Αξιότιμοι/αξιότιμες βουλευτές/βουλεύτριες,
Σεβαστό ιερατείο,
Αγαπητέ Δήμαρχε,
Σεβαστοί συγγενείς και συναγωνιστές του ήρωά μας,
Αγαπητή κυρία πρόεδρε και μέλη του πολιτιστικού συλλόγου «Ευαγόρας Παλληκαρίδης»,
Κυρίες και κύριοι,
«- Παρόντες όλοι;
– Κύριε, ο Ευαγόρας λείπει.
– Παρόντες, λέει ο δάσκαλος και με φωνή που τρέμει:
– Σήκω, Ευαγόρα, να μας πεις ελληνική ιστορία.
Ο δίπλα, ο πίσω, ο μπροστά, βουβοί και δακρυσμένοι,
αναρωτιούνται στην αρχή, ώσπου η σιωπή τους κάμνει
να πέσουν μ’ αναφιλητά ετούτοι κι όλη η τάξη.
‐ Παλληκαρίδη, άριστα, Βαγόρα, πάντα πρώτος,
στους πρώτους πρώτος, άγγελε πατρίδας δοξασμένης,
συ μέχρι χθες της μάνας σου ελπίδα κι αποκούμπι,
και του σχολειού μας σήμερα Δευτέρα Παρουσία».
Αυτά γράφει ο Φώτης Βαρέλης στο ποίημά του «Ευαγόρας Παλληκαρίδης» και το σώμα και η ψυχή μας ανατριχιάζει. Η συγκίνηση ξεχειλίζει, αναλογιζόμενες/νοι τη θυσία ενός νέου που δε φοβήθηκε την αγχόνη και αψήφησε τον θάνατο για το συλλογικό καλό, για το καλό της λατρεμένης του πατρίδας.
Με βαθιά συγκίνηση λοιπόν, με απέραντο σεβασμό και δέος προσήλθαμε σήμερα εδώ, στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Θεοδώρου στην Πάφο, για το ετήσιο εθνικό μνημόσυνο του ήρωα και ποιητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Νιώθω πραγματικά ότι αποτελεί μεγάλη τιμή για μένα να βρίσκομαι σήμερα εδώ και θα ήθελα να εκφράσω ιδιαίτερες ευχαριστίες προς τον πολιτιστικό σύλλογο «Ευαγόρας Παλληκαρίδης» και με την ευκαιρία αυτή να συγχαρώ θερμά τα μέλη του, που με την πλούσια δράση τους καταφέρνουν να διατηρούν άσβεστη τη μνήμη στην Κύπρο, στην Ελλάδα και στον απανταχού ελληνισμό και να τιμούν τη θυσία ενός από τα πιο φωτεινά σύμβολα του αντιαποικιακού αγώνα της Κύπρου. Στο πρόσωπο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη τιμάται και η μνήμη όλων των ηρώων και ηρωΐδων του τόπου μας που, στο διάβα της ιστορίας, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του χρέους, προσφέροντας στον βωμό της ελευθερίας, ως υπέρτατη θυσία, την ίδιά τους τη ζωή.
Ευαγόρας, από το ευ αγορεύειν, Παλληκαρίδης, από το παλληκάρι. Ο Βαγορής ήταν και τα δύο: ένας ρομαντικός και ευαίσθητος νέος με ποιητική έμπνευση, που μας άφησε ένα πλούσιο πνευματικό έργο, και ένα γενναίο παλληκάρι, που με αυταπάρνηση περιφρόνησε τον θάνατο και άφησε την τελευταία του πνοή στην αγχόνη για χάρη της πατρίδας του. Ποιητής και ήρωας!
Από τους νεαρότερους αγωνιστές της ΕΟΚΑ ο Ευαγόρας γεννήθηκε το 1938 στο χωριό Τσάδα της επαρχίας Πάφου και ήταν παιδί της οικογένειας του Μιλτιάδη Παλληκαρίδη και της Αφροδίτης Παπαδανιήλ. Ενώ ακόμη φοιτούσε στο Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου, σε ηλικία μόλις 15 χρονών, πρωτοστάτησε στις μαθητικές διαδηλώσεις κατά των Άγγλων που πραγματοποιήθηκαν με αφορμή τη στέψη της βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ. Την 1η Ιουνίου 1953 αναρριχάται με απαράμιλλο θάρρος στον ιστό του Ιακώβειου Γυμνασίου Πάφου, κατεβάζει και κομματιάζει τη σημαία των κατακτητών, με αποτέλεσμα να επεκταθούν οι διαδηλώσεις και να ματαιωθούν οι εορτασμοί στην Πάφο για τη στέψη της βασίλισσας. Ο Βαγορής συλλαμβάνεται, αλλά αφήνεται ελεύθερος λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Η ενέργειά του αυτή, ως η πρώτη επαναστατική του πράξη, σημάδεψε την περαιτέρω αγωνιστική του πορεία.
