοκο στο να εξηγήσω. Όμως, αυτό που μπορεί να κάνει η τέχνη για μένα σε πιο βαθύ επίπεδο είναι να μου επιτρέπει να σκέφτομαι. Να σκέφτομαι χωρίς όρια, και να θέτω ερωτήματα στον εαυτό μου για ένα θέμα που με απασχολεί. Δεν με ενδιαφέρει τόσο το να βρω απαντήσεις, όσο το να συνεχίσω να ερωτώ και να ψάχνω.
Σίγουρα οι τέχνες είναι μια ανάσα, μας επιτρέπουν να σταματούμε και να παρατηρούμε τι γίνεται γύρω μας. Οι τέχνες είναι μια παύση μέσα στη χαοτική μας καθημερινότητα και είναι ουσιαστική.
Ένα από τα ερωτήματα που θέτει η έκθεση σου αυτή είναι κατά πόσο η επαγγελματική μας ιδιότητα μας καθορίζει ή όχι και ποια είναι η αξία αυτής της επιλογής. Αλήθεια, μας καθορίζει η επαγγελματική μάς επιλογή; Και αν ναι, τότε τι γίνεται με τον μαθηματικό που είναι και μουσικός; Με τον γιατρό που είναι και συγγραφέας;
Μου αρέσει αυτή η ερώτηση γιατί μου επιτρέπει να αναπτύξω περαιτέρω τις σκέψεις μου. Δεν είναι τόσο αν μας καθορίζει η επαγγελματική μας ταυτότητα που αναλύω, αλλά αν μπορεί να καθοριστεί η αξία της ταυτότητας που αφήνουμε, ή δεν καλλιεργούμε αρκετά για να εξελίξουμε την οικονομική, κοινωνική ή και ψυχολογική μας βιωσιμότητα. Ας πάρουμε το δικό σου παράδειγμα – του γιατρού που μπορούσε να γίνει συγγραφέας αποκλειστικά ή και αντίστροφα. Αυτόματα λόγω της οικονομικής και κοινωνικής υπόστασης που μας θέτει σαν παραμέτρους η κοινωνία, είναι εύκολο να υποθέσει πως έχει περισσότερη αξία κάποιος να κατέχει το επάγγελμα του γιατρού παρά του συγγραφέα. Όμως, τι σημαίνει «αξία»; Είναι οικονομική, κοινωνική, θεραπευτική; Μπορεί να αξιολογηθεί ένα πνευματικό αγαθό σαν πολύτιμο όταν γίνεται επάγγελμα ή παραμένει πολύτιμο μόνο όταν του αφιερώνουμε ελάχιστο χρόνο αλλά αφοσιωμένη ενεργεία; Και αυτά ορίζονται, επι των πλείστων, στην αρχή της επαγγελματικής μας σταδιοδρομίας. Όμως, τι γίνεται όταν, σαν αναπτύσσεται η ζωή, προσθέτονται πολύπλευροι ρόλοι σαν την γονεϊκότητα; Πώς βρίσκει κανείς την ισορροπία; Και τι τον ορίζει τελικά;
Πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα…. Επέλεξες κι αυτή η έκθεση σου να γίνει στην πόλη μας στη Λάρνακα στην Γκαλερί O Gallery. Τι σημαίνει για σένα να εκθέτεις έργα σου στην πόλη σου; Σε επηρεάζει η κριτική του κοινού;
Απλούστατα, η Λάρνακα είναι το σπίτι μου. Πιστεύω πολύ στις δυνατότητες της και χαίρομαι ιδιαίτερα που την βλέπω τώρα να ανθίζει, με τις νέες σωστές αναπτύξεις. Σαν πολίτης και λάτρης της Λάρνακας, πιστεύω στη πόλη μας και θέλω να συμμεριστώ αυτή την θετική της εξέλιξη της και να καλλιεργηθώ και εγώ μαζί της.
Όσον αφορά στην κριτική του κοινού την θεωρώ πολύ σημαντική. Φτάνει να είναι εποικοδομητική και στοχευμένη. Είναι αυτή που μας βοηθά να αναπτυχθούμε, αφού μας προκαλεί στην πορεία να ανακαλύψουμε άλλες κατευθυντήριες γραμμές.
