Με αφορμή τη σημερινή ημέρα που σημαίνει την άνοδο της ακροδεξιάς στην Αυστριά, τον όρο “λαθρομετανάστες” που χρησιμοποιείται ευρέως, το θέμα των ανηλίκων ασυνόδευτων μεταναστών στην Λάρνακα και γενικότερα το μεταναστευτικό που αποτελεί ένα από τα σοβαρά ζητήματα του τόπου, το SkalaTimes κουβεντιάζει με την Κορίνα Δημητρίου.
Η Κορίνα Δημητρίου είναι νομικός, εμπειρογνώμονας, ερευνήτρια σε θέματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση, τις διακρίσεις, τα θεμελώδη δικαιώματα, την καταπολέμηση του εθνικισμού και τη συμφιλίωση.
Της Γιώτας Δημητρίου
Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με τον όρο «λαθρομετανάστες». Σήμερα, 2024, κάποιοι χρησιμοποιούν τον όρο «λαθρομετανάστες». Παρόλο που, εδώ και χρόνια, διεθνή μέσα ενημέρωσης έχουν αλλάξει την ορολογία τους και έχουν εγκαταλείψει τον όρο «παράνομος μετανάστης», «λαθρομετανάστης» συμπεριλαμβανομένου και του κορυφαίου πρακτορείου ειδήσεων Associated Press. Πείτε μας λοιπόν κ. Δημητρίου πόσο σωστό είναι σήμερα να βλέπουμε να χρησιμοποιείται ο όρος «λαθρομετανάστες» και γιατί;
Ο όρος «λαθρομετανάστες» δεν θεωρείται δόκιμος ούτε από τον ΟΗΕ, ούτε από την ΕΕ, ούτε από την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Είναι όρος που αρχικά κυκλοφόρησε από ακροδεξιούς κύκλους στην Ελλάδα και γρήγορα υιοθετήθηκε από κάποια Ελληνικά και Κυπριακά ΜΜΕ. Είναι όρος που αφαιρεί την ανθρώπινη κατάσταση του ατόμου προσπαθώντας να τον τοποθετήσει σε μία συνθήκη παρανομίας, απαξίωσης και εν τέλει εκμετάλλευσης. Η ΕΕ χρησιμοποιεί τον όρο ‘μετανάστες σε άτυπη κατάσταση’ (migrants in an irregular situation), όρος που μεταθέτει την άτυπη διάσταση από το άτομο στην κατάσταση του, ακριβώς για να αποφεύγεται η αφαίρεση της ανθρώπινης ταυτότητας από το άτομο. Όταν αφαιρεθεί η ανθρώπινη διάσταση από άτομα, οι κοινωνίες καταλήγουν να εκτελούν ολοκαυτώματα και γενοκτονίες και αυτό είναι κάτι που ειδικά σήμερα οφείλει να μας απασχολήσει.
Ατομα που προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες ή περιοχές όπου επικρατούν πολιτικές, θρησκευτικές και άλλες διώξεις, και μεταβαίνουν σε μία χώρα με σκοπό να ζητήσουν άσυλο χωρίς να έχουν εξασφαλίσει εκ των προτέρων άδεια εισόδου, δεν είναι ούτε «λαθρομετανάστες», ούτε μετανάστες σε άτυπη κατάσταση. Η ορθή ορολογία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ο όρος «πρόσφυγας/ισσα», διότι το μονο που τους χωρίζει από την τυπική παραχώρηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας είναι μια γραφειοκρατική διαδικασία, η οποία (νοουμένου ότι οι διαδικασίες γίνονται νομότυπα) θα οδηγήσει νομοτελειακά στην αναγνώριση. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις των ατόμων που προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Γάζα, το Σουδάν, την Ουκρανία, κ.α. Σήμερα στη νεκρή ζώνη έχουν εγκλωβιστεί άτομα που φαίνονται να δικαιούνται καθεστώς διεθνούς προστασίας, αφού εκ πρώτης όψεως πληρουν τα κριτήρια που θέτει το προσφυγικό δίκαιο.
Η χρήση του όρου ‘λαθρομετανάστευση’ σε αυτές τις περιπτώσεις απανθρωπίζει τα άτομα αυτά και διευκολύνει πολιτικές που ωφελούν την άκρα δεξιά.
