Της Γιώτας Δημητρίου
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ο Νικηφόρος Βρεττάκος είναι ένας από τους πιο αγαπημένους μου ποιητές.
Πρωτίστως επειδή υπάρχουν εικόνες, μυρωδιές και μηνύματα μέσα στα ποιήματα του που διαπερνούν τις ψυχές των ανθρώπων και τις αγγίζουν.
Κατά δεύτερο λατρεύω το γεγονός ότι η ποίηση του καταπιάνεται με την ηθική και την αγάπη. Καθόλου τυχαίο που τον έχουν χαρακτηρισει ως “τον ποιητή της αγάπης”.
Υπάρχει μια διαύγεια, αλλά και μια αθωότητα στα ποιήματα του και μια ευφυέστατη παιδικότητα, απ’ αυτήν την σπάνια ευφυέστατη παιδικότητα που θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο a better place for all.
Τον “συνάντησα” μέσα από τους στίχους του, σε πολύ μικρή ηλικία και μέσα στα χρόνια τα ποιήματα του αλλάζουν, (όπως αλλάζω κι εγώ) και κάθε φορά που τα διαβάζω μου λένε κάτι νέο, ή μου λένε κάτι παλιό με νέο ύφος και τρόπο. Η μαγεία της διαχρονικής πένας. Που καταφέρνει μέσα από τα χρόνια να παραμένει επίκαιρη, αλλά και σημαντική.
Το καθαρότερο πράγμα της δημιουργίας
Δεν ξέρω, μα δεν έμεινε καθόλου σκοτάδι.
Ο ήλιος χύθηκε μέσα μου απὸ χίλιες πληγές.
Και τούτη τη λευκότητα που σε περιβάλλω
δε θα τη βρεις ούτε στις Άλπεις, γιατὶ αυτὸς ο αγέρας
στριφογυρνά ως εκεί ψηλὰ και το χιόνι λερώνεται.
Και στο λευκὸ τριαντάφυλλο βρίσκεις μια ιδέα σκόνης.
Το τέλειο θαύμα θα το βρεις μοναχὰ μες στον άνθρωπο:
λευκὲς εκτάσεις ποὺ ακτινοβολούν αληθινὰ
στο σύμπαν και υπερέχουν. Το πιο καθαρὸ
πράγμα λοιπὸν της δημιουργίας δεν είναι το λυκόφως,
ούτε ο ουρανὸς που καθρεφτίζεται μες στο ποτάμι,
ούτε ο ήλιος πάνω στης μηλιάς τ᾿ άνθη. Είναι η αγάπη.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε το 1912 και πέθανε σαν σήμερα, 4 Αυγούστου, το 1991.
Το συγγραφικό του έργο χωρίζεται σε 4 μέρη.
Την πρώτη του εμφάνιση στον χώρο της λογοτεχνίας την έκανε το 1929, με τη δημοσίευση κάποιων πρωτόλειων ποιημάτων του από τα μαθητικά του χρόνια με τίτλο Κάτω από σκιές και φώτα (εκδόθηκαν το 1933).
Μέχρι και το 1940 εξέδωσε έξι συλλογές, τις οποίες συγκέντρωσε στον τόμο Γκριμάτσες του ανθρώπου.
Ακολούθησαν πολλές άλλες ποιητικές συλλογές έως το 1951 (χρονιά θεωρούμενη ως δεύτερο ορόσημο στην καλλιτεχνική του πορεία), που εξέδωσε με τίτλο Τα ποιήματα 1929-1951, τον δεύτερο συγκεντρωτικό τόμο με ποιήματά του.
“Εκείνη την περίοδο παρατηρείται η στροφή του Βρεττάκου από τον νεανικό λυρισμό, στην έντονη δραματική γραφή”.
Ακολούθησε η τρίτη και ωριμότερη περίοδος της δημιουργικής του δουλειάς μέσα από την οποία προσπάθησε να εξισορροπήσει το λυρικό στοιχείο και το δραματικό. Μέσα στους στίχους του ψάχνει για το ηθικά σωστό, θέτει κοινωνικούς προβηματισμού και βάζει την αγάπη το φως και την αγνότητα στη θέση που τους αξίζει. Ψηλά.
“Ασχολείται με έννοιες όπως φως, φύση, αγάπη και αγνότητα”
Η τέταρτη και τελευταία ποιητική περίοδος του Βρεττάκου (1975-1990) “μπορεί να χαρακτηριστεί από αισιοδοξία, η οποία έχει διάρκεια. Στα ποιήματά του μιλά για μια πιο ανθρώπινη ζωή, καθώς και για μια διαρκή εγρήγορση και επανάσταση”.
Πρωτομαγιά σε ατομική εποχή
Πήραμε τα σπίτια μας σειρά και δεν είχαν
ένα ρόδο στα τζάμια τους. Περπατώντας ακούσαμε
τις φωνές των παιδιών, μουσκεμένες, παράφωνες,
γιομάτες ραγίσματα. Οι μηχανές απειλούσαν
στα εργοστάσια τους φίλους μας – κι ύστερα,
τόσα χέρια στον κόσμο, χωρίς λίγο χώμα,
να φυτέψουν το σπόρο τους, να πλάσουνε κάτι,
να δέσουν το εγώ τους με τούτο τον κόσμο
με τούτο το φως. Κι απάνω τους, έτοιμο
το κοβάλτιο. Το μαύρο του στόμιο
χάσκει σαν άβυσσο – έχει
τη γης όλη απέναντι.
