O γνωστός εκπαιδευτικός ψυχολόγος Ανδρέας Δημητρίου αναλύει στο SkalaTimes και απαντά στις ερωτήσεις μας, για το πώς πρέπει να μιλάμε στα παιδιά μας για την κατάσταση στην Ουκρανία, αν είναι σωστό να παρακολουθούν τα παιδιά ειδήσεις σήμερα, τις επιπτώσεις στην ψυχολογία τους από το τι βλέπουν, αυτά και άλλα πολλά επίκαιρα, που αφορούν τα παιδιά μας και είναι καλά να γνωρίζει ο κάθε γονιός, συζητήσαμε με τον εκπαιδευτικό ψυχολόγο της πόλης μας.
Της Γιώτας Δημητρίου
Ανδρέα, σχετικά με την κατάσταση στην Ουκρανία, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το συζητάμε με τα παιδιά μας, ειδικά τα παιδάκια του Δημοτικού;
Γιώτα μου, καταρχάς να αναφέρουμε ότι ζούμε μια δύσκολη κατάσταση. Πραγματικά, αυτός ο πόλεμος μας θυμίζει κι εμάς, ως Κύπριους, γεγονότα του παρελθόντος, αφού η Κύπρος έχει ζήσει παρόμοιες καταστάσεις με το πραξικόπημα, την εισβολή και τον πόλεμο του 1974. Ειδικά οι άνθρωποι που έχουν ζήσει το ’74 ενδέχεται αυτή την περίοδο να βιώνουν μετατραυματικό στρες και άλλες συναισθηματικές δυσκολίες, άρα πρέπει να είναι ενήμεροι όλοι, να αναγνωρίζουν κάποια συμπτώματα και να βρίσκουν τρόπους να το διαχειρίζονται, οι ενήλικες.
Όταν λοιπόν εμείς, ως ενήλικες, έχουμε επηρεαστεί, τα παιδιά μας παρατηρούν και εννοείται πως προβληματίζονται και επηρεάζονται. Άρα, πρέπει πρώτα από όλα να φροντίσουμε εμείς ως ενήλικες να διαχειριστούμε σωστά τα δικά μας συναισθήματα, του φόβου, της ανασφάλειας, του άγχους, της πίεσης. Έτσι, μια πρώτη πρακτική συμβουλή που θα ήθελα να δώσω είναι η εξής: Εμείς οι ενήλικες, αυτή την περίοδο να βρίσκουμε αποτελεσματικούς τρόπους να ξεφύγουμε από όλη αυτή την κατάσταση, να βρούμε τι μας ευχαριστεί, τι μας ικανοποιεί, τι μας προκαλεί ηρεμία, για να μπορέσουμε να τα εντάξουμε στην καθημερινότητα μας, για να αντλήσουμε υπομονή και να είμαστε ήρεμοι δίπλα στα παιδιά μας και να μπορούμε να κάνουμε πράγματα μαζί τους χωρίς να είμαστε πιεσμένοι και αγχωμένοι.
Τώρα, όσον αφορά στα παιδιά, τα παιδιά μας θα πρέπει να είναι, όσο μπορούμε, μακριά από την τηλεόραση αυτό τον καιρό. Θεωρώ ότι στην τηλεόραση αυτό τον καιρό επικρατεί αρκετή αρνητικότητα και τοξικότητα, την οποία τα παιδιά μας δεν μπορούν να διαχειριστούν. Οι εικόνες είναι αρκετά έντονες, βίαιες, που μπορεί να τραυματίσουν, να προκαλέσουν αρκετά αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις στα παιδιά μας, άρα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί.
Υπάρχουν τρόποι να περνάμε καλύτερα το χρόνο μας, με τα παιδιά μας, ως οικογένεια. Η φύση, ο αθλητισμός, οι κινητικές δραστηριότητες, ακόμη και οι ευχάριστες και όμορφες κουβέντες μεταξύ μας και το παιχνίδι στο σπίτι, θεωρώ ότι προσφέρουν περισσότερα θετικά στα παιδιά, από το να ανοίξω την τηλεόραση και να υπάρχουν όλες αυτές οι αρνητικές ειδήσεις και εικόνες.