Τι τεχνοτροπία χρησιμοποιείς στα έργα που θα δούμε στην έκθεση σου;
Σε όλα τα έργα χρησιμοποιώ την τεχνοτροπία της μικτής τεχνικής. Έχω χρησιμοποιήσει και υλικά που δεν είναι τόσο συνηθισμένα στις καλές τέχνες. Και το κάνω αυτό για να «δέσει» ο τρόπος σκέψης μου με τα έργα. Ο σύγχρονος κόσμος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κατανάλωση διεγερτικών σαν καφεΐνη, (καφές και τσάι) και νικοτίνη για την επίτευξη των στόχων της ημέρας, και ως εκ τούτου, ικανοποίηση. Αυτά τα ροφήματα είναι ένα κυρίαρχο συστατικό που χρησιμοποιείται ως υλικό στα έργο τέχνης μου είτε αραιωμένο είτε όχι. Επίσης, η χρήση δομικών υλικών, στεγνωτικά, σοβά και υαλότουβλα είναι μια εκδήλωση της καθημερινής κατασκευή. Αυτά είναι τα δομικά στοιχεία καταγραφούν την εξέλιξη μιας μέρας με την ελπίδα να φτάσει σε ένα ικανοποιητικό πνευματικό αποτέλεσμα. Η επίτευξη όλων των εργασιών σε μια λίστα ελέγχου φέρνει μια χαλαρωτική ανάσα και αντικατοπτρίζει μια συμβιωτική σχέση μεταξύ χαλαρών και σφιχτών στοιχείων, όπως και η ρευστότητα της μπογιάς και της ακαμψίας του νήματος όταν τεντώνεται αντίστοιχα. Η μετάφραση της αγωνίας των καθημερινών περιορισμών σε τέχνη είναι μια διαδικασία κατά την οποία «το αντικείμενο τέχνης προωθεί και διευρύνει τις νοητικές ικανότητες προσφέροντας ένα σχήμα και μια δομή για τη μετατροπή της συναισθηματικής εμπειρίας σε αναγνωρίσιμη μορφή», όπως χαρακτηριστικά λέει και η ψυχοαναλύτρια Margaret Waddell
Πόσο καιρό σου πήρε η προετοιμασία της έκθεσης αυτής;
Δεν μπορώ να θέσω ένα χρονικό διάγραμμα στο πότε ξεκίνησα την προετοιμασία αυτής της έκθεσης γιατί υποσυνείδητα όλοι μας είμαστε ενεργοί «παίχτες» στο παιχνίδι της φυσικής χαοτικής πραγματικότητας του σύγχρονου κόσμου. Άρα, αυτό που θέλω να πω είναι από πότε ξεκινά κανείς να μετρά τον χρόνο;
Όσον αφορά τις τέχνες τι θα ήθελες να δεις στην πόλη μας τη Λάρνακα;
Αυτό που λείπει στην Λάρνακα, πιστεύω, είναι το Performance Art. Ο σκοπός της Τέχνης γενικότερα είναι να προκαλεί και καλλιεργεί σκέψεις που δεν είναι γνωστές στον θεατή. Ίσως ο καλύτερός τρόπος να επιτευχθεί αυτό είναι μέσο αλληλεπίδρασης όπου ο θεατής προσκαλείται να λάβει μέρος κατά κάποιο τρόπο στην τέχνη που εξελίσσεται μπροστά του. Λέγοντας τα αυτά, να αναφέρω βέβαια ότι είμαι πολύ χαρούμενη που βλέπω τα εικαστικά να κινούνται και να ανεβαίνουν στην Λάρνακα και που το να πορευθεί κανείς σε μια έκθεση δεν είναι πλέον Γολγοθάς. Και αυτό είναι επειδή βλέπουμε περισσότερες εκθέσεις και περισσότερη αποδοχή από το ευρύτερο κοινό.
