Πενήντα Πέντε Χρόνια από τότε …
Τεύκρος Ανθίας
Ο Ποιητής της Αντίστασης και της Λευτεριάς
Ένα ταπεινό Μνημόσυνο του
Καθηγητή Ζαννέτου Τοφαλλή
Στις 15 Νοεμβρίου μέρες συμπληρώνονται 45 χρόνια από τον θάνατο του μεγαλύτερου, ίσως, ποιητή που γέννησε ποτέ η Κύπρος, του Τεύκρου Ανθία.
Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τον Τεύκρο Ανθία όταν βρισκόταν στο Λονδίνο από το 1957-1968. Και γνώρισα από κοντά τον μεγάλο Ποιητή, Δάσκαλο, Πνευματικό Ηγέτη και Άνθρωπο αφού εργαστήκαμε στην έκδοση της παροικιακής εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ του Λονδίνου.
Το σημείωμα που ακολουθεί, αποτελεί ένα ταπεινό μνημόσυνο στο μεγάλο Δάσκαλο, τον γεννημένο Ποιητή, τον πρωτοπόρο αγωνιστή της Προόδου και της Λευτεριάς, της Ειρήνης και της Δημοκρατίας. Γι αυτές τις αθάνατες αρχές έδωσε ολόκληρη τη ζωή του.
Ο Τεύκρος Ανθίας γεννήθηκε στην Κοντέα Αμμοχώστου στις 10 Απριλίου 1903 από φτωχική οικογένεια. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ανδρέας Παύλου. Το όνομα Τεύκρος Ανθίας είναι φιλολογικό ψευδώνυμο παρμένο από την ελληνική μυθολογία.
Παντρεύτηκε τη Λόλα Λεοντιάδου με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά – τον Αντίνοο και την Πόπη. Με τη δεύτερη του γυναίκα, την Αναστασία, από την Αραδίππου, απέκτησαν τρία παιδιά – την Φλόγα, τον Τεύκρο και την Άντρη.
Πέθανε στις 15 Νοεμβρίου 1968, στο Λονδίνο, σε ηλικία 65 χρόνων, και τάφηκε στη γενέτειρά του, την Κοντέα, το σκλαβωμένο του χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, όπως ήταν το όνειρο του!
Σε ηλικία 10 χρόνων, έχει κιόλας τυπωμένες έξι φυλλάδες με τραγούδια σε ποιητάρικη μορφή με θρησκευτικά, πατριωτικά και κοινωνικά θέματα.
Το πρώτο του ποίημα άρχιζε με το δίστιχο:
Άντρες, γυναίκες και παιδιά κοντά μου συναχτείτε,
ν’ ακούσετε ελληνικά και να συγκινηθείτε.
Για το όνομά του, σαν εισαγωγή, έλεγε:
Ανδρέας Παύλου ελέγουμουν
Και νυν Τεύκρος Ανθίας,
Ποιηταρούδιν νηστικόν
Παιδίν της αλητείας.
Το 1922, ο Ανθίας είναι απόφοιτος του Ιεροδιδασκαλείου Λάρνακας.
Είναι έτοιμος να εισέλθει στο διδασκαλικό επάγγελμα κι έχει κιόλας εισέλθει στον χώρο των κυπριακών γραμμάτων Η ώριμη, η αδρή και λυρική του φωνή θ’ ακουστεί στην Αθήνα ύστερα
από εφτά χρόνια, όταν θα κυκλοφορήσει τα Σφυρίγματα του Αλήτη. Ο ποιητής, βγαίνοντας από το Ιεροδιδασκαλείο, δοκίμασε να δοθεί στο διδασκαλικό επάγγελμα, αλλά δε φαίνεται να βρήκε ευνοϊκό κλίμα, αν κρίνουμε από την πορεία που αναγκάστηκε ν’ ακολουθήσει στην
υπηρεσία του: Δάσκαλος στην Χοιροκοιτία (1922-1923), στη Σπάρτη όπου σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες εξέδιδε μόνος του κι ένα λογοτεχνικό περιοδικό, τη «Φλόγα» (1924-1925), Σκλαβοχώρι (1926), στην Κάρυστο, περιφέρεια Λακεδαίμονος (πέντε μήνες). Έτσι, στην
περίοδο αυτή πλανάται φτωχός και έρημος, πικραμένος και τρομερά απογοητευμένος στους δρόμους της Αθήνας. Ήταν τότε που έγραψε Τα Συφυρίγματα του Αλήτη.
