Με αφορμή τα όλα όσα βλέπουμε στις ειδήσεις, τα πολλές φορές εξωπραγματικά γεγονότα που γίνονται θέμα στα τηλεοπτικά κανάλια, αλλά και με ενδιαφέρον για την ανθρώπινη ύπαρξη και την επιστήμη της ψυχολογίας που συχνά κρατά τις απαντήσεις για πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές και κατ’ επέκταση για γεγονότα που προκαλούν οι συμπεριφορές, το SkalaTimes κουβεντιάζει σήμερα με την κλινική ψυχολόγο Άντριαν Μενελάου.
Της Γιώτας Δημητρίου
Άντριαν, από τα χρόνια εμπειρίας σου ως κλινική ψυχολόγος τι είναι αυτό που έχεις «διδαχθεί», μέχρι σήμερα, για τους ανθρώπους;
Η θεραπευτική διαδρομή δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πρόκειται για ένα επάγγελμα-ταξίδι γεμάτο προκλήσεις, μέσα από το οποίο γίνεται μια εξερεύνηση του θεραπευτή και του θεραπευμένου. Η θεραπευτική διαδικασία αποτελεί ατέλειωτη πηγή γνώσης για τον ειδικό αφού του επιτρέπει να διεισδύσει στις πιο προσωπικές πτυχές και εμπειρίες του θεραπευμένου. Ένα πράγμα που με έχει διδάξει το επάγγελμα μου, είναι πως από όπου και αν ξεκινάς, η αλλαγή είναι πιθανή. Οι περισσότεροι από εμάς, αν βρισκόμαστε στις σωστές καταστάσεις, μπορούμε να αναπτυχθούμε και να εξελιχθούμε. Οι συνθήκες αυτές περιλαμβάνουν ένα καλό υποστηρικτικό σύστημα, αποδοχή, στήριξη, ασφάλεια, κατανόηση και συνέπεια. Ανεξάρτητα λοιπόν από τα βιώματα, την παιδική ηλικία, τις αποτυχημένες σχέσεις, τις εργασιακές δυσκολίες και τις κακές επιλογές ζωής που κάποιος έχει κάνει, μπορεί να βιώσει κάτι διαφορετικό και να αλλάξει την ζωή του προς το καλύτερο. Μέσα από τον θεραπευτικό μου ρόλο, έμαθα να αντιμετωπίζω κάθε άνθρωπο με την μοναδικότητα του, με σεβασμό και ανοιχτό μυαλό, μαθαίνοντας παράλληλα από τις εμπειρίες του κάθε θεραπευμένου. Ταυτόχρονα, μέσα από την προσωπική ανάπτυξη του κάθε ατόμου, έμαθα να εξελίσσομαι, να εξερευνώ και να αναζητώ και εγώ μαζί τους. Το επάγγελμα του ψυχολόγου αποτελεί ένα ταξίδι χωρίς τέλος, προσφέροντας όμως νόημα και ικανοποίηση, παρά τις προκλήσεις του.
Υπάρχουν «κανόνες» που δείχνουν συνήθως ότι το άτομο είναι σε γενικά πλαίσια υγιές ψυχικά;
Η έννοια της ψυχικής υγείας δεν είναι εύκολο να ορισθεί με σαφήνεια. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας «η ψυχική υγεία δεν είναι απλά η απουσία ψυχικής διαταραχής. Ορίζεται ως μια κατάσταση ευημερίας στην οποία το κάθε άτομο εκπληρώνει το δυναμικό του/της, μπορεί να αντιμετωπίσει τις φυσιολογικές προκλήσεις της ζωής, μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και αποδοτικά και είναι ικανό να συμβάλλει θετικά στην κοινότητά του/της». Συνήθως επικεντρωνόμαστε στα σημεία και συμπτώματα τα οποία υποδηλώνουν μια ψυχική ασθένεια, ξεχνώντας πολλές φορές πως είναι να είμαστε ψυχικά υγιής. Ορισμένα χαρακτηριστικά ενός ψυχικά υγιούς ατόμου περιλαμβάνουν την αυτοεπίγνωση, δηλαδή την ικανότητα να γνωρίζουμε τον εαυτό μας, να παίρνουμε σωστές αποφάσεις, να είμαστε δημιουργικοί, να χτίζουμε πιο δυνατές σχέσεις και να επικοινωνούμε με πιο παραγωγικό τρόπο. Η