Διδάσκεις καλές τέχνες στο Time Private Institute ποιο είναι το πιο σημαντικό μήνυμα που επιδιώκεις να μεταφέρεις στους μαθητές σου;
Η τέχνη γενικότερα σε διδάσκει να «παίζεις» με τα όρια χωρίς φόβο. Αυτό ίσως είναι το σημαντικότερο που προσπαθώ να διδάξω στους TIMERS – να μην φοβούνται να αποτύχουν και να δεχθούν την όποια «αποτυχία» σαν μια δεύτερη, τρίτη κτλ. ευκαιρία για δημιουργία. Ξέρεις, μαθαίνουμε και καλουπώνουμε να παιδία μας από την στιγμή που γεννιούνται και τους καθοδηγούμε με ένα «ναι» ή ένα «όχι» τόσο συγκεντρωμένα που ξεχνούμε να τους αφήσουμε να πειραματιστούν (μέσα στα λογικά πλαίσια εννοείται) και να ανακαλύψουν πως και η αποτυχία είναι μέρος της ζωής και ίσως το πιο σημαντικό κομμάτι ανάπτυξης ενός ανθρώπου. Άρα λοιπόν, μέσα στην τυπική διδασκαλία των τεχνικών λεπτομερειών και χρωμάτων και πινελιών, προσπαθώ να αφαιρέσω τον φόβο της αποτυχίας από τα παιδιά μας.
Ποιοι είναι οι δικοί σου αγαπημένοι ζωγράφοι;
Αχ, αυτή είναι δύσκολή ερώτηση. Πάλι, νομίζω πως για μένα οι εικαστικοί της εποχής μας κατατάσσονται σε κατηγορίες. Μια είναι η μετεξέλιξη της πορείας του εικαστικού βάση της ιστορίας του. Δηλαδή πως χρησιμοποιεί σαν κανάλι επικοινωνίας την τέχνη του για την ιστορία του– ασχέτως αν μου αρέσει η τέχνη του – και η άλλη θα μπορούσε να είναι η καλλιέργεια των ικανοτήτων και ταλέντου του. Υπάρχουν φυσικά και περιπτώσεις που ισχύουν και τα δυο. Προς το παρόν, οι εικαστικοί που με ενδιαφέρουν περισσότερο είναι η Louise Bourgeois (Γαλλομερικανίδα), η Shilpa Gupta (Ινδή), η Chiharu Shiota (Ιαπωνέζα) και η Αμερικανίδα Elana Herzog.
Πιστεύεις πως το ταλέντο είναι κάτι έμφυτο ή κάτι που καλλιεργείται;
Αυτή την ερώτηση μου την κάνουν συχνά. Πιστεύω και το βλέπω κιόλας πως η ζωγραφική καλλιεργείται. Είναι μάθημα που διδάσκεται και που επιτρέπει την ανάπτυξη του ταλέντου. Σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει και η σκληρή δουλειά που είναι διατεθειμένος κανείς να επενδύσει στο ταλέντο του. Αν το κάνει, οι δυνατότητες του θα είναι ατελείωτες. Αν όμως πάρει το ταλέντο του για δεδομένο και το προσπεράσει, τότε θα τον αφήσει κάποια στιγμή. Από την άλλη όμως, αν κάποιος, π.χ. ένα παιδί, που δεν έχει ταλέντο αλλά είναι πρόθυμο να επενδύσει χρόνο και ενέργεια στο ταλέντο που δεν κατέχει αλλά τον ενδιαφέρει πολύ, αυτό το παιδί θα καταφέρει να το κατακτήσει.
Τι θεωρείς ότι κάνει έναν ζωγράφο πραγματικά καλό;
Πέρα από τις αναπτυγμένες τεχνικές ικανότητες, για μένα, ένας εικαστικός θεωρείται καλός όταν προκαλεί σκέψεις και απορίες μέσω των έργων του. Η τέχνη δεν πρέπει να είναι απλά διακοσμητική, αλλά να συνδέεται κάπως πνευματικά με τον θεατή.
Ποιο είναι το δικό σου απόφθεγμα ζωής που πάντα προσπαθείς να ακολουθείς σαν πυξίδα ζωής;
Θέλει σκέψη το ερώτημα σου. Χμ… Το κύριο απόφθεγμα πρέπει να είναι η ισορροπία. Να κρατούμε πάντα την παλάντζα της ζωής όσο πιο ευθεία μας επιτρέπουν οι συνθήκες της που διανύουμε.
