Της Ζήνας Πουλλή
Οι Αρειανοί και η κριτική σκέψη
Σε ραδιοφωνική εκπομπή (Olson Welles, 1938) αναφερόταν ότι γέμισε ο ουρανός της Νέας Υόρκης με διαστημόπλοια Αρειανών. Αποτέλεσμα , 1,000,000 Νεουρκέζοι ξεχύθηκαν στους δρόμους έντρομοι τρέχοντας να σωθούν από τους ανύπαρκτους Αρειανούς. Τι ποιο απλό ο κόσμος να έστρεφε τα βλέμματα στον ουρανό για να διαπιστώσει ότι δεν υπήρχε ίχνος διαστημοπλοίου. Οι κοινωνιολόγοι εξήγησαν ότι η μαζική υστερία οφειλόταν στις δηλώσεις (φανταστικών) επιστημόνων οπότε η ιστορία έγινε πιστευτή.
Στη νήσο μας ένα πλήθος άσχετοι διατυπώνουν σε διάφορα MME λόγο, χωρίς γνώσεις, χωρίς τεκμηρίωση. Απλά γράφουν, πολλές φορές ανοησίες, αφού απουσιάζει ο κριτικός έλεγχος και η αίσθηση του γελοίου. Επειδή θεωρούμε την ελευθερία της έκφρασης συνώνυμη με την ικανότητα προς έκφραση, επιβάλλεται να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη.
Χθες η υπουργός Παιδείας Αθηνά Μιχαηλίδου (4/9/2024) έκανε δηλώσεις ότι άλλαξαν τα αναλυτικά και τα παιδιά θα μάθουν κριτική σκέψη.
Όποιος ισχυρίζεται κάτι τέτοιο, λυπάμαι αλλά δεν καταλαβαίνει τι είναι η κριτική σκέψη. Δεν προκύπτει κριτική σκέψη με την αλλαγή των αναλυτικών. Η κριτική σκέψη έχει να κάμει με τον τρόπο που διδάσκεται κάτι, ΠΩΣ διδάσκεται. Ακόμα μέσα από ένα παραμύθι μπορείς να διδάξεις κριτική σκέψη.
Για παράδειγμα το γνωστό παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας που πάει στο δάσος να πάρει φαγητό στην γιαγιά της, την οποία όμως έχει ήδη καταβροχθίσει ο λύκος που προσπαθεί να ξεγελάσει και το κοριτσάκι. Έρχεται ο κυνηγός σκοτώνει το λύκο και βγάζει από την κοιλιά του τη γιαγιά ζωντανή και ανέπαφη. Κάποια ερωτήματα στο παιδί είναι πόσο μεγάλο είναι το στόμα του λύκου ώστε να καταπιεί τη γιαγιά και είναι δυνατό η «φαγωμένη» γιαγιά να βγει ζωντανή και ανέπαφη;
Ο Matthew Lipman Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Columbia πιστεύει ότι τα παιδιά είναι φιλόσοφοι (διερωτώνται συνεχώς). Εισηγήθηκε μια σειρά από ιστοριούλες για μικρά παιδιά ώστε να προβληματίζονται, να βρίσκουν λύσεις, λογικές εξηγήσεις κ.τ.λ. Η συζήτηση στην τάξη είναι στο επίκεντρο του προγράμματος του. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο να ενθαρρύνονται τα παιδιά να υποβάλλουν ερωτήσεις. Το πρόγραμμα Lipman Philosophy for Children έχει ένα πολύ γερό θεωρητικό υπόβαθρο Τα παραμύθια έχουν πολλά διδάγματα, αφού πολλές φορές συμβαίνει κάτι το εξόφθαλμο μέχρι να αμφισβητηθεί.
Η κριτική σκέψη είναι ευρύτερη έννοια από το σχολείο, συνήθως το παραδοσιακό σχολείο έχει αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Τα πολύ μικρά παιδιά, στο νηπιαγωγείο, είναι όλο ζωντάνια, περιέργεια, ρωτούν συνέχεια, ιδιότητες που σταδιακά χάνονται.
Ο Albert Einstein είπε: «Με ρωτούν πώς και διατύπωσα την θεωρία της Σχετικότητας. ‘Ισως, διότι εγώ, σε αντίθεση με άλλους ενήλικες, εξακολουθώ να διερωτώμαι».