Σίγουρα όμως, επειδή είναι μια παρατεταμένη κατάσταση αυτή με το Ουκρανικό, τα παιδιά πρέπει να ξέρουν τι συμβαίνει στον κόσμο. Ίσως μάλιστα να το έχουν ήδη συζητήσει με τους δασκάλους και τους φίλους τους.
Αυτό, όμως, μπορούν να το μάθουν από εμάς και όχι από την τηλεόραση. Αλλά, να δώσουμε τόσες πληροφορίες όσες μπορεί να αντέξει ο ψυχισμός τους. Το κάθε παιδί είναι διαφορετικό και ανάλογα με την προσωπικότητα και την ηλικία του, είναι και ο τρόπος που θα του μιλήσουμε γι αυτό το ζήτημα.
Θέλει υπομονή, ψυχραιμία, μπορούμε να μιλήσουμε με παραδείγματα, όπως συμβαίνει σε κάποια παιχνίδια που τσακώνονται κάποιες χώρες ή τσακώνονται κάποιοι εχθροί, αυτή τη στιγμή -θα του πούμε- τσακώνονται αυτές οι δύο χώρες, εννοείται ότι κάποιοι άνθρωπο περνάνε δύσκολα, αλλά υπάρχουν τρόποι να βοηθηθούν αυτοί οι άνθρωποι, οι πρόσφυγες, να εξηγήσουμε ότι υπάρχει ελπίδα, ότι μπορούν να βοηθηθούν οι άνθρωποι, χωρίς να υπάρξει θάνατος, διότι αυτό είναι που προβληματίζει έντονα τα παιδιά, ο θάνατος. Να εξηγήσουμε με μια δόση ελπίδας τι γίνεται με τα παιδάκια εκεί, με τους πρόσφυγες….
Χωρίς όμως να μπούμε σε λεπτομέρειες, έτσι;
Κοίταξε, αναλόγως της ηλικίας των παιδιών. Αν είναι στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού μπορεί να ρωτήσουν, μιλάμε για ένα συλλογισμό που έχει αναπτυχθεί. Άρα, αν σε ρωτήσει το παιδί μπορείς να δώσεις κάποιες πληροφορίες, αλλά να δώσουμε την ελπίδα λέγοντας πως υπάρχουν οργανισμοί που βοηθούν, υπάρχουν χώρες σαν την Κύπρο που έχουν δεχθεί πρόσφυγες, ακόμη και μαθητές από την Ουκρανία στα σχολεία μας, άρα καταλήγουμε με θετικό μήνυμα και μάλιστα είναι καλά να εξηγήσουμε στο παιδί ότι κι εμείς μπορούμε να βοηθήσουμε στέλνοντας τρόφιμα κι άλλα είδη ανάγκης στην Ουκρανία.
Αυτό τα βοηθά και στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης σωστά;
Φυσικά.
Άρα αντιλαμβάνομαι από τα λεγόμενα σου ότι ναι μεν μιλάμε στα παιδιά για τον πόλεμο, αλλά, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, με μια δόση ελπίδας….
Ακριβώς! Θέλει πολλή ψυχραιμία, σεβασμό στο παιδί, να ακούσω τις ερωτήσεις του, να κατανοήσω τις ερωτήσεις και ανησυχίες του, να απαντήσω στις ερωτήσεις του, αλλά να μην δώσω πληροφορίες που θα αγχώσουν το παιδί ή θα του προκαλέσουν φόβο και ανασφάλεια. Χρειάζεται προσοχή.
Ο σκοπός που θα γίνει η συζήτηση είναι για να μειώσουμε το όποιο άγχος και ανησυχία του παιδιού.
Αν μας ρωτήσουν τα παιδιά αν θα γίνει τρίτος παγκόσμιος ή αν θα γίνει και στη Κύπρο πόλεμος;
Αυτό σημαίνει ότι το παιδί ανησυχεί κι ως ενήλικας πρέπει να φροντίσεις να του απαλύνεις αυτό το άγχος. Θα του πεις ότι υπάρχουν οργανισμοί, υπάρχει η ΕΕ και μας προστατεύουν και δεν θα μεταφερθεί αλλού ο πόλεμος, είναι μεταξύ αυτών των δύο χωρών. Επαναλαμβάνω, μιλάμε στα παιδιά με μια θετική στάση, με μια ελπίδα.
