Γράφει ο γνωστός καθηγητής της Κυπριακής Παροικίας του Λονδινου, Δρ Ζαννέτος Τοφαλλής
Η Κυπριακή Παροικία του Λονδίνου και ολόκληρος ο Ελληνισμός όπου Γης, θα γιορτάσει και φέτος μια από τις ενδοξότερες μέρες της μακρόχρονης ιστορίας του.
Συμπληρώνονται αυτές τις ημέρες 203 χρόνια από την ιστορική εκείνη ημέρα της 25ης Μαρτίου 1821, την παλιγγενεσία των Ελλήνων, την αναγέννηση του Ελληνικού Κράτους και, ταυτόχρονα, πανηγυρίζουμε με θρησκευτική ευλάβεια, τον Ευαγγελισμό της Παναγίας Θεοτόκου.
Εορτάζουμε με συγκίνηση και υπερηφάνεια, για ν’ αποδώσουμε φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στους ήρωες του Εικοσιένα. Αυτούς που πολέμησαν και θυσιάστηκαν, “για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία”. Στρέφουμε τη σκέψη μας στο παρελθόν, για να εξετάσουμε την ιστορική αυτή περίοδο, όχι για μια απλή υπόμνηση των γεγονότων, αλλά για να επισημάνουμε τις ευθύνες μας από τις υποθήκες των προγόνων μας και να αντλήσουμε διδάγματα σύνεσης, ομόνοιας και εθνικής ενότητας.
Η 25η Μαρτίου είναι θρησκευτική αλλά και εθνική εορτή. Η ημέρα αυτή είναι επίσημη αργία στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ο διπλός εορτασμός της, την κάνει μία από τις σημαντικότερες ημερομηνίες του χρόνου. Η 25η Μαρτίου είναι θρησκευτική γιορτή. Η εκκλησία μας τιμά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Η 25η Μαρτίου είναι όμως και επέτειος εθνική, αφού η ημέρα αυτή σηματοδοτεί την έναρξη της ελληνικής επανάστασης ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία το 1821.
Η γαλανόλευκη σημαία έχει την τιμητική της. Σε όλα τα σημεία της γης, οι Έλληνες παρελαύνουν στις λεωφόρους του κόσμου, ενώ οι ορθόδοξες εκκλησίες χτυπούν χαρμόσυνα τις καμπάνες.
Η Ελληνική Επανάσταση ή Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση την οποία διεξήγαγαν επαναστατημένοι Έλληνες εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους.
Η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων, ή κατ’ άλλους η ανάδυση του ελληνικού εθνισμού εντοπίζεται κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, περί τον 13ο έως 15ο αιώνα, αλλά οι απαρχές του ελληνικού εθνικού κινήματος που οδήγησε στην Επανάσταση εμφανίζονται πολλούς αιώνες αργότερα, στην ώριμη φάση του νεοελληνικού Διαφωτισμού το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα.
Την περίοδο αυτή, η διάδοση της παιδείας συνοδεύτηκε με τη διάδοση -αρχικά μεταξύ των Ελλήνων που ζούσαν στις παροικίες της Δυτικής Ευρώπης και είχαν φιλοδυτικό προσανατολισμό – της ιδέας της ύπαρξης ενός ελληνικού έθνους που συνδεόταν με την αρχαία Ελλάδα και δικαιούταν χωριστή πολιτική ύπαρξη. Μία από τις οργανώσεις που δημιουργήθηκαν μέσα σε αυτό το ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα ήταν η Φιλική Εταιρεία, μια μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τρεις Έλληνες εμπόρους με σκοπό την προετοιμασία μιας ελληνικής επανάστασης.
Οι Φιλικοί είχαν αρχικά περιορισμένη επιτυχία, οικειοποιούμενοι, όμως, μια παράδοση ορθόδοξων προφητειών για την ανασύσταση της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και αφήνοντας να εννοηθεί ότι είχαν τη στήριξη της τσαρικής Ρωσίας, κατάφεραν εν μέσω μιας κρίσης της εμπορικής ναυτιλίας, από το 1815 και εξής, να προσεταιριστούν τα παραδοσιακά ελληνορθόδοξα στρώματα.