Φτωχός πολύ, όπως φαινόταν από την όλη του εμφάνιση συμπληρωνόταν το πορτραίτο του από την ατημελησία του συνόλου του, που σου έκαμνε άμεση και καίρια εντύπωση εξ αφορμής της απεριποιησίας του που στεφανώνονταν κι από τα άκοπα μαλλιά του ριγμένα άσχημα γύρω από το κεφάλι του, κι έφταναν ως τους ώμους του.
Αυτή την εποχή ο Ανθίας αρχίζει συστηματικά και δημιουργικά τη δημοσιογραφική του εργασία. Εργάζεται σαν συντάκτης στην «Πρωία» (1935) και αργότερα στην «Ελευθερία» (1939) και με το ανήσυχο πνεύμα του, την κοινωνική συνείδηση του και τη δύναμη της γραφής του
προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στην κυπριακή δημοσιογραφία.
Με την έκρηξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και ιδίως μετά τη φασιστική επίθεση εναντίον της Ελλάδας και αργότερα της Σοβιετικής Ένωσης, δημιουργήθηκε στην Κύπρο ένα πνεύμα υπέρ των Δημοκρατικών Δυνάμεων και εναντίον του φασισμού, μέσα στο οποίο ατόνησαν και
ουσιαστικά καταργήθηκαν οι δικτατορικοί περιορισμοί. Άρχισε μια αντιφασιστική εκστρατεία με άρθρα και λαϊκές κινητοποιήσεις με ιδεολογικό και εθνικό υπόβαθρο.
Ο Ανθίας, σαν κορυφαίο στέλεχος της οργανωμένης πια αριστεράς (είναι γνωστό ότι ο Ανθίας ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου και ιδρυτικό μέλος του ΑΚΕΛ, στο οποίο παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του), βρίσκεται στην πρωτοπορία αυτών των κινητοποιήσεων.
Αναπτύσσει μια μαχητική δημοσιογραφική δραστηριότητα, παίρνει μέρος στις λαϊκές εκδηλώσεις, εκφωνεί λόγους.
Σαν δημιουργός εμπνέεται από την αντιφασιστική πάλη των λαών και τον αγώνα της Ελλάδας. Επιστρέφει στην αγωνιστική ποίηση και στο πατριδολατρικό στοιχείο. Τώρα, όμως, η αγωνιστική φωνή του είναι πανανθρώπινη στο περιεχόμενο της και η αγάπη προς την Ελλάδα ένας βαθύς πατριωτισμός. Γράφει: «Ηρωική Συμφωνία» (1942), «Εκ βαθέων» (1944), «Το Ανθρώπινο Έπος» (1945), «Ελλάδα» (1946), «Κυπριακή Ραψωδία» (1947).
Το 1948, θέλοντας να κινηθεί μέσα σε ευρύτερους ορίζοντες, φεύγει για την Αγγλία. Εκεί συνεχίζει να εκδίδει τα περιοδικά «Φλόγα και Σπίθα» (που τα τύπωνε στο τυπογραφείο Ζαβαλλή στη Λευκωσία), συνεργάζεται με την Ελληνική Υπηρεσία του Βρετανικού Ραδιοφώνου μαζί με τον
Μιχάλη Κακογιάννη, στέλλει ανταποκρίσεις στην Κύπρο και την Αλεξάνδρεια και πρωτοστατεί στην ίδρυση της Ελληνικής Σχολής Λονδίνου, στην οποία ο ποιητής αφοσιώθηκε με πίστη και αυταπάρνηση αγωνιζόμενος να προσφέρει στα ξενιτεμένα κυπριόπουλα ελληνική
εκπαίδευση και να διατηρήσει την ελληνική συνείδηση και την ελληνική ταυτότητα μέσα στην παροικία. Εδώ ο ποιητής γράφει το «Τραγούδι της Γης» και το «S.O.S», δυο βιβλία με φιλοσοφική διάθεση.