Υπάρχουν σοφοί
που σκάφτουν στον ήλιο με ακάθαρτα χέρια.
Μην εμπιστεύεστε.
Μόνο η αγάπη είναι σοφή.
Ο ποιητής της αγάπης προτάθηκε τέσσερις φορές για το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας. Επίσης τιμήθηκε από πολλούς δήμους σε όλη την Ελλάδα και ανακηρύχτηκε επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών μαζί με τους Γιάννη Ρίτσο και Γιώργο Βαλέτα το 1984, όπως επίσης επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών του Πειραιά κ.ά.
Ἂν δὲν μοῦ ῾δινες ποίηση Κύριε
Ἂν δὲ μοῦ ῾δινες τὴν ποίηση, Κύριε,
δὲ θἄχα τίποτα γιὰ νὰ ζήσω.
Αὐτὰ τὰ χωράφια δὲ θἆταν δικά μου.
Ἐνῷ τώρα εὐτύχησα νἄχω μηλιές,
νὰ πετάξουνε κλώνους οἱ πέτρες μου,
νὰ γιομίσουν οἱ φοῦχτες μου ἥλιο,
ἡ ἔρημός μου λαό,
τὰ περιβόλια μου ἀηδόνια.
Λοιπόν; Πῶς σοῦ φαίνονται; Εἶδες
τὰ στάχυά μου, Κύριε; Εἶδες τ᾿ ἀμπέλια μου;
Εἶδες τί ὄμορφα ποὺ πέφτει τὸ φῶς
στὶς γαλήνιες κοιλάδες μου;
Κι᾿ ἔχω ἀκόμη καιρό!
Δὲν ξεχέρσωσα ὅλο τὸ χῶρο μου, Κύριε.
Μ᾿ ἀνασκάφτει ὁ πόνος μου κι᾿ ὁ κλῆρος μου μεγαλώνει.
Ἀσωτεύω τὸ γέλιο μου σὰν ψωμὶ ποὺ μοιράζεται.
Ὅμως,
δὲν ξοδεύω τὸν ἥλιό σου ἄδικα.
Δὲν πετῶ οὔτε ψίχουλο ἀπ᾿ ὅ,τι μοῦ δίνεις.
Γιατί σκέφτομαι τὴν ἐρμιὰ καὶ τὶς κατεβασιὲς τοῦ χειμῶνα.
Γιατί θἄρθει τὸ βράδι μου. Γιατί φτάνει ὅπου νἆναι
τὸ βράδι μου, Κύριε, καὶ πρέπει
νἄχω κάμει πρὶν φύγω τὴν καλύβα μου ἐκκλησιὰ
γιὰ τοὺς τσοπάνηδες τῆς ἀγάπης.
Στην προσωπική του ζωή ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο παιδιών. Συγκεκριμένα όταν είχε εργαστεί στις Γενικές Αποθήκες Στρατού, στον Πειραιά, γνώρισε τη γυναίκα του, την Καλλιόπη Αποστολίδη, που ήταν φοιτήτρια της Φιλολογίας. Παντρεύτηκαν στις 20 Αυγούστου 1934. Το 1936 απέκτησαν την κόρη τους Τζένη και το 1938 το γιο τους Κώστα.
Μαζεύω τὰ πεσμένα στάχια
Μαζεύω τὰ πεσμένα στάχια νὰ σοῦ στείλω λίγω ψωμί,
μαζεύω μὲ τὸ σπασμένο χέρι μου ὅ,τι ἔμεινε ἀπ᾿ τὸν ἥλιο
νὰ σοῦ τὸ στείλω νὰ ντυθεῖς. Ἔμαθα πὼς κρυώνεις.
Τὴν πράσινή σου φορεσιὰ νὰ τὴν φορέσεις τὴν Λαμπρή!
Θὰ τρέξουν μ᾿ ἄνθη τὰ παιδιά.Θὰ βγοῦν τὰ περιστέρια,
κ᾿ ἡ μάνα σου μὲ μιὰ ποδιά, πλατιά, γεμάτη ἀγάπη!
Πάρε ὅποιο δρόμο, ὅποια κορφή, ρώτα ὅποιο δένδρο θέλεις
Μ᾿ ἀκοῦς; Οἱ δρόμοι ὅλης τῆς γῆς βγαίνουνε στὴν καρδιά μου!
Μὴν ξεχαστεῖς κοιτάζοντας τὸ φῶς. Τ᾿ ἀκοῦς;… Νἀρθεῖς!
Παλαίοτερο αφιέρωμα στον Βρεττάκο, στο SkalaTimes, εδώ
Αφιέρωμα και βίντεο με τον ποιητή στην ΕΡΤ εδώ