Θα σε ρωτήσω μια δύσκολη θεωρώ ερώτηση: τα παιδιά του δημοτικού είναι σωστό να παρακολουθούν ειδήσεις;
Κοίτα, όντος είναι μια ερώτηση την οποία πρέπει να δούμε πολύ προσεκτικά. Τα παιδιά μπορούν να βλέπουν ειδήσεις, αλλά ειδήσεις που μπορούν να τις αντέξουν και δεν τα επηρεάζουν αρνητικά, ειδήσεις που δεν προκαλούν άγχος αν τις δουν.
Αλλά, αν μιλάμε για τις ειδήσεις στις μέρες μας, που όλα τα τηλεοπτικά κανάλια έχουν εικόνες γύρω από τον πόλεμο, την πανδημία και την ακρίβεια, τότε αυτές οι ειδήσεις δεν κάνουν καλό στα παιδιά και αρνούμαι να πω στους γονείς να αφήνουν τα παιδιά τους να βλέπουν τις ειδήσεις όπως είναι σήμερα!
Θεωρώ ότι το να δουν γενικές ειδήσεις για τον κόσμο είναι οκ, αλλά ειδήσεις που μπορούν να τα επηρεάσουν αρνητικά, σαν αυτές που επικρατούν στις μέρες μας, όχι, δεν είναι οκ!
Άρα για να είμαστε ξεκάθαροι, αν μιλάμε για τις σημερινές ειδήσεις που επικρατεί η γνωστή θεματολογία: πανδημία, εμβόλια, πόλεμος, ακρίβεια, διαδηλώσεις, τότε λες όχι. Σωστά;
Ναι, αν μιλάμε γι αυτές τις ειδήσεις πρέπει να τις αποφεύγουν τα παιδιά μας. Υπάρχουν άλλοι τρόποι να περάσει το χρόνο του το παιδί, τρόποι ευχάριστοι και διασκεδαστικοί που μπορούν να προκαλέσουν και σύσφιξη των σχέσεων μας με το παιδί.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος τα παιδιά του δημοτικού να βλέπουν ειδήσεις, έτσι όπως παρουσιάζονται αυτό το διάστημα.
Αλλά, επαναλαμβάνω, το ότι δεν θα δουν ειδήσεις δεν σημαίνει πως δεν θα είναι ενήμερα για το συμβαίνει στον κόσμο, μπορούν να ενημερωθούν, με τον σωστό τρόπο, από εμάς τους ίδιους.
Πρόσφατα στο SkalaTimes είχαμε αναδημοσιεύσει ένα άρθρο για την επίδραση των κινουμένων σχεδίων στα παιδιά. Θα ήθελα να μας πεις αν επηρεάζουν τα κινούμενα σχέδια τα παιδιά και αν πρέπει ως γονείς, ως ενήλικες γύρω από παιδιά (θείες, γιαγιάδες κτλ), να ελέγχουμε τί κινούμενα σχέδια παρακολουθεί το παιδί.
Οι έρευνες Γιώτα μου είναι ξεκάθαρες και λένε ότι υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ των συμπεριφορών και των συναισθημάτων των παιδιών και της έκθεσης σε διάφορες εικόνες, είτε κινούμενων σχεδίων, είτε ηλεκτρονικών παιχνιδιών.
Δηλαδή τα παιδιά που είναι σε έντονο, υπερβολικό, χαλαρό, ρυθμό σε αυτές τις εικόνες σε αυτά τα παιχνίδια χωρίς να τα ελέγχει κανείς, τότε ναι, μπορούν να αναπτύξουν στο μέλλον κάποιες επιθετικές, αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές, ή να αναπτύξουν εσωτερικευμένες συναισθηματικές δυσκολίες (άγχος, κατάθλιψη, κτλ).