Όταν επιστρέφει στην Κύπρο, το 1955, το νησί έχει κιόλας περάσει σ’ ένα νέο μαχητικό στάδιο του εθνικού αγώνα. Ο Ανθίας εργάζεται σαν συντάκτης στην εφημερίδα «Νέος Δημοκράτης» και καταβάλλει προσπάθειες, μαζί με άλλους λογοτέχνες, για την έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού. Δόθηκε και υλικό στο τυπογραφείο για το πρώτο φύλλο, μα πριν προφτάσει να τυπωθεί, ο Ανθίας βρέθηκε στα συρματοπλέγματα της Δεκέλειας κι αργότερα στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας. Ακόμα μια φορά ο Ανθίας πορεύεται πλάι-πλάι με τον λαό της πατρίδας του, ακόμα μια φορά κάνει το χρέος του προς τον αγωνιζόμενο λαό του σαν ποιητής και σαν άνθρωπος. Εδώ, στα κρατητήρια του ξένου κατακτητή, παθαίνει την πρώτη καρδιακή
προσβολή. Κι ενώ οι φίλοι του περιμένουν με αγωνία τα νέα του από το Γενικό Νοσοκομείο όπου μεταφέρθηκε, έφτασε κοντά τους η «Διακήρυξη» του:
Κι ίχνη καρδιάς να ζούνε μέσα μου
θα τραγουδώ και θ’ αλαλάζω
για Σένα ατίμητη ζωή,
για Σε γαλανομάτα Λευτεριά.
Αργότερα, ο Κύπριος ραψωδός θα εκδώσει δυο βιβλία εμπνευσμένα από τον νέον αγώνα της Κύπρου, το «Ημερολόγιο τον C.D.P. (όπου περιλαμβάνει πολλά ποιήματα που έγραψε στα κρατητήρια) και το «Ορατόριο». Και τα δυο είναι διαποτισμένα από μια απέραντη αγάπη για
την Κύπρο. Τα διαπερνά ένα φλογερό πάθος για τη λευτεριά.
Λόγω της αρρώστιας του, οι Άγγλοι τον απολύουν το 1956 κι ο Ανθίας φεύγει και πάλι για το Λονδίνο το 1957, όπου εργάζεται σαν διευθυντής της εφημερίδας «Βήμα» και είναι εδώ που γνωριστήκαμε με τον ποιητή.
Ποτέ στα ιστορικά της δημοσιογραφίας, η ελληνική γλώσσα με τον πλουσιότατο της κόσμο δεν χρησιμοποιήθηκε τόσο αριστοτεχνικά. Η δημοσιογραφία έγινε ποίηση. ήταν άριστος τεχνίτης της γλώσσας.
Οι Άγγλοι φιλέλληνες τον αγαπούσαν πολύ. Θυμάμαι ότι όταν οι αποικιοκράτες τον φυλάκισαν στην Κύπρο, μια θύέλλα από Άγγλόυς φιλέλληνες ξεσηκώθηκε και ζήτησαν αμέσως την απελευθέρωσή του.
«Είναι ντροπή να στέλλουμε στις φυλακές ένα μεγάλο Έλληνα Ποιητή!»
Θυμάμαι, συγκεκριμένα, σε μια πολιτιστική εκδήλωση που οργάνωσα στο Λονδίνο για να τιμήσουμε την Ελληνική Ποίηση, από τον Ελληνικό Σύνδεσμο Αγγλοελληνικής Φιλίας και καλεσμένοι μας μεταξύ άλλων ήταν ο Νομπελίστας Ποιητής Γιώργος Σεφέρης, τότε Πρεσβυς της
Ελλάδας στο Ηνωμενο Βασίλειο, ο διάσημος συγγραφέας Σερ Κόμπτον Μακένζη, ο Καθηγητής της Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήνιο του Μπίρμινγχαμ Τζωρτζ Τόμσον, ο Βυζαντινολόγος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου Ρόμπερτ Μπράουνιγκ και άλλοι διαπρεπείς φιλέλληνες – κι εγώ δεν ήξερα με ποιον να αρχίσω – όλοι μαζί μου συνέστησαν ευγενικά – τιμής ένεκεν – τον Τεύκρο Ανθία! Ποτέ δεν θα το ξεχάσω!