ικανότητα μας να αναγνωρίζουμε και να βιώνουμε τα συναισθήματα μας, (λύπη, θυμός, χαρά, άγχος, φόβος κλπ), αποτελούν ενδείξεις καλής ψυχικής υγείας. Η αναγνώριση των συναισθημάτων μας, η ύπαρξη της συναισθηματικής αντίληψης δηλαδή, καθώς και η αυτοπαρατήρηση να αναγνωρίζουμε το τι πραγματικά συμβαίνει στον εσωτερικό μας κόσμο, συμβάλλει σε μια καλή ψυχική υγεία. Παράλληλα, η ικανότητα να επικοινωνούμε τα συναισθήματα μας και ταυτόχρονα να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα που προκύπτουν χωρίς να τα αφήνουμε να μας κατακλύζουν ή να τα αρνούμαστε αποτελεί δείγμα ψυχικής υγείας. Η ικανότητα μας να συμπεριφερόμαστε στους γύρω μας με συμπόνια και να διαθέτουμε ενσυναίσθηση, δηλαδή να μπορούμε να μπαίνουμε στη θέση του άλλου και να επιδεικνύουμε ευαισθησία στις ανάγκες και συναισθήματα των άλλων γύρω μας σημαίνει πολλά για την δική μας ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι που είναι ψυχικά υγιής έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται σε διάφορες καταστάσεις της ζωής, μπορούν να θέτουν όρια και να υπερασπίζονται τον εαυτό τους αν χρειάζεται, ενώ ταυτόχρονα θέτουν στόχους και φροντίζουν το σώμα τους με δραστηριότητες όπως η σωματική άσκηση, ο ποιοτικός ύπνος και η σωστή διατροφή. Η ψυχική υγεία είναι κάτι το οποίο μπορούμε να καλλιεργήσουμε και να αναπτύξουμε.
Ακούμε τον τελευταίο καιρό (και με αφορμή την ταινία στο Netflix) για το σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου. Τι ακριβώς είναι αυτό; Ως κλινική ψυχολόγος σου έχει τύχει να αντιμετωπίσεις ένα τέτοιο σύνδρομο μέχρι στιγμής;
Πρόκειται για ένα σπάνιο σύνδρομο σύμφωνα με το οποίο ο θύτης προκαλεί τεχνητά μια ασθένεια ή τραυματισμό σε ένα άτομο το οποίο βρίσκεται υπό την φροντίδα του, όπως ένας ηλικιωμένος, ένα παιδί ή ένα άτομο με αναπηρία. Συνήθως το άτομο αυτό προκαλεί σκόπιμα συμπτώματα μιας ασθένειας στο άτομο το οποίο φροντίζει, αναζητώντας έτσι την προσοχή και την φροντίδα από τον περίγυρο του, καλύπτοντας το αίσθημα του εσωτερικού του κενού και την παθολογική ανάγκη του για προσέλκυση της προσοχής και του ενδιαφέροντος. Το κέρδος του θύτη δεν είναι εξωτερικό, δηλαδή δεν καθοδηγείται από υλικά ή οικονομικά οφέλη, αλλά είναι κυρίως μια εσωτερική ανάγκη του θύτη να κερδίσει συμπάθεια, διαβεβαίωση, οίκτο, συμπόνοια και ενασχόληση των γύρω του με τον ίδιο. Το συγκεκριμένο σύνδρομο συμπεριλαμβάνεται στα Διαγνωστικά Εγχειρίδια της Ψυχιατρικής υπό τον όρο “Διαταραχή προσποίησης προκαλούμενη σε άλλον”. Το συγκεκριμένο σύνδρομο αποτελεί πρόκληση ως προς τη διάγνωση του, εγώ μέχρι σήμερα δεν έχω έρθει αντιμέτωπη με ένα τέτοιο περιστατικό, εφόσον μπορεί να περάσουν χρόνια μέχρι κάποιο κοντινό άτομο του ασθενή ή το ιατρικό προσωπικό να αντιληφθούν την προσποίηση του θύτη. Άτομα με το συγκεκριμένο σύνδρομο δεν ζητούν ποτέ βοήθεια από ψυχίατρο ή ψυχολόγο, αφού αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να εγκαταλείψουν την χειραγώγηση και να αποδεχτούν πως χρειάζονται βοήθεια.