Ο αγώνας της Κύπρου για αποτίναξη του αποικιακού ζυγού είναι πλέον κάτι στο οποίο έχει αφιερωθεί ολοκληρωτικά. Τον Απρίλιο του 1955 εντάσσεται στις τάξεις της ΕΟΚΑ και αποκτά πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις δράσεις της οργάνωσης: μυστικές επιχειρήσεις, ανατινάξεις βρετανικών στόχων, αναγραφή συνθημάτων, διανομή προκηρύξεων, διαδηλώσεις. Τον Νοέμβριο σε μια από τις διαδηλώσεις συλλαμβάνεται και οδηγείται στο δικαστήριο με την κατηγορία ότι συμμετείχε παράνομα σε οχλαγωγίες. Αρνείται την κατηγορία και η δίκη αναβάλλεται. Μια μέρα πριν από την επανέναρξη της δίκης και λίγο πριν διαφύγει στα βουνά, για να ενταχθεί στις αντάρτικες ομάδες της Πάφου, αφήνει στην έδρα της τάξης του ένα σημείωμα για τους συμμαθητές του, το οποίο κλείνει ως εξής:
«[…] Γεια σας, παλιοί συμμαθηταί. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σας. Κι όποιος θελήσει για να βρει έναν χαμένο αδελφό, έναν παλιό του φίλο, ας πάρει μιαν ανηφοριά, ας πάρει μονοπάτια, να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα. Αν ζω, θα με βρει εκεί.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης».
Το βράδυ της 18ης Δεκεμβρίου 1956 πέφτει σε ενέδρα αγγλικής στρατιωτικής περιπόλου έχοντας στην κατοχή του ένα πολυβόλο. Με θάρρος δηλώνει στους Άγγλους: «Είμαι ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και πολεμώ για την πατρίδα μου». Κατηγορείται για κατοχή και διακίνηση οπλισμού. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του υποβάλλεται σε φρικτά βασανιστήρια. Στη δίκη του δεν αφήνει περιθώρια υπεράσπισης στους συνηγόρους του, δηλώνοντας: «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο».
Την επομένη της καταδίκης του Παλληκαρίδη σε θάνατο ο κόσμος ξεσηκώνεται, για να σώσει τον νεαρό μαθητή. Οι εκκλήσεις από Κύπρο, Ελλάδα, αλλά και άλλες χώρες για την απονομή χάριτος απορρίπτονται από τον Άγγλο Κυβερνήτη Χάρντινγκ και την αγγλική διπλωματία. Δεκαέξι μέρες μεσολάβησαν μέχρι τον απαγχονισμό του. Σ’ αυτό το διάστημα εντυπωσιάζει τους πάντες με την εγκαρτέρησή του και με την αταλάντευτη πίστη του στον ιερό σκοπό για τον οποίο θα θυσίαζε τη νιότη του. Γράφει στο τελευταίο του γράμμα:
«Θ’ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να ’ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δε λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το κάθε τι. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7.30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί».
Ξημερώματα 14ης Μαρτίου 1957. Ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο, ο Ευαγόρας οδηγείται στην αγχόνη, βροντοφωνάζοντας στους συγκρατούμενούς του: «Γεια σας, αδέλφια. Γεια σας, λεβέντες. Ελπίζω να είμαι ο τελευταίος που εκτελούν. Αδέλφια, συνεχίστε τον αγώνα. Εγώ βαδίζω στην αγχόνη γελαστός, αποφασιστικός και υπερήφανος». Ο Βαγορής στα δεκαεννιά του χρόνια ακολουθεί τη μοιραία πορεία του προς την ελευθερία και περνά στην αθανασία. Η συνειδητή αντιμετώπιση του θανάτου τον κατέστησε όχι μόνο πανελλήνιο, αλλά και παγκόσμιο σημείο αναφοράς.