Σίγουρα δεν θα δαιμονοποιήσουμε τα ηλεκτρονικά, τα κινούμενα σχέδια ή την τεχνολογία γενικότερα, άλλωστε είναι σημαντικά αυτά για τα παιδιά, είναι ένα είδος ψυχαγωγίας και κοινωνικοποίησης, αλλά τόσο, όσο. Πρέπει να μπαίνουν όρια και εννοείται οφείλουμε να ελέγχουμε τί βλέπουν, αν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και για τον ψυχισμό τους. Πάντοτε στο χρόνο που συνιστά ο ΠΟΥ, για να μην αναπτύξουν οποιεσδήποτε δυσκολίες στο μέλλον.
Μπορεί να γίνουν αντικοινωνικά τα παιδιά όταν δεν ελέγχουμε τον χρόνο που σπαταλούν σε ηλεκτρονικά παιχνίδια;
Ναι, φυσικά, είναι οι δυσκολίες κοινωνικοποίησης. Αρκετά παιδιά τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό εκτιθέμενα στις οθόνες και στα ηλεκτρονικά, βλέπουμε να αντιμετωπίζουν θέματα κοινωνικοποίησης. Δεν θέλουν να παίξουν, να μιλήσουν, να αλληλεπιδράσουν με τους συνομηλίκους και άλλους ανθρώπους, εκτός της οθόνης!
Η υπερβολική έκθεση στην οθόνη οδηγεί σε πολλούς κινδύνους, άρα ναι, επισημαίνουμε τους κινδύνους στους γονείς, πρέπει να είναι ενήμεροι για τους κινδύνους, να γνωρίζουν τι συμβαίνει και να προσπαθήσουν να συνεργαστούν και να συμφωνήσουν με τα παιδιά τους στο πόσο χρόνο θα παρακολουθούν και τί θα παρακολουθούν.
Με καλοσύνη και καλό τρόπο να επιβάλλουν όρια στα παιδιά.
Ωστόσο Ανδρέα, γνωρίζω από τα δικά μας παιδιά, στην οικογένεια μου, ότι υπάρχουν κινούμενα σχέδια που λένε πχ «για παιδιά 10 ετών», αλλά όταν τα παρακολουθήσουμε εμείς οι ενήλικες βλέπουμε πως δεν κάνουν για παιδάκια 10 ετών, επειδή έχουν αρκετή βία μέσα ή επειδή μεταφέρουν μηνύματα τα οποία δεν είναι σωστά. Άρα, ίσως επιβάλλεται να βλέπουν οι γονείς εκ των προτέρων τι θα παρακολουθήσουν τα παιδιά;
Ναι, έχεις δίκαιο, πολύ σωστό αυτό που θέτεις. Συμβαίνει αυτό, να αναφέρεται ότι είναι για τις τάδε ηλικίες, αλλά στην πραγματικότητα να είναι ακατάλληλα για τις ηλικίες που λένε, αυτό συμβαίνει και με κινούμενα σχέδια και με ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Θεωρώ ότι είναι καλά οι γονείς να γνωρίζουν εκ των προτέρων το περιεχόμενο και αν δεν είναι κατάλληλο για τα παιδιά, (ασχέτως αν αναγράφεται πάνω ότι είναι κατάλληλο), τότε τα παιδιά μας δεν πρέπει να το δουν. Αυτό είναι ξεκάθαρο.
Πώς κάνουμε τα παιδιά μας να αγαπήσουν τα βιβλία;
Όταν διαβάζουμε εμείς βιβλία, όταν εμείς ασχολούμαστε με βιβλία, όταν τα παίρνουμε σε βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία. Το παιδί παρατηρεί και μιμείται τις δικές μας συμπεριφορές. Άρα, θα πρέπει εμείς να ξεκινήσουμε να ασχολούμαστε πέρα του κινητού και της οθόνης. Και το βιβλίο που έχεις αναφέρει είναι σημαντικό για την καλλιέργεια του παιδιού, αλλά και οι επισκέψεις σε μουσεία, δεν είναι ανάγκη να περιμένουμε το σχολείο να πάρει το παιδί μας στο μουσείο, μπορούμε εμείς να πάμε μαζί του στα μουσεία της πόλης μας και όχι μόνο. Να το πάρουμε σε μια συναυλία, σε ένα θέατρο, περπάτημα στη φύση, όλα αυτά είναι πολύ πιο σημαντικά για την ανάπτυξη του παιδιού, από μια οθόνη.