Το «Σύνδρομο της Μήδειας», που χρησιμοποιείται σε δημοσιογραφικά ρεπορτάζ, υπάρχει καταγεγραμμένο ως ψυχιατρική διαταραχή σε διεθνείς ταξινομήσεις ψυχικών και ψυχιατρικών διαταραχών; (DSM ή ICD)
Η ιστορία είναι γνωστή. Σύμφωνα με την μυθολογία η Μήδεια ερωτεύτηκε τον Ιάσονα (αρχηγό της αργοναυτικής εκστρατείας) τον οποίο βοήθησε να αποκτήσει το Χρυσόμαλλο δέρας. Όταν όμως ο Ιἀσονας την εγκατέλειψε για μια άλλη γυναίκα, η Μήδεια για να τον εκδικηθεί προχώρησε στο πιο αποτρόπαιο έγκλημα: τη δολοφονία των δύο τους παιδιών. Η ορολογία σύνδρομο της Μήδειας συνδέεται έντονα με την πραγματικότητα που βιώνουμε τις τελευταίες εβδομάδες και έρχεται στην επιφάνεια σε δημοσιογραφικά ρεπορτάζ και ειδήσεις που επιθυμούν να περιγράψουν το σύνδρομο που εντοπίζεται σε γυναίκες οι οποίες σκοτώνουν τα ίδια τους τα παιδιά. Πρόκειται για ένα σύνδρομο το οποίο εκφράζεται μέσω της γυναικείας συστηματικής βίας και εγκληματικότητας προς τα παιδιά, είτε ενεργητικά με σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική κακοποίηση, είτε παθητικά με παραμέληση του παιδιού ή με υπερπροστασία του. Το σύνδρομο της Μήδειας δεν έχει καταγραφεί ως ψυχική διαταραχή σε καμία διεθνή ταξινόμηση ψυχικών και ψυχιατρικών διαταραχών (DSM ή ICD) και δεν χρησιμοποιείται από τους ειδικούς ψυχικής υγείας σαν διάγνωση (όπως χρησιμοποιείται το σύνδρομο Μινχάουζεν δι῾αντιπορσώπου) όμως αποτελεί συχνό φαινόμενο όταν μια μητέρα χρησιμοποιεί τιμωρητική συμπεριφορά προς το παιδί της, με στόχο να τιμωρήσει τον σύζυγο και πατέρα του παιδιού. Αναφερόμαστε άτυπα στο σύνδρομο της Μήδειας όταν κάνουμε λόγο για την γυναίκα/μητέρα που αποτελεί κίνδυνο για την σωματική ακεραιότητα και την ψυχική υγεία του παιδιού της. Η μητέρα αυτή είναι σκληρή, ψυχρή και μπορεί να φτάσει στο έγκλημα, χωρίς ίχνος δισταγμού και εσωτερικού διλήμματος καταφέρνοντας να προσποιείται με επιτυχία και να ξεγελά τους γύρω της.
Άντριαν, μπορεί ένας σοβαρός παιδικός ψυχολογικός τραυματισμός (πχ σεξουαλική κακοποίηση) να «βγει» στην επιφάνεια ως ψυχιατρική ασθένεια σε προχωρημένη ηλικία; Στα 30 ή στα 40;
Ένα τραυματικό συμβάν θεωρείται οτιδήποτε μας προκαλεί ψυχική, σωματική ή συναισθηματική βλάβη. Πολλές εμπειρίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως τραυματικές, όπως η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, η παραμέληση, η ενδοοικογενειακή βία, το πένθος, ένα απειλητικό συμβάν για την ζωή μας, μια φυσική καταστροφή, ή μια εμπόλεμη κατάσταση και μπορεί να συμβεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ζωής μας. Τα άλυτα ψυχικά τραύματα της παιδικής ηλικίας αποτελούν τεράστιο βάρος για το άτομο και την ψυχική αλλά και σωματική του υγεία εφόσον μπορούν να οδηγήσουν σε διάφορα ψυχικά προβλήματα (όπως είναι η κατάθλιψη, το άγχος), σε ψυχοσωματικά συμπτώματα, αλλά και αυτοάνοσα νοσήματα ή καρδιοαναπνευστικά προβλήματα. Τα παιδικά ψυχικά τραύματα μπορούν να επηρεάσουν διαφορετικά κάθε άνθρωπο. Παρόλα αυτά, υπάρχουν πολλά κοινά συμπτώματα όπως τα εξής: άγχος, φόβος, δυσκολία στον ύπνο, ευσυγκινησία, μειωμένη διάθεση για φαγητό, επιθετικότητα και θυμός, άγχος αποχωρισμού, κοινωνική απομόνωση, δυσκολία στη συγκέντρωση και ευερεθιστότητα. Οι ενήλικες που έχουν βιώσει ένα παιδικό ψυχολογικό τραυματισμό μπορούν να εκδηλώσουν σε μεταγενέστερο στάδιο διάφορες μορφές του ανεπίλυτου τραύματος με την εμφάνιση ψυχικών νοσημάτων όπως η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, οι Κρίσεις Πανικού, η Κατάθλιψη, η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή και οι Διατροφικές Διαταραχές. Δεν ανταποκρίνονται όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο σε ένα ψυχικό τραύμα και είναι σημαντικό να αναφερθεί πως υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση μιας ψυχικής διαταραχής όπως η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, οικογενειακό ιστορικό για διαταραχή τραύματος, κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ.
