O Καθηγητής Φυσικής στην Αμερικανική Ακαδημία Λάρνακας και Επιστημονικός Συνεργάτης-Λέκτορας στο UCLan Cyprus, Δρ Λαμπής, μιλά στο SkalaTimes με αφορμή τα πρόσφατα ευρήματα από το τηλεσκόπιο James Webb.
Της Γιώτας Δημητρίου
Καταρχάς κ. Λαμπή εσείς τι και που έχετε σπουδάσει;
Τόσο οι προπτυχιακές μου όσο και οι μεταπτυχιακές μου σπουδές ήταν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έχω κάνει το προπτυχιακό μου στο University of Bath (BSc (Hons) in Physics). Μετέπειτα, μετέβηκα για το διδακτορικό μου στο University of Birmingham (PhD in Physics). Η διδακτορική μου διατριβή είχε ως κύριο θέμα τη μελέτη καθώς και τον έλεγχο της αλληλεπίδρασης μεταξύ φωτονίων και ύλης με απώτερο σκοπό τη δημιουργία νέων τεχνολογιών βασισμένες στη κβαντομηχανική.
Σήμερα που σας βρίσκουμε επαγγελματικά;
Αυτήν τη στιγμή εργάζομαι ως Καθηγητής Φυσικής στην Αμερικανική Ακαδημία Λάρνακας καθώς και ως Επιστημονικός Συνεργάτης-Λέκτορας στο UCLan Cyprus.
Τι σημαίνει για εσάς η διδασκαλία; Ποιός είναι ο κύριος σας στόχος ως εκπαιδευτικός;
Ως άτομο δεν επαναπάυομαι. Έχω συνεχώς απορίες για το πως λειτουργούν τα πάντα γύρω μου και ψάχνω απαντήσεις στα διάφορα ερωτήματα που με απασχολούν.
Η διδασκαλία γενικά είναι ο πολυσύνθετος τομέας ο οποίος ασχολείται με τη διαδικασία ανταλλαγής γνώσης. Οπόταν, μέσω της διδασκαλίας, υπάρχει μια αμφίδρομη μετάδοση πληροφορίας. Ο καθηγητής δεν μεταδίδει απλά γνώση αλλά εισπράττει και πίσω καθώς μέσω συζητήσεων μπορεί να αντιληφθεί και να δεί τα πράγματα μέσα από πολλούς διαφορετικούς φακούς και γωνίες, οπόταν και να σχηματίσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για διάφορα θέματα.
Συχνά, για να γίνει αποτελεσματική και επιτυχής η μετάδοση γνώσης, πρέπει να γίνει χρήση πληθώρας τεχνικών και μέσων. Στο σύγχρονο διδακτικό χώρο η χρήση της τεχνολογίας είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Ο εκπαιδευτικός κάνοντας σωστή χρήση της τεχνολογίας μπορεί να καταφέρει να κερδίσει την προσοχή του μαθητή πιο εύκολα αλλά και να βοηθήσει τον εκπαιδευόμενο να απορροφήσει την πληροφορία, να την αναλύσει, καθώς και να την κατανοήσει εις βάθος. Στη σύγχρονη εποχή, όπου με ένα απλό google search μπορούμε να βρούμε ό,τι πληρόφορία θέλουμε, αυτό που χρειάζεται η κοινωνία είναι άτομα με ανεπτυγμένη κριτική σκέψη και ικανότητες επίλυσης προβλημάτων. Αυτό είναι και το κύριο μου μέλημα ως εκπαιδευτικός.
Τα πρόσφατα ευρήματα από το τηλεσκόπιο James Webb τι σημαίνουν για την επιστημονική κοινότητα και γενικότερα τι μπορεί να σημαίνουν για την ανθρωπότητα;
Πρώτα απ’ όλα για να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε το μέγεθος αυτής της προσπάθειας και να συλλάβουμε επ’ ακριβώς τι σημαίνει η δημιουργία του James Webb, πρέπει να αναφέρουμε πως για να γίνει κατορθωτή αυτή η αποστολή, χρειάστηκε η συνεργασία της NASA, της ESA (European Space Agency) καθώς και της CSA (Canadian Space Agency). Πάνω απο 1200 επιστήμονες, από 14 διαφορετικές χώρες έχουν εργαστεί και συνεργαστεί πάνω σε αυτό το έργο το οποίο κόστισε περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια.
Από τους κύριους στόχους του τηλεσκοπίου James Webb, είναι να γίνει λεπτομερής παρατήρηση μακρινών συμβάντων και αντικειμένων στο σύμπαν, όπως για παράδειγμα του σχηματισμού των πρώτων γαλαξιών, αστέρων και πλανητών του σύμπαντος καθώς και η μελέτη της ατμόσφαιρας των εξωπλανητών. Κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό με τα πιο παλιά επίγεια αλλά και διαστημικά όργανα παρατήρησης μέτρησης.