Ως την τελευταία του πνοή, ο Ανθίας γράφει. Γράφει για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, γράφει για τη δολοφονία του μάρτυρα της ειρήνης Λαμπράκη (Λαμπρακιάδα), γράφει για τη νέα δοκιμασία της Ελλάδας (Αγρυπνώ για σένα Ελλάδα) το οποίο με παρακάλεσε να το μεταφράσω στα Αγγλικά και το έκανα (I Keep my Vigil for Υou Greece!) και πεθαίνει “με το όραμα της παγκόσμιας Ειρήνης και της λευτεριάς” καθώς λέει σ’ ένα σημείωμά του στη «Νέα Εποχή» ο Κώστας Βάρναλης.
Στις ταραγμένες και σκληρές μέρες των Οκτωβριανών, ο Ανθίας μοιράστηκε με τον λαό την έξαρση των ημερών, μα και τους διωγμούς και τις ταλαιπωρίες που ακολούθησαν. Πιάστηκε από τους Άγγλους πληγωμένος στο χέρι από πυροβολισμό και οδηγήθηκε στις φυλακές και
αργότερα εντοπίστηκε στα χωριά Ανδρολύκου και Κοντέα, το χωριό του.
Στην Ανδρολύκου ο εντοπισμένος ποιητής μαζεύει τους Τούρκους κατοίκους του χωριού τα βράδια στο καφενείο και τους μαθαίνει ελληνικά. Κι η φωτογραφία του δασκάλου αναρτάται στον τοίχο του τούρκικου καφενείου. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που έχουμε, μένει εκεί
ως το 1956. Πότε κατέβηκε, αν κατέβηκε, δε γνωρίζουμε.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να παραθέσω ένα από τα καλύτερά του ποιήματα, το οποίο ο ίδιος αγαπούσε και απάγγελλε σε συγκεντρώσεις. – τον Επίλογο του Αλήτη – που έγραψε όταν ήταν στην Ελλάδα και δεν είχε στέγη πάνω από το κεφάλι του.
Αλήτη! Απόψε είν’ η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή.
Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ’ ένα παγκάκι, αλήτη!
Πλάτυνε η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ,
που έκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν σπίτι.
Δεν έχεις δάκρυα να θρηνείς, ούτε κουράγιο να πονάς,
ούτε κραυγές υστερικές να βγάνεις πέρα ως πέρα.
Εισ’ ένα κύμα σιωπηλό μιας τρικυμίας παντοτινής,
που γαληνεύει ανήσυχα στην ήσυχη εσπέρα.
Κι όταν θα βρεις το λυτρωμό σ’ ένα παγκάκι ξαπλωμένος
και θα σιγήσει ο σίφουνας κι η θύελλα της ζωής σου,
αλήτη, δεν θα πεις ποτέ πως ήσουν κουρασμένος
απ’ τον αγώνα το σκληρό της άρρυθμης ψυχής σου.
Αλήτη! Απόψε είν’ η βραδιά τόσο καλή, τόσο καλή.
Μπορείς να πας να κοιμηθείς σ’ ένα παγκάκι, αλήτη!
Πλάτυνε η σκέψη τη ζωή τόσο πολύ, τόσο πολύ,
που έκανε ο άνθρωπος τη γη κι όλο το σύμπαν: σπίτι.
Με αυτά τα λίγα λόγια κλείνω αυτό το αφιέρωμα σαν ένα μικρό φόρο τιμής – ένα ταπεινό μνημόσυνο σε ένα Μεγάλο Πνευματικό Δημιουργό και Δάσκαλό μου. Το έργο του αξίζει να μελετηθεί από τις μελλούμενες γενιές γιατί στη μακρόχρονη ιστορία της η πατρίδα μας σπάνια γέννησε τέτοιο Λεβεντογιό. Ο Ανθίας υπήρξε η πιο λυρική, η πιο δυνατή, η πιο ανθρώπινη φωνή που γνώρισε ποτέ η Κύπρος.
ΖΑΝΝΕΤΟΣ ΤΟΦΑΛΛΗΣ
( ztofallis@gmail.com )
Λονδίνο 15 Νοεμβρίου 2023