Ο Will Smith στην προσπάθεια του να δικαιολογήσει το χαστούκι στον Chris Rock είπε πως η αγάπη σε ωθεί να κάνεις περίεργα πράγματα. Ως κλινική ψυχολόγος πιστεύεις ότι η αγάπη μπορεί να σε οδηγήσει στη βία;
Η αφορμή για το ξέσπασμα του ηθοποιού επί σκηνής είναι ξεκάθαρη. Το αστείο του Κρις Ροκ για τα μαλλιά της γυναίκας του, που πάσχει από αλωπεκία, προσέβαλε την σύζυγο του και τον γέμισε με οργή. Η σωματική βία είναι καταδικαστέα και σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί την πράξη αυτή, παρόλα αυτά εξετάζοντας την συμπεριφορά του ηθοποιού με ένα φακό ψυχικής υγείας πιθανόν να προσφέρει μια εξήγηση για τον τρόπο με τον οποίο αντέδρασε. Η συναισθηματική δυσλειτουργία περιγράφει την δυσκολία ενός ατόμου να διαχειριστεί και να ελέγξει το συναίσθημα του με ένα κατάλληλο και αποδεκτό τρόπο. Αν ο ηθοποιός έπαιρνε λίγα δευτερόλεπτα να επεξεργαστεί τις σκέψεις του και να αναλογιστεί τον αντίκτυπο που θα είχε η πράξη του, αδιαμφισβήτητα θα ανταποκρινόταν με διαφορετικό τρόπο στο κακόγουστο αυτό αστείο. Πολλές φορές χρειαζόμαστε απλά μερικά δευτερόλεπτα χρόνο για να αντιληφθούμε την μεγαλύτερη εικόνα. Η πράξη του ηθοποιού φαινομενικά έδειχνε μια παρορμητική κίνηση, ωστόσο δεν γνωρίζουμε τι συνέβαινε στο μυαλό του ηθοποιού λίγα λεπτά, ώρες ή ακόμα και ημέρες πριν το περιστατικό. Παράλληλα, μπορούμε να πούμε πως ο γάμος του ηθοποιού έχει απασχολήσει πολλές φορές το κοινό με διάφορους τρόπους, από την ανατροφή των παιδιών τους στην μεταξύ τους σχέση, με το κοινό πολύ συχνά να σχολιάζει αρνητικά και να επικρίνει τον ίδιο, την σύζυγο του και την οικογένεια του. Η γενική εικόνα της οικογένειας η οποία αποτελεί αντικείμενο σχολιασμού από το κοινό, σε συνδυασμό με το κακόγουστο αστείο πιθανόν να έφερε στην επιφάνεια υψηλά επίπεδα ντροπής και θυμού. Ταυτόχρονα χρειάζεται να αναλογιστούμε τα κοινωνικά στερεότυπα τα οποία πιθανόν να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αντίδραση του ηθοποιού. Η προσδοκία της κοινωνίας να προστατεύουν οι άντρες τις συζύγους τους αλλά και η αντιμετώπιση ενός άντρα στις προσβολές, ίσως να διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην απόφαση του ηθοποιού να αντιδράσει με τον καταδικαστέο αυτό τρόπο. Οι κοινωνικοί παράγοντες, όπως η παρουσία κόσμου σε ένα τέτοιο γεγονός, μπορεί πολλές φορές να μεταβάλλει τον τρόπο συμπεριφοράς μας. Ανεξάρτητα από την αιτία, το χαστούκι του ηθοποιού αποτελεί μια βίαιη πράξη και δεν μπορεί να δικαιολογηθεί.
- Μπορείτε να βρείτε την Άντριαν Μενελάου στα ΜΚΔ https://www.facebook.com/andrianmenelaouclinicalpsychologist