Όσον αφορά στους ανήλικους μετανάστες για τους οποίους γίνεται λόγος τον τελευταίο καιρό στη πόλη μας τη Λάρνακα, μετά από κάποια θέματα που προέκυψαν, θα ήθελα να σας ρωτήσω κατά πόσον -από τη δική σας εμπειρία – παρατηρείτε να προσφέρεται από το κυπριακό κράτος στους ανήλικους ασυνόδευτους μετανάστες όλα αυτά που οφείλει να προσφέρει έναν ευρωπαϊκό κράτος για την σωστότερη και καλύτερη ένταξη τους στην κοινωνία.
Οι δομές στις οποίες παρουσιάζονται προβλήματα είναι αυτές στις οποίες οι ανήλικοι στερούνται το δικαίωμα στην εκπαίδευση, στην υγεία (και ειδικά στην ψυχική υγεία), στην κοινωνική προστασία και στην δημιουργική απασχόληση. Όλα δηλαδή αυτά που παραχωρούμε στα δικά μας παιδιά. Αν τα ασυνόδευτα πήγαιναν σχολείο, ασχολούνταν με αθλήματα ή με κάτι άλλο τα απογεύματα, μάθαιναν την ελληνική γλώσσα, είχαν λίγα ψιλά στην τσέπη τους να αγοράσουν ένα παγωτό, είχαν γύρω τους εκπαιδευμένα άτομα στα οποία μπορούσαν να επικοινωνήσουν τα προβλήματα τους, όπως θα έπρεπε να λειτουργούν οι δομές, τα αποτελέσματα σαφώς δεν θα ήταν αυτά που βλέπουμε. Αναφέρω πως στη Λευκωσία λειτουργεί (κυρίως με εθελοντική προσφορά) μια δομή σε ένα κέντρο που λειτουργεί μια καθολική κοινότητα, όπου στεγάστηκαν και αγκαλιάστηκαν τα ασυνόδευτα που είχαν φύγει από το Πουρναρα με τα πόδια διαμαρτυρόμενα για τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί. Η δομή εκείνη λειτουργεί υποδειγματικά! Δεν διερωτούνται άραγε οι αρχές γιατί οι δικές τους δομές παρουσιάζουν πάντα προβλήματα;
Υπάρχουν προδιαγραφές για τη λειτουργία των δομών και ορισμένα από τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται στην Κυπρο έχουν εντελώς εγκαταλειφθεί σε άλλες χώρες διότι αποδείχτηκαν κακές πρακτικές, πχ. οι ημι-ανεξάρτητες δομές όπου τα παιδιά εργάζονται κάτω από συνθήκες που ελλοχεύουν ακραία εκμετάλλευση. Δεν είναι η έλλειψη γνώσης που δημιουργεί αυτές τις πολιτικές αδιαφορίας και περιθωριοποίησης των ασυνόδευτων, είναι η συνειδητή πολιτική, την οποία σχεδόν καθημερινά διαφημίζει η κυβέρνηση, ότι δεν θέλει η χώρα μας να αποτελεί πόλο έλξης μεταναστών και προσφύγων.