Η πρώτη κιόλας εικόνα που έχει δημοσιευθεί δείχνει τη σημαντικότητα του μεγάλου αυτού ανθρώπινου επιτεύγματος. Η εικόνα αυτή αποτελείται στην πραγματικότητα από πολλές άλλες οι οποίες λήφθηκαν σε διαφορετικά μήκη κύματος φωτός για τη συνολική χρονική διάρκεια 12.5 ωρών. Έχει καταφέρει να συλλάβει φως το οποίο έφυγε πρίν από 4.6 δισεκατομμύρια χρόνια από τους γαλαξίες που απεικονίζονται στο προσκήνιο της και είναι πλέον η «βαθύτερη εικόνα του σύμπαντός μας» που έχει ληφθεί ποτέ.
Όπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς, το James Webb έχει τέτοιες δυνατότητες που επιτρέπει στην επιστημονική κοινότητα να διευρύνει σε τεράστιο βαθμό τις έρευνες και αναλύσεις στα πεδία της Κοσμολογίας και της Αστρονομίας.
Πώς λειτουργούν τα τηλεσκόπια και ειδικά το James Webb, εν συντομία.
Γενικά, τα τηλεσκόπια έχουν ως σκοπό τους να κάνουν ορατά σε εμάς, πράγματα τα οποία το γυμνό ανθρώπινο μάτι αδυνατεί να ανιχνεύσει, πόσο μάλλον να αναλύσει με λεπτομέρεια. Ο τρόπος που λειτουργούν τα τηλεσκόπια είναι με τη συλλογή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Το ανθρώπινο μάτι μπορεί να ανιχνεύσει ένα πολύ περιορισμένο φάσμα κυμάτων, το οποίο ονομάζεται «ορατό» (από το ιώδες μέχρι το ερυθρό). Φυσικά, ό,τι δεν βλέπουμε δεν σημαίνει απαραίτητα και ότι δεν υπάρχει. Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα μηκών κύματος με διαφορετικά χαρακτηριστικά όπως π.χ. την υπέρυθρη και την υπεριώδη ακτινοβολία, τις ακτίνες Χ κ.α. Τα τηλεσκόπια έχουν αισθητήρες οι οποίοι είναι ευαίσθητοι σε κάποια μήκη κύματος για τα οποία γίνεται μια προεπιλογή αναλόγως του τι θέλουμε να μελετήσουμε.
Το James Webb έχει αισθητήρες οι οποίοι του επιτρέπουν να συλλέγει και να αναλύει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με μήκη κύματος μεταξύ 0.6 μm – 28.5 μm, δηλαδή από κόκκινο ορατό φώς μέχρι μέση υπέρυθρη ακτινοβολία. Η επιλογή αυτή έχει γίνει καθώς η ακτινοβολία από τους πιο μακρινούς από εμάς γαλαξίες και αστέρια, λόγω και του ότι το σύμπαν διαστέλλεται, είναι κυρίως υπέρυθρη. Ακόμη ένας λόγος για τον οποίο το συγκεκριμένο τηλεσκόπιο βλέπει κυριώς στο υπέρυθρο είναι ότι η ακτινοβολία με το συγκεκριμένο μήκος κύματος μπορεί να διαπεράσει τη σκόνη και τα αέρια γύρω από τα άστρα και τους πλανήτες. Αυτή η ικανότητα της υπέρυθρης ακτινοβολίας μας επιτρέπει να συλλέξουμε φώς, άρα και πληθώρα διαφορετικών ειδών πληροφορίες, όπως για παράδειγμα λεπτομέρειες αναφορικά με τη διαδικασία δημιουργίας ένα άστρου.
Εδώ και εκατοντάδες χρόνια η ανθρωπότητα διερωτάται «Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν; Είναι η ζωή σε άλλους πλανήτες παρόμοια με τη δική μας;» πιστεύετε πως θα απαντηθεί το ερώτημα αυτό, μέσα στα επόμενα χρόνια, τώρα με το James Webb;
Το James Webb είναι εξοπλισμένο με εξειδικευμένα όργανα φασματογραφίας τα οποία μας επιτρέπουν να αναλύσουμε την ατμόσφαιρα εξωπλανήτων με σκοπό την ανίχνευση συγκεκριμένων αερίων, τα λεγόμενα “biosignature gases”, που ενδεικνύουν την πιθανότητα ύπαρξη ζωής. Εάν για παράδειγμα στην ατμόσφαιρα ενός εξωπλανήτη ανιχνευθεί οξυγόνο και μεθάνιο, τότε πολύ πιθανόν ο συγκεκριμένος πλανήτης να φιλοξενεί ζωή.
Τέλος, ποιος επιστήμονας είναι ο αγαπημένος σας και γιατί και ποια γνωστή ατάκα/ρήση κρατάτε από όλους τους θεωρητικούς που έχετε διαβάσει/μελετήσει;
Ο αγαπημένος μου επιστήμονας είναι ο Richard Feynman. Ο Feynman ήταν θεωρητικός Φυσικός με σημαντική συνεισφορά στην κβαντομηχανική αλλά και σε άλλα πεδία. Έχει τιμηθεί με το Νόμπελ Φυσικής το 1965 για το έργο του στην ανάπτυξη της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής. Ο Feynman όπως τον περιγράφουν ήταν επίσης ένας χαρισματικός λέκτορας.
Μια πολύ γνωστή του ρήση την οποία κρατώ είναι: “Ι was an ordinary person who studied hard. There are no miracle people. It happens they get interested in this thing and they learn all this stuff, but they’re just people.”
