Της Αλεξάνδρας Δαλιάνη
( Aρχιτέκτων μηχανικός και founding partner του αρχιτεκτονικού γραφείου Creative Architects, Αθήνα)
Η πόλη είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δράσης. Μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο και εξελίσσεται όπως οι ζωντανοί οργανισμοί. Μετασχηματίζεται, βάσει ιστορικών, πολιτικών και πολιτιστικών παραγόντων και είναι απόρροια διαδοχικών αλλαγών που δεν είχαν προβλεφθεί την περίοδο του αρχικού της σχεδιασμού.
Το CIAM – (Congrès international d’architecture moderne-) του 1933 και η χάρτα των Αθηνών το 1943 θέτουν τις βάσεις του σύγχρονου αστικού σχεδιασμού. Ο Le Corbusier στην “χάρτα των Αθηνών» μιλά για τη λειτουργική πόλη – « La ville fonctionnelle ». Ορίζει 4 βασικές λειτουργίες στην πόλη: κατοικία, εργασία, ψυχαγωγία και μετακίνηση. Υποδεικνύει τρόπους βελτίωσης των συνθηκών στις σύγχρονες πόλεις που επιτρέπουν την εναρμόνιση των 4 αυτών λειτουργιών με το διαχωρισμό ανεξάρτητων ζωνών: κατοικία, εργασία, μετακίνηση, διατήρηση του ιστορικού κέντρου. Αυτές οι αρχές υιοθετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τους πολεοδόμους κατά την ανακατασκευή των πόλεων μεταπολεμικά και επικρίθηκαν εξαιτίας της άκαμπτης προσέγγισής τους και της αδυναμίας τους να ανταποκριθούν στις ολοένα και πιο σύνθετες συνθήκες.
Η σύγχρονη τάση στην πολεοδομία είναι να συλλαμβάνουμε την πόλη ως δίκτυο όπου πολίτες και λειτουργίες αλληλεπιδρούν. Το αστικό περιβάλλον γίνεται σύνθετο. Οι προκλήσεις είναι γνωστές: ομάδες με διαφορετικά χαρακτηριστικά, μεταναστευτικές ροές, ανεργία, έκνομες δράσεις, γερασμένος πληθυσμός, κλιματική αλλαγή. Η ανομοιογένεια πληθυσμού δημιουργεί συχνά συγκρούσεις, ανισότητες, αποκλεισμό.
Τίθεται το ζήτημα της ατομικής ευημερίας σε αυτό το νέο περιβάλλον, διότι χωρίς ευημερία η πόλη χάνει ένα βασικό λόγο της ύπαρξής της. Για να ευημερεί ο πολίτης ανεξαρτήτως εθνικότητας, ηλικίας, κοινωνικής τάξης, είναι απαραίτητη η ευημερία του συνόλου, που ενισχύει την αρμονική συμβίωση. Η ιστορία της πολεοδομίας είναι γεμάτη παραδείγματα εκτοπισμών κοινωνικών ομάδων. Το νέο πολεοδομικό μοντέλο οφείλει να συνδιαλέγεται με προκλήσεις που αφορούν τις νέες υποδομές και τις χρήσεις των νέων τεχνολογιών αλλά οφείλει και να αντιμετωπίζει την πόλη σαν ένα οικονομικό και κοινωνικό οικοσύστημα.
Πως ευημερεί μια πόλη;
H απάντηση αντανακλά αξίες, προτεραιότητες, το όραμα για την πόλη και έχει πολίτικο πρόσημο. Η ανάπτυξη θετικής φήμης μίας πόλης ως δημιουργού προϊόντων και παρόχου υπηρεσιών είναι εξαιρετικά σημαντική διαδικασία. Για να προσελκύσει επενδύσεις, καινοτόμες δράσεις, νέα ταλέντα, τουρισμό – άρα οικονομική ανάπτυξη – πρέπει να δουλέψει την εικόνα της, τις αναπαραστάσεις της και τους συμβολισμούς της. Υπάρχουν πόλεις που δημιουργούν πολιτιστικό κεφάλαιο για να δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον για οικονομική ευημερία. Το μουσείο Guggenheim στο Bilbao αναδείχθηκε σε σύμβολο μιας πόλης πρώην φτωχής νυν ευημερούσας.