Θα σας εξομολογηθώ ότι πολλές φορές ως δημοσιογράφος όταν αναφέρομαι στους ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες που εγκληματούν ή παρανομούν, γράφω την καταγωγή τους («ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες Σύριοι») για να τονίσουμε πως οι χειρισμοί του κράτους απέναντι τους δεν ήταν σωστοί. Είναι λάθος να αναφέρεται η καταγωγή;
Η αναφορά στην καταγωγή συνήθως καταλήγει στη στοχοποίηση μιας συγκεκριμένης κοινότητας και δημιουργεί την εντύπωση πως μια ομάδα, στην προκειμένη οι Σύριοι, κουβαλά στο DNA της κάποια προβληματικά χαρακτηριστικά. Στα περσινά πογκρόμ σε Λεμεσό και Χλώρακα, στοχοποιήθηκαν κυρίως οι Συριοι παρά οι υπόλοιπες εθνικότητες που ζουν στην περιοχή, κατά τη γνώμη μου διότι έχουν μακρύτερη παραμονή στην Κύπρο από τους Αφρικανούς και τους Αφγανούς, αρκετοί έχουν δικές τους επιχειρήσεις (εκείνες πρωτίστως στοχοποιήθηκαν από τον όχλο) και θεωρούνται από τους ντόπιους ότι πιάνουν τις δουλειές των Κυπρίων. Δηλαδή ενοχλούν λιγότερο οι Αφρικανοί που εργάζονται σε δουλειές που κανένας Κύπριος δεν θα εργαστεί και που ζουν με μισθούς πείνας, διότι ευκολότερα αποτελούν εργαλείο ακραίας εκμετάλλευσης, παρά οι Σύριοι που ζουν στην Κύπρο 20 χρόνια, μιλούν Ελληνικά, έχουν ειδίκευση σε πολλά επαγγέλματα και έχουν τον κύκλο τους που τους προτιμά. Επίσης το αφήγημα ότι όλοι οι μουσουλμάνοι που έρχονται στην Κυπρο χρηματοδοτούνται από τον Ερτογάν για να μας αλλάξουν το δημογραφικό μας χαρακτήρα, που ξεκίνησε από τον τεως Αρχιεπίσκοπο Κυπρου και χρησιμοποιήθηκε από μεγάλη μερίδα των πολιτικών, στοχοποίησε πρωτίστως τους Συριους ως κατάσκοπους και παράλληλα ωφέλησε μια συγκεκριμένη πολιτική παράταξη να αναρριχηθεί στην εξουσία διαμέσου μέτρων καταστολής κατά των Συρίων.
Αν δεν λανθανομαι, ο Κώδικας Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας επίσης απαγορεύει τη χρήση ορων που δηλώνουν καταγωγή του δράστη.
Στην Λάρνακα είχαν μεταφέρει, σε μία Στέγη Ηλικιωμένων, ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες, στο χώρο των ηλικιωμένων! Πόσο ορθό ήταν αυτό σύμφωνα με τις οδηγίες της ευρωπαϊκής ένωσης όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους; (Να συνυπάρχουν οι ανήλικοι στον ίδιο χώρο με τους ηλικιωμένους).
Προφανώς οι έφηβοι δεν έχουν τις ίδιες ανάγκες όπως οι ηλικωμένοι. Σε κάποιες χώρες χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία το μοντέλο της συνυπαρξης παιδιών με ηλικιωμένους αλλά τα παιδιά ήταν πολύ μικρότερα σε ηλικία και σίγουρα δεν επικρατούσε το μοντέλο της εγκατάλειψης από το κράτος που χαρακτηρίζει τις δομές της Κύπρου. Οι εφηβοι χρειαζονται πρωτίστως πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην δημιουργική δραστηριότητα και σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερη στήριξη για να επουλώσουν τις πληγές που κουβαλούν από τις χώρες τους και από το ταξίδι μέχρι τη χώρα μας. Οι ηλικιωμένοι παλι δικαιούνται επίσης την ηρεμία τους και την απασχόληση τους με αυτά που τους ευχαριστούν. Δεν είναι αδύνατο να συνυπάρξουν, μπορούν να υπάρξουν κοινές τομές, αλλά χρειάζεται σχεδιασμός, οργάνωση, και στελέχωση, κάτι που δεν έγινε στην περίπτωση που συζητούμε.
Όταν η αστυνομία δεν παίρνει μέτρα και δεν τιμωρεί τους ανήλικους ασυνόδευτους
μετανάστες, όταν αυτοί εγκληματούν ή κάνουν παράνομες δράσεις δεν οδηγεί (πιθανών τους ήδη ρατσιστές) σε ρατσιστικό παροξυσμό; Το αναφέρω αυτό γιατί ήμουν παρούσα όταν ο δήμαρχος Λάρνακας Ανδρέας Βύρας επισκέφτηκε τους κατοίκους της περιοχής της Στέγης Ηλικιωμένων για να ακούσει τα παράπονα τους (για τις παράνομες δράσεις των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών) και είχα δει τον τρόπο με τον οποίο μιλούσαν οι κάτοικοι. Αν η αστυνομία έπαιρνε κάποια μέτρα ενδεχομένως να ήταν διαφορετική η αντίδραση τους. Διότι αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, αυτοί οι άνθρωποι κινδύνευαν από κάποια παιδιά ανήλικους (ή μη ανήλικους είναι ένα θέμα που αιωρείται) που έτυχε να είναι και μη Κύπριοι. Σαφώς και θα μπορούσε να ήταν Κύπριοι! Αυτονόητο αυτό! Προφανώς η αγανάκτηση τους θα υπήρχε ακόμη κι αν ήταν Κύπριοι οι νεαροί παραβάτες.