Υπήρξε ο νεαρότερος από τους εννέα απαγχονισθέντες. Η καταδίκη και η εκτέλεσή του προκάλεσαν παγκόσμια κατακραυγή κατά των Άγγλων αποικιοκρατών, κατακραυγή που κατάφερε να αποτρέψει τον απαγχονισμό άλλων αγωνιστών που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο. Είναι ο τελευταίος που ανέβηκε στο ικρίωμα της αγχόνης.
Δυστυχώς, η χαρά της απελευθέρωσης και της δικαίωσης των αγώνων του Ευαγόρα Παλληκαρίδη και των συναγωνιστών του διακόπηκε δεκατέσσερα μόνο χρόνια μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, όταν ήρθε η διχόνοια και αλληλοσπαραγμός, που είχαν ως αποτέλεσμα το πραξικόπημα και τη βάρβαρη τουρκική εισβολή του μαύρου Ιούλη του 1974. Μαζί ήρθαν και όλα τα δεινά: ο θάνατος, η προσφυγιά, οι αγνοούμενοι, οι εγκλωβισμένοι, ο πόνος.
Σήμερα, 65 χρόνια μετά την ανηλεή εκτέλεση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, τιμούμε την ηρωική του μνήμη και υποκλινόμαστε στο μεγαλείο της ψυχής αυτού του αιώνια έφηβου, που με την υπέρτατη θυσία του έγινε σύμβολο για όλους τους λαούς που αγωνίζονται για την κατάκτηση της ελευθερίας τους. Το μυαλό μας αναπόφευκτα τρέχει στη σημερινή τραγωδία που διαδραματίζεται στην καρδιά της Ευρώπης, στην Ουκρανία. Η Ρωσική εισβολή εξακολουθεί να προκαλεί σκηνές χάους, οδύνης και απελπισίας ξυπνώντας τον εφιάλτη για την Ευρώπη και τον κόσμο ολόκληρο. Για την Κύπρο οι εικόνες του πολέμου ξυπνούν οδυνηρές μνήμες, γιατί οι πληγές της είναι ακόμα ανοικτές. Γι’ αυτό, ευθυγραμμιζόμενη πλήρως με τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κύπρος στέκεται στο πλευρό του σκληρά δοκιμαζόμενου λαού της Ουκρανίας, ακλόνητα προσηλωμένη στο διεθνές δίκαιο, στον σεβασμό της κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας όλων των κρατών, αλλά και των θεμελιωδών ευρωπαϊκών αρχών και αξιών.
Ευχή όλων μας η ελευθερία και η ειρήνη να φτερουγίσει και πάλι σε κάθε γωνιά του κόσμου. Μέσα από την ενότητα και μακριά από οποιεσδήποτε σκοπιμότητες και μικρότητες στοχεύουμε ιδιαίτερα στην απαλλαγή της πατρίδας μας από τα δεδομένα της κατοχής, στην επανένωσή της και τη μετατροπή της σε έναν τόπο ειρήνης, ασφάλειας, δημοκρατίας και ευημερίας για όλους ανεξαίρετα τους νόμιμους κατοίκους της. Γιατί μόνο έτσι θα δικαιώσουμε τη θυσία του νεαρού Ευαγόρα, αλλά και όλων των ηρώων και μαρτύρων μας. Δεν μπορούμε να αφήσουμε το χρέος μας προς αυτούς ανεξόφλητο.
Γιατί ελευθερία σημαίνει ευθύνη (Τζιορτζ Μπερνάρντ Σο).
Και ελευθερία είναι η θέληση να είναι κανείς υπεύθυνος/νη στον τόπο του και στην πατρίδα στη βάση αρχών και αξιών που τόσες πολλές φορές κλονίζονται σήμερα.
Σας διαβεβαιώ ότι αυτές τις αρχές και αξίες και θα τις προστατεύσουμε και θα τις διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού.
Αυτό ορίζει το φως, αυτό ορίζει η συνείδηση και ευθύνη μας.
Αιωνία ας είναι η μνήμη του, αιώνιο το παράδειγμα της προσφοράς και αυτοθυσίας του!