Τον Φεβρουάριο του 1821 ο αρχηγός της Εταιρείας, Αλέξανδρος Υψηλάντης, εισέβαλε στη Μολδοβλαχία, ενώ τον επόμενο μήνα οι Φιλικοί δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από τη Μακεδονία ως την Κρήτη. Οι επαναστάτες αφορίστηκαν από τη σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, αλλά οι οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε σφαγές αμάχων και εκτελέσεις προυχόντων, συμπεριλαμβανομένου του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’. Η εκστρατεία του Υψηλάντη απέτυχε και σε σύντομο χρονικό διάστημα τα οθωμανικά στρατεύματα έσβησαν τις περισσότερες από τις επαναστατικές εστίες της ηπειρωτικής Ελλάδας, όμως οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και σε πολλά νησιά του
Αιγαίου.
Τα επόμενα δύο χρόνια, οι Έλληνες νίκησαν τις στρατιές που έστειλε εναντίον τους ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄, οργανώθηκαν πολιτικά και συνέστησαν προσωρινή κεντρική διοίκηση, η οποία επέβαλε την εξουσία της στους επαναστατημένους μετά από δύο εμφυλίους πολέμους.
Οι οθωμανικές δυνάμεις με τη συνδρομή του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά την επανάσταση, αλλά η πτώση του Μεσολογγίου, το 1826, σε συνδυασμό με το κίνημα του Φιλελληνισμού, συνέβαλαν στη μεταβολή της διπλωματικής στάσης των ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων, που είχαν αντιμετωπίσει με δυσαρέσκεια το ξέσπασμα της επανάστασης. Η διπλωματική ανάμιξη της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας και η ένοπλη παρέμβασή τους με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τη γαλλική εκστρατεία του Μοριά και το ρωσοτουρκικό πόλεμο συνέβαλαν στην επιτυχή έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, αναγκάζοντας την Πύλη να αποσύρει τις δυνάμεις της αρχικά από την Πελοπόννησο και έπειτα από τη Στερεά
Ελλάδα.
«Ελευθερία ή Θάνατος»
Το 1827 επιλέχτηκε ως πρώτος Κυβερνήτης της Ελληνικής Πολιτείας ο Ιωάννης Καποδίστριας, που ως τη δολοφονία του το 1831 ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση στο εσωτερικό και την προώθηση των ελληνικών θέσεων στο εξωτερικό. Από το 1827 και εξής συνομολογήθηκε μια σειρά συνθηκών και τελικά η ελληνική ανεξαρτησία αναγνωρίστηκε το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Τα σύνορα του νέου κράτους οριστικοποιήθηκαν το 1832 στη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού και αναγνωρίστηκαν τον ίδιο χρόνο με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης.
Μετά από χίλιες μάχες και μεγάλες ανθρώπινες απώλειες, το κράτος που προέκυψε ήταν περιορισμένο εδαφικά δίχως να περιλαμβάνει όλα τα εδάφη που κατοικούνταν από ελληνικούς πληθυσμούς. Ως πολίτευμα καθορίστηκε η μοναρχία, και μετά την άρνηση τού Σάξονα πρίγκιπα του Οίκου της Σαξονίας-Κόμπουρκ Λεοπόλδου, βασιλιάς διορίστηκε ο Βαυαρός πρίγκηπας Όθωνας, που έφτασε στην Ελλάδα το 1833.
Το σύνθημα της επανάστασης, «Ελευθερία ή θάνατος», έγινε το εθνικό σύνθημα της Ελλάδας και από το 1838 η 25η Μαρτίου, επέτειος εορτασμού της έναρξής της επανάστασης, καθιερώθηκε ως ημέρα εθνικής εορτής και αργίας.
Η ιστορία μας διδάσκει ότι, όταν οι Έλληνες ήταν ενωμένοι έκαναν θαύματα – όταν ήταν διχασμένοι προκαλούσαν εθνική καταστροφή. Και η ιστορία μας είναι γεμάτη από τέτοια
παραδείγματα. Και οι κατακτητές και οι μεγάλοι της Γης ήξεραν το αδύνατο σημείο των
Ελλήνων – την διχόνοια – και την εκμεταλλεύονταν. Οι ξένοι μας λένε ότι όπου υπάρχουν
τρεις Έλληνες, υπάρχουν τέσσερα πολιτικά κόμματα!
Οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι Φράγκοι, οι Τούρκοι, και τελευταία οι Αγγλοαμερικάνοι χρησιμοποιούσαν το διαίρει και βασίλευε επιφέροντας τόσα δεινά στην πατρίδα μας. Ο
Πελοποννησιακός Πόλεμος, η υποταγή στους Ρωμαίους, ο χαμός του Βυζαντίου, η καταστροφή της Μικράς Ασίας, ο εμφύλιος πόλεμος, το χουντικό πραξικόπημα και η εισβολή στην Κύπρο ήταν κατά μέγα μέρος αποτέλεσμα της διχόνοιας των Ελλήνων.