Για κάποιους όμως, ίσως, το ότι ήταν «ξένοι» να παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Γι’ αυτό πιστεύω πως όταν η αστυνομία δεν παίρνει δράση αφήνει περιθώρια για καλλιέργεια ρατσισμού. Ποια η άποψη σας;
Πριν λίγα χρόνια η Κυπρος θέσπισε ένα αρκετά ικανοποιητικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των παιδιών που βρίσκονται σε σύγκριση με το νόμο, μετά από συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Επιτρόπου για τα δικαιώματα του Παιδιού για μια δικαιοσύνη φιλική προς το παιδί. Μέχρι σήμερα το πλαίσιο αυτό παραμένει ανεφάρμοστο, όχι μονο στην περίπτωση των ασυνόδευτων, αλλά γενικά. Η διαπόμπευση ειδικά των ασυνόδευτων εμπεριέχει κινδύνους για όλους – και για τους ίδιους και για την κοινωνία που παίρνει θέση μάχης. Οι θεσμοί ας κάνουν τη δουλειά τους χωρίς κανάλια και χωρίς επισκέψεις από πολιτικούς. Η αρχή ότι πρωτεύει πάντα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, που κωδικοποιήθηκε και στη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού και στο κεκτημένο της ΕΕ, εδράζεται στη διαπίστωση ότι τα παιδιά είναι ευάλωτα και είναι παράλληλα το μέλλον μιας κοινωνίας. Η διαπόμπευση στα ΜΜΕ οδηγεί σε υπερβολικούς χειρισμούς για σκοπούς ικανοποίησης της κοινής γνώμης που αποζητά αίμα. Πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνεται εξατομικευμένη διαχείριση του κάθε περιστατικού, πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας, σε συνεργασία μεταξύ των αρχών και των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, λαμβάνοντας υπόψη και τις περιστάσεις και τα πραγματικά γεγονότα. Δεν γνωρίζω αν η αστυνομία διαθέτει τα εχέγγυα για αυτου του είδους τη διαχείριση. Προσωπικά άκουσα πως οι αναφορές σε «κλοπές και διαρρήξεις» αφορούσαν ένα ασυνόδευτο παιδί που εκλεψε ένα παγωτό από ένα ψυγείο περιπτέρου.
Καλό θα ήταν πριν δημοσιεύονται ισχυρισμοί για κλοπές, διαρρήξεις, απόπειρών βιασμού κλπ να γίνεται και ένας έλεγχος και μια προσπάθεια να ακουστεί και η εκδοχή των ίδιων των παιδιών. Ξαναπάω πίσω στην πρωτη μας ερώτηση-απάντηση, αν τα παιδιά είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση και στην υγεία, μάλλον δεν θα απασχολούσαν καν την αστυνομία ή τουλάχιστον όχι σε αυτό το βαθμό.
Κάποιοι ανησυχούν ότι στην προσπάθεια να μη φανούν ρατσιστές κάποιοι «αναγκάζονται»
να σιωπούν σε παράνομες δράσεις ξένων. Θα ήθελα να το σχολιάσετε λίγο αυτό. Και θα σας διευκολύνω με το να γίνω πιο συγκεκριμένη: θεωρώ ότι το ΑΚΕΛ άργησε να τοποθετηθεί στις παράνομες δράσεις των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών στη Στέγη Ηλικιωμένων στη Λάρνακα. Κάποιοι υποθέτουν πως θα δρούσε διαφορετικά αν δεν ήταν μετανάστες οι νεαροί με τις παραβατικές δράσεις. Αν πχ ήταν Κύπριοι.