Αντρέα μας λες για ακόμη μια φορά, ότι τα παιδιά μιμούνται τις πράξεις των γονιών τους….
Μα αυτό είναι αποδεδειγμένο και ερευνητικά και εμπειρικά, ότι αυτό συμβαίνει και μάλιστα όχι μόνο των γονιών τους, αλλά και των εκπαιδευτικών και των φίλων τους.
Άρα δεν έχει σημασία τι λένε οι γονείς στα παιδιά τους, αλλά τι τους δείχνουν μέσα από τις πράξεις τους;
Και τα δύο είναι σημαντικά και τα λεκτικά και τα μη λεκτικά μηνύματα. Δεν είναι μόνο να λέμε τι είναι σωστό, αλλά και να το εφαρμόζουμε. Αν λέμε ότι δεν είναι σωστό να νευριάζεις, αλλά εμείς νευριάζουμε, αν λέμε ότι δεν είναι σωστό να είσαι συνέχεια στο κινητό αλλά εμείς είμαστε συνέχεια με ένα κινητό στο χέρι και μιλάμε, τότε τι αναμένουμε από το παιδί; Θα κάνει αυτά που βλέπει να κάνουμε εμείς.
Ακόμη και την καλοσύνη μπορούμε ως γονείς, ως περίγυρος, να τους την διδάξουμε;
Βεβαίως! Φτάνει να το κάνουμε επειδή αγαπάμε την καλοσύνη, την αλληλεγγύη, την φιλανθρωπία, αν κάνουμε αυθεντικές πράξεις καλοσύνης, τότε τα παιδιά που μας παρατηρούν θα κάνουν κι αυτά πράξεις καλοσύνης. Ακόμη και ένα λουλούδι να χαρίσουν στη δασκάλα, ένα δωράκι στη θεία, μικρές πράξεις καλοσύνης, βοηθούν.
Δηλαδή η ενσυναίσθηση είναι κάτι που καλλιεργούμε εμείς στα παιδιά;
Φυσικά! Κουβαλάμε χαρακτηριστικά, αλλά θεωρώ ότι αναπτύσσονται και μέσα από τη στάση και τη συμπεριφορά του περιβάλλοντος του παιδιού, του πρώτου περιβάλλοντος, που είναι η οικογένεια.
Να κλείσουμε με ένα μήνυμα σου στους γονείς.
Οι γονείς παρά όλα αυτά που ζούμε και συμβαίνουν γύρω μας, να κρατούν μια στάση θετική και ελπίδας. Τα πράγματα θα αλλάξουν, σίγουρα υπάρχει φως στο τούνελ. Θα έρθει το φως. Να προσπαθήσουν όμως, μέχρι να έρθουν καλύτερες συνθήκες να βρουν τρόπους να διαχειρίζονται καλύτερα τις καταστάσεις για να μπορέσουν οι ίδιοι πρώτα πρώτα να είναι ψυχικά καλά και να μεταδίδουν μια ηρεμία και θετικότητα στα παιδιά τους.
Χρειάζεται πολλή υπομονή, επιμονή, αγάπη, συνεργασία με τα παιδιά, να νιώσουν και να καταλάβουν ότι και τα παιδιά τους περνούν δύσκολα, αυτά τα δύο χρόνια, να καταλάβουν τι πιέζει τα παιδιά τους, να σταματήσουν και οι ίδιοι να πιέζουν σε υπερβολικό βαθμό τα παιδιά τους, να δουν τι ακριβώς θέλει και χρειάζεται το παιδί τους και μέσα από την συνεργασία και την καλή επικοινωνία να πορευτεί σωστά η κάθε οικογένεια.
Το κλειδί είναι η αγάπη, ο σεβασμός, η επικοινωνία και ο ποιοτικός χρόνος.
