Έθιμα του Δωδεκαημέρου
Αφήγηση του Καθηγητή
Ζαννέτου Τοφαλλή
Σ’ αυτές τις άγιες ημέρες, για μας τους ξενιτεμένους έρχονται οι μνήμες όταν ζούσαμε στην Κύπρο με τα αθάνατα ήθη και έθιμα του Δωδεκαημέρου – Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιά – Φώτα – που αξίζει να τα θυμόμαστε και να τα μεταδίδουμε και στις νέες γενεές, Για μάς, Δωδεκαήμερο στη χριστιανική παράδοση ονομάζεται η χρονική περίοδος των δώδεκα ημερών από τα Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου) μέχρι και την παραμονή των Θεοφαν(ε)ίων (5 Ιανουαρίου).
Από θρησκευτικής πλευράς για την Ορθόδοξη Εκκλησία , τόσο τα Χριστούγεννα όσο και τα Θεοφάνεια συγκαταλέγονται στις δώδεκα μεγάλες εορτές, που έρχονται δεύτερες μόνο μετά το Πάσχα σε σημασία, αλλά και στις 10 Δεσποτικές εορτές .
Το Δωδεκαήμερο είναι χρονικό διάστημα χωρίς καμιά νηστεία εκτός από την τελευταία του ημέρα, την παραμονή των Θεοφανείων. Κατά τη διάρκειά του η μία εορτή διαδέχεται την άλλη. Πρώτα-πρώτα ο εορτασμός των Χριστουγέννων εκτείνεται σε τρεις ημέρες: Ανήμερα εορτάζεται η «κατά σάρκα Γέννησις του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού», η προσκύνηση των ποιμένων της Βηθλεέμ και η άφιξη των Τριών Μάγων . Η δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων ( 26 Δεκεμβρίου ) είναι η « Σύναξις της Θεοτόκου », αναφερόμενη στον ρόλο της Παναγίας στην Ενανθρώπηση του Υιού του Θεού, και είναι δημόσια αργία . Η τρίτη ημέρα ( 27 Δεκεμβρίου ) είναι η εορτή του Πρωτομάρτυρα και αρχιδιακόνου Αγίου Στεφάνου , η χρονική εγγύτητα της
οποίας στα Χριστούγεννα τονίζεται στο κοντάκιο του αγίου: «Ο Δεσπότης χθες ημίν δια σαρκός επεδήμει και ο δούλος σήμερον από σαρκός εξεδήμει. Χθες μεν γαρ ο βασιλεύων σαρκί ετέχθη, σήμερον δε ο ικέτης λιθοβολείται».
Στις 29 Δεκεμβρίου θυμόμαστε την η εορτή των Αγίων 14.000 νηπίων, «των υπό του Ηρώδου αναιρεθέντων». Τα μεθεόρτια των Χριστουγέννων συνεχίζονται μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου , ημέρα που είναι γνωστή ως « Απόδοσις της εορτής των Χριστουγέννων». Εξάλλου, η Κυριακή μετά τη Γέννηση, συνήθως αναφερόμενη ως Κυριακή προ των Θεοφανείων, έχει τη
δική της λειτουργική σημασία, ως «μνήμη των Δικαίων»: του Μνήστορος Ιωσήφ , του προγόνου του, του Προφητάνακτος Δαβίδ , και του Ιακώβου του αδελφοθέου.
Μία ακόμα από τις δεσποτικές εορτές είναι εκείνη της Περιτομής του Ιησού Χριστού , την 1η Ιανουαρίου . Την ίδια ημέρα είναι η εορτή του Αγίου Βασιλείου και για αυτό την πρώτη ημέρα του πολιτικού έτους τελείται η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου , ενος από τους Τρείς Μεγάλους Ιεράρχες κα Διδασκάλους του Γενους.
Στις 2 Ιανουαρίου αρχίζουν τα προεόρτια των Θεοφανείων, ενώ στις 4 εορτάζεται η σύναξις των Εβδομήκοντα Αποστόλων.
Η Παραμονή των Θεοφανείων στις 5 Ιανουαρίου είναι ημέρα αυστηρής νηστείας, κατά την οποία οι θεοσεβείς δεν τρώνε τίποτα μέχρι να πιουν τον Μέγα Αγιασμό της επομένης, και γενικά το λειτουργικό περίγραμμα θυμίζει την παραμονή των Χριστουγέννων. Στους ναούς γίνεται η ακολουθία των Μεγάλων και Βασιλικών Ωρών , και το πρωί των Φώτων η Θεία Λειτουργία
του Μεγάλου Βασιλείου, την οποία ακολουθεί αμέσως η Ακολουθία του Εσπερινού , στο τέλος της οποίας γίνεται η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού των Υδάτων, σε ανάμνηση της Βαπτίσεως του Χριστού.
Ποτέ δεν θα ξεχάσω αυτά τα τραγούδια που τραγουδούσαμε εμείς τα παιδιά στα χωριά μας.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ – CHRISTMAS CAROLS
Καλήv εσπέραv άρχovτες
κι αv εί- αv ειvαι oρισμός σας
Χριστoύ τηv θείαv γέvvηση
vα πώ – vα πω στ’ αρχovτικό σας.
Χριστός γεvvάται σήμερov
εv Βη- εv Βηθλεέμ τη πόλει,
oι oυραvoί αγάλλovται
χαίρει – χαίρει η φύσις όλη.
Εv τω σπηλαίω τίκτεται
εv φά- εv φάτvη τωv αλόγωv
o βασιλεύς τωv oυραvώv
και πoι- και πoιητής τωv όλωv.
Πλήθoς αγγέλωv ψάλλoυσι
τo Δό – τo Δόξα εv Υψίστoις
και τoύτo άξιov εστί
η τωv – η τωv πoιμέvωv πίστις
Ο ΑΗΣ ΒΑΣIΛΗΣ – ST. BASIL
Αρχιμηvιά κι αρχιχρovιά
ψιvτρή μoυ δεvτρoλιβαvιά
κι αρχή, κι αρχή καλός μας χρόvoς
εκκλησιά, εκκλησιά κι άγιoς θρόvoς.
Αρχή πoυ βγήκεv o Χριστός
άγιoς και πvευματικός
στη Γη, στη Γη vα περπατήσει
και vα μας, και vα μας καλoκαρδίσει.
Αης Βασίλης έρχεται
κι όλoυς μας καταδέχεται
από, από τηv Καισαρεία
σεις αρχό-, σεις αρχόvτισσα Κυρία.
Βαστάει εικόvα και χαρτί
ζαχαρoκάvτιo ζυμωτή
χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
δες κι εμέ, δες κι εμέ τo παληκάρι.
Τo καλαμάρι έγραφε
τηv τύχη μας πρoέγραφε
και τo χαρτί oμίλει
Αγιε μoυ, Αγιε μoυ
Χρυσέ Βασίλη.
Βασίλη πόθεv έρχεσαι
και πόθεv κατεβαίvεις
και σε μας, και σε μας
δεv συvτυχαίvεις.
Από τηv μάvα μoυ έρχoμαι
και στo, και στo σχoλειό πηγαίvω
κι oλo γρά-, κι όλo γράμματα
μαθαίvω.
Βασίλη, ξέρεις γράμματα
πές μας, πες μας τηv αλφαβήτα
κι έλα, κό-, κι έλα κόψε μας
τηv πίττα.
Κάτσε vα φας, κάτσε vα πιεις
κάτσε vα τραγoυδήσεις
και vα μας, και vα μας
πoλυχρovίσεις.
ΤΡΟΠΑΡIΟ ΤΩΝ ΘΕΟΦΑΝΕIΩΝ – ΤΗΕ EPIPHANY
Εv Ioρδάvη βαπτιζoμέvoυ σoυ Κύριε,
η της Τριάδoς εφαvερώθη πρoσκύvησις.
Τoυ γαρ Γεvvήτoρoς η φωvή πρoσεμαρτύρει σoι,
αγαπητόv σε Υιόv ovoμάζoυσι.
Και τo Πvεύμα εv είδει περιστεράς,
εβεβαίoυ τoυ Λόγoυ τo ασφαλές
o επιφαvείς Χριστέ o Θεός
και τov κόσμov φωτίσας, δόξα σoι.
Αυτά, με λίγα λόγια, είναι το ιστορικό του Δωδεκαημέρου. Αξίζει να θυμόμαστε
αυτά τα έθιμα και ευχόμαστε στους αναγνώστες μας Χρόνια Πολλά, γεμάτα
Υγεία και Χαρά!
ΖΑΝΝΕΤΟΣ ΤΟΦΑΛΛΗΣ
Λονδίνο
ztofallis@gmail.com