Ορισμένα στελέχη του ΑΚΕΛ, τα οποία γνωρίζω προσωπικά, ενδιαφέρονται, διαβάζουν και ενημερώνονται για ζητήματα μετανάστευσης, ακριβώς γιατί αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο της δημιουργίας αντιμεταναστευτικής υστερίας στην κοινωνία. Θυμίζω πως το ΑΚΕΛ κουβαλά την παράδοση της συμμετοχής στον αντιφασιστικού αγώνα με το 5ο Ταγμα του Αγγλικού στρατού, που αποτελείτο από Ε/κ και Τ/κ. Κατατάχτηκε και ο πατέρας μου στο 5ο Τάγμα και γνωρίζω τι σημαίνει να γαλουχηθείς με επίγνωση του κινδύνου του φασισμού και πώς αυτός αλώνει συνειδήσεις και κοινωνίες. Δεν είναι μόνο το ΑΚΕΛ που αρνείται να μπεί στο παιχνίδι της αντιμεταναστευτικής υστερίας, είναι και άλλα κόμματα, πχ. Οικολόγοι και Βολτ. Θα έλεγα πως γύρω από το ΕΛΑΜ έχουν πλέον συσπειρωθεί διάφορες δυνάμεις που προσδοκούν να αντλήσουν από τα ποσοστά του υιοθετώντας την αντιμεταναστευτική του ατζέντα, με στόχο την παραμονή ή την αναρρίχηση στην εξουσία. Θεωρώ πως το ΑΚΕΛ θα μπορούσε να κάνει περισσότερα στον τομέα της επιμόρφωσης της κοινωνίας, προσφέροντας πληροφόρηση που καταρρίπτει το κυρίαρχο αφήγημα που θέλει τους μετανάστες τεμπέληδες, να εισπράττουν χιλιάδες ευρώ σε επιδόματα, βάρος στο σύστημα πρόνοιας και στην οικονομία κλπ, ότι αποτελούν το 10% του πληθυσμού και διάφορα άλλα ανυπόστατα.
Υπάρχουν μελέτες που καταδυκνύουν την συνεισφορά των μεταναστών και των προσφύγων στην οικονομία. Μόνο μια μικρή μερίδα είναι λήπτες δημοσίου βοηθήματος, η συντριπτική πλειοψηφία εργάζονται και συνεισφέρουν στα ταμεία του κράτους ποσά που ουδέποτε θα εξαργυρώσουν, σώζοντας το ταμείο συντάξεως μας από την χρεωκοπία. Η δαιμονοποίηση και περιθωριοποίηση των μεταναστών και των προσφύγων οδηγεί στην υπερ-εκμετάλλευση τους από τους εργοδότες, γεγονός που πιέζει προς τα κάτω και τους μισθούς των Κυπρίων. Το ΑΚΕΛ οφείλει να καταδείξει τα κίνητρα της αντι-μεταναστευτικής δημαγωγίας και να δώσει απαντήσεις στους μύθους που έστησε γύρω από τους μετανάστες η ακροδεξιά.
Στην τελική, νομίζω πως μπορούμε να πούμε ότι οι ξένοι στη χώρα μας ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα δεν είναι ούτε άγιοι, αλλά ούτε γεννημένοι εγκληματίες. Μπορούμε να τους σπρώξουμε προς το έγκλημα: οσο τους σπρώχνουμε στο περιθώριο, τους αποκλείουμε από την αγορά εργασίας, από την εκπαίδευση, από την υγεία, τόσο περισσότερο τους καθιστούμε ευάλωτους και εκμεταλλεύσιμους από εγκληματικά κυκλώματα. Μπορούμε να τους δώσουμε την ευκαιρία να γίνουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας και να τους αντιμετωπίσουμε με σεβασμό και δικαιοσύνη. Αυτό το δεύτερο δεν το δοκιμάσαμε στην Κύπρο. Εδώ και 10 τόσα χρόνια δεν έχουμε κανένα μέτρο ένταξης, αλλά έχουμε πολλά μέτρα αποκλεισμού. Στον ευρωπαϊκό δείχτη MIPEX η Κύπρος κατέχει τη χειρότερη θέση στην