Όμως, η ευημερία δε συμπεριλαμβάνει όλους τους πολίτες. Σύμφωνα με ερευνά που δημοσιεύτηκε στο Harvard Business Review, τριάντα (30) μητροπόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών αύξησαν το βιοτικό τους επίπεδο ανάμεσα στο 2010 και το 2015, αλλά μόνο 11 το πέτυχαν χωρίς διεύρυνση των κοινωνικών αποκλεισμών. Στη Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες και άλλες πόλεις που φημίζονται ως πρωτοπόρες στη χρήση των νέων τεχνολογιών, όπως το Σιάτλ και το Σαν Φρανσίσκο, ο εξευγενισμός (gentrification) συμπορεύεται με τη διεύρυνση των οικονομικών αποκλεισμών και τη συμπίεση της μεσαίας τάξης.
Πως μπορούμε να αναδιανείμουμε τον παραγόμενο πλούτο στην πόλη;
Χρειάζεται σαφήνεια στο πώς διανέμουμε δίκαια τα οφέλη της ανάπτυξης διευρύνοντας τη δίκαιη διανομή των κερδών της ευημερίας. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία εμπεριέχεται και η κοινωνική ανάμιξη. Πώς γίνεται η όσμωση διαφορετικών κοινωνικών ομάδων;
Ανάμειξη στο σχολικό περιβάλλον
Οι αποκλεισμοί ξεκινούν από την παιδική ηλικία. Στη Γαλλία εκτυλίσσεται δημόσιος διάλογος για τη σχολική μεταρρύθμιση που θέλει την αλλαγή του χάρτη των σχολείων με σκοπό μεγαλύτερη κοινωνική ανάμειξη. Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “LeMonde”, αναφέρει ότι αν 10% των σχολείων έχουν λιγότερο από 15% μαθητές από ευαίσθητα κοινωνικά στρώματα, τότε το 10% των σχολείων έχουν περισσότερο από 63% μαθητές από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Δικαίωμα στην κατοικία και ανάμειξη
Κοινωνική ανάμειξη σημαίνει γειτονιές αντιπροσωπευτικές του πληθυσμού της πόλης. Με την αύξηση τιμών των κατοικιών, οι πόλεις πρέπει να παρέχουν στέγαση που επιτρέπει σε όλους τους εργαζόμενους να ζουν σχετικά κοντά στην εργασία τους. Η αποτελεσματική στεγαστική πολίτικη μπορεί να περιλαμβάνει φορολογικές μειώσεις, χαμηλότοκα δάνεια, επιδοτήσεις κλπ. – για να εξασφαλιστεί η στέγαση των εργαζόμενων. Χρειαζόμαστε πολιτικές στέγασης που οικοδομούν πόλεις και όχι απλά κατασκευάζουν κατοικίες.
Ενίσχυση δεσμών μέσα στην πόλη – δημιουργία κοινοτήτων στις συνοικίες
H πόλη είναι τόπος συνάθροισης, ζούμε σε αλληλεπίδρασης με τους συμπολίτες μας. Μια πόλη όπου υπάρχουν περιοχές- συνοικίες, η μια διπλά στην άλλη, και οι κάτοικοι τους δεν αλληλεπιδρούν, παράγει αποκλεισμούς. Κάθε περιοχή μεσώ της κοινότητας της πρέπει να δημιουργεί θέσεις εργασίας, να τροφοδοτεί δεσμούς με τις γειτονικές περιοχές, να διατηρεί την ιστορική ταυτότητα και να αναπτύσσει επιχειρηματική δραστηριότητα.