Ευτυχώς όμως, “ο Θεός είχε υπογράψει την ελευθερία της Ελλάδας και δεν πήρε πίσω την υπογραφή του”, όπως έλεγε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γέρος του Μωριά. Το σκλαβωμένο Γένος είχε πάρει την απόφασή του, “Ελευθερία ή θάνατος” και ο αγώνας του δεν ήταν εύκολο να καταπνιγεί. Παράλληλα, οι ωμότητες των Τούρκων, η καταστροφή των Ψαρών, η επιτυχία στα Δερβενάκια, η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο, η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου και πολλά άλλα παρόμοια γεγονότα προκάλεσαν τη συμπάθεια των λαών της Ευρώπης και ανάγκασαν τους ηγέτες τους να υποστηρίξουν την επαναστατημένη Ελλάδα.
Η Επανάσταση του 1821 είναι το πιο σπουδαίο γεγονός στην Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας
και η αφετηρία της δημιουργίας και της αναγέννησης του Ελληνικού Κράτους. Παράλληλα,
είναι ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας, γιατί υπήρξε η πρώτη Εθνική Επανάσταση, για την
ανεξαρτησία ενός υπόδουλου Έθνους, που παραδειγμάτισε και άλλους σκλαβωμένους λαούς.
Οι σύγχρονοι Έλληνες δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οφείλουμε την ελευθερία, την εθνική
μας υπόστασή και υπερηφάνεια, την πρόοδο και την ευημερία μας, στους αγώνες και στις θυσίες των ηρώων του Εικοσιένα. Ο αγώνας του 1821 πανελλήνιος, ήταν ήταν καθολικός.
Ήταν έργο όλων των Ελλήνων. Ήταν αγώνας ιερός και δίκαιος, αγώνας “υπέρ βωμών και
εστιών”, αγώνας για το “ποθούμενο”. Πήρε πάνω από 125 χρόνια για το Ελληνικό κράτος να
γίνει αυτό που είναι σήμερα. Γιατί η Κρήτη, η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θράκη
απελευθερώθηκαν πολλά χρόνια αργότερα και τα Δωδεκάνησα μόλις το 1948
Οι παράγοντες που ένωσαν τους Έλληνες ήταν ισχυροί. Δυστυχώς όμως, συχνά υπήρχαν και
στοιχεία που τους χώριζαν. Οι ξένες επιρροές, οι εγωισμοί και τα μικροσυμφέροντα πολλές
φορές τους δίχασαν και λειτουργούσαν για λογαριασμό του εχθρού. Έτσι, “η διχόνοια η
δολερή” όπως την ονόμασε ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός, παραλίγο να φέρει την
καταστροφή και να οδηγήσει σε αποτυχία την Επανάσταση.
Όλα αυτά δείχνουν ότι η γενιά του Εικοσιένα είχε όλες τις πανάρχαιες αρετές, αλλά και τις
αδυναμίες της φυλής μας. Αγωνιζόταν για να αποτινάξει το ζυγό της δουλείας, αλλά και
υπονόμευε την ελευθερία και την αναγέννηση του Ελληνικού Κράτους. Και όμως το
σκλαβωμένο Γένος ελευθερώθηκε και δημιούργησε την καινούργια Ελλάδα.
Το 21 είναι ο υψηλός ιστορικός και συνάμα πνευματικός χώρος . Είναι η ιερή κιβωτός του
Ελληνισμού. Είναι το ταμείο πρότυπων μορφών και υποδειγμάτων βίου που γαλβάνισε με
αίμα η ιστορία και τα ύψωσε εκεί, όπου στρέφεται ο άνθρωπος για να ζητήσει εμπνεύσεις
ζωής.
Είναι το μέγα δίδαγμα που εμψυχώνει το ‘Έθνος μας για μα μη σβήσει το φως του Ελληνικού πνεύματος, ώστε να διδαχθούν οι νέοι, να θυμηθούν οι ώριμοι και να αναπολήσουν οι ηλικιωμένοι τι σημαίνει σήμερα και αύριο το να είσαι Έλληνας. Δηλαδή πραγματικά άνθρωπος!
ΖΑΝΝΕΤΟΣ ΤΟΦΑΛΛΗΣ
(ztofallis@gmail.com)
Λονδίνο, Μάρτιος 2024