Ο Νομπελίστας Ατομικός Φυσικός Isidor Rabi ρωτήθηκε κάποτε πώς ανάπτυξε τις θεωρίες του. Απάντησε ότι όταν μικρός επέστρεφε από το σχολείο η μητέρα του τον ρωτούσε αν έκανε τις σωστές ερωτήσεις, όχι αν απάντησε σωστά στο μάθημα. Έτσι έμαθα να διερωτώμαι, απάντησε.
Η κριτική σκέψη χρειάζεται παντού, να διέπει τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, τις δραστηριότητες στην εργασία, τις πολιτικές επιλογές κ.α.
Εξυπακούει την αμφισβήτηση των δεδομένων, των συνηθισμένων πρακτικών, την ετοιμότητα να ενεργήσουμε διαφορετικά, την αξιολό-γηση της λογικής κάποιων πράξεων. Για να μπορεί κάποιος να ανήκει σε μια δημοκρατική, μορφωμένη πολυπολιτισμική κοινωνία του μέλλοντος πρέπει να έχει αναπτύξει την κριτική του σκέψη. Τελικά, η κριτική σκέψη γίνεται τρόπος ζωής.
Όταν ο σύγχρονος άνθρωπος βρεθεί μπροστά σε δίλημμα, πρέπει αφού κατανοήσει το πρόβλημα και το αναλύσει, να καταρτίσει στρατηγική επίλυσης για να φτάσει στο αποτέλεσμα. Δηλαδή, το άτομο μαθαίνει τι πρέπει να ρωτά, πώς και πότε να ρωτά και, μετά πώς και πότε να εφαρμόζει λογικά τις πληροφορίες αλλά και τις μεθόδους (στρατηγικές) που απαιτούνται για να αντιμετωπίσει την κατάσταση.
Η κριτική σκέψη χαρακτηρίζεται από τη σε βάθος εξέταση των εναλλακτικών επιλογών και τρόπου δράσης. Το άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να κάνει με τη βοήθεια των δεδομένων που έχει στη διάθεσή του.
Η κριτική σκέψη είναι συμπληρωματική έννοια της δημιουργικής σκέψης. Για παράδειγμα γίνεται ένας φόνος και ο ανακριτής καταγράφει τους πιθανούς δολοφόνους (δημιουργική σκέψη-αποκλίνουσα). Ακολούθως εξετάζει ένα-ένα τους υπόπτους για να καταλήξει στον δολοφόνο (κριτική σκέψη-συγκλίνουσα ).
Με την κριτική σκέψη επιλέγεις μεταξύ πολλών επιλογών, αφού υποβάλεις τις σωστές ερωτήσεις.
Είναι γνωστό ότι κάθε θεωρία που διατυπώνεται είναι προσωρινή. Αν σε κάποια πρόβλεψή της αποδειχθεί λανθασμένη, αναθεωρείται. Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) πίστευε ότι μια βαριά πέτρα που αφήνεται από ψηλά ταυτόχρονα με μια ελαφριά πέφτει στο έδαφος πιο γρήγορα. Κανένας δεν τολμούσε να αμφισβητήσει το φιλόσοφο Αριστοτέλη, μέχρι που 2000 χρόνια μετά, ο Γαλιλαίος (1564-1642 μ.Χ.) χρησιμοποιώντας την πειραματική επιστημονική μέθοδο άφησε να πέσουν δυο διαφορετικού βάρους πέτρες από τον πύργο της Πίζας και απέδειξε ότι πέφτουν ταυτόχρονα.
Οι γνώσεις, είναι το εργαλείο μέσω του οποίου ένας μαθητής, εξασκείται στις δεξιότητες και ικανότητες που θα τον συνοδεύουν πάντα.
Οι επιστήμονες αποδέχονται τα αποτελέσματα των παρατηρήσεων και των πειραμάτων και απορρίπτουν την αυθεντία και το δογματισμό. Η επιστημονική αλήθεια δεν είναι αιώνια και αμετάβλητη και επομένως και οι γνώσεις δεν είναι ποτέ αμετάβλητες.
Τότε, τι είναι εκείνο που απομένει από τη μελέτη και τη διδασκαλία γνώσεων, αφού αυτές μπορεί να μεταβληθούν;
Η απάντηση είναι η μέθοδος, ο τρόπος με τον οποίο παράγεται η καινούργια γνώση, ο τρόπος προσέγγισης για την επίλυση ενός προβλήματος (της επιστήμης ή και της ζωής), η ανάπτυξη των δεξιοτήτων σκέψης και η καλλιέργεια του νου και της ψυχής.