Δημιουργία θέσεων εργασίας των οποίων οι μισθοί να ανταποκρίνονται στο μέσο βιοτικό επίπεδο
Ακούμε συχνά ότι οι επιχειρήσεις δεν βρίσκουν εξειδικευμένο προσωπικό για τις ανάγκες τους. Οι κοινότητες σε συνεργασία με τις επιχειρήσεις μπορούν να διερευνήσουν ευκαιρίες για την κατάρτιση του εργατικού δυναμικού. Το δεύτερο είναι η ανάπτυξη χώρων – θερμοκοιτίδων και προγραμμάτων για την επώαση επιχειρηματιών. Η υποστήριξη της επιχειρηματικότητας μπορεί να εμπνεύσει την εμβάθυνση των ριζών στην κοινότητα και την ενσωμάτωση της γειτονιάς στην ανάπτυξη. Οι καινοτόμες επιχειρήσεις είναι συνήθως υψηλής τεχνολογίας, αλλά πολλά μοντέλα χαμηλής τεχνολογίας (μοδίστρες) μπορούν να αναπτυχθούν σε συνεργατικούς χώρους με ανταλλαγή “καλών πρακτικών”.
Ενίσχυση του αισθήματος του “ανήκειν” στην κοινότητα
Η δημιουργία ενός “τρίτου χώρου” πέρα από την εργασία και το σπίτι, που φιλοξενεί ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων: φόρουμ και δραστηριότητες, φέρνει μαζί διάφορες ομάδες για να μοιραστούν ιδέες και αμοιβαία ενδιαφέροντα.
Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός
Είναι κρίσιμη η δέσμευση των εμπλεκομένων φορέων, δήμων, περιφερειών, υπουργείων, επιχειρήσεων, σε ένα μακροπρόθεσμο όραμα και στρατηγική για ένταξη, καινοτομία και οικονομική ανάπτυξη. Δημιουργία βιώσιμων πόλεων σημαίνει επενδύσεις από ιδιωτικό και δημόσιο τομέα που μπορεί να συγκρούονται με τους βραχυπρόθεσμους οικονομικούς στόχους που αναζητούν υψηλότερες αποδόσεις, παρεμποδίζοντας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα.
Συμμετοχικότητα
Συχνά οι πολίτες για τους οποίους σχεδιάζεται η πόλη, δε συμμετέχουν στη συζήτηση. Προκειμένου να αλλάξει αυτό, προϋπόθεση είναι συνεργασίες και συζητήσεις πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα για την πόλη: στόχος πρέπει να είναι να μη μείνει κανείς πίσω.
Η τεχνολογία μέσα σε όλες αυτές τις διεργασίες είναι ένα εργαλείο βελτίωσης της καθημερινής ζωής. Τελικά τι κάνει μια πόλη “έξυπνη”; Η πόλη αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον με προκλήσεις και ευκαιρίες. Εξελίσσεται ανάλογα με το πως ανταποκρίνεται στις εκάστοτε προκλήσεις. Αυτή η διαδικασία εξαρτάται από τις ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού της. Χρειάζεται κριτική και δημιουργική σκέψη, επιχειρηματικό πνεύμα, όραμα για την πόλη, συγκεκριμένες στρατηγικές, συνέπεια στην εκτέλεση του αρχικού σχεδίου. Αν δεν υπάρχουν αυτές οι ικανότητες τότε η πόλη παρακμάζει.
* Το κείμενο βασίζεται στην ομιλία της Αλεξάνδρας Δαλιάνη στο Διεθνές Συνέδριο του Δικτύου Greek Forward III: Προοδευτικές Πολιτικές για τις Πόλεις του Σήμερα και του Αύριο
Πηγή: https://ekyklos.gr/sb/541-evimeria-mesa-apo-ti-diaforetikotita.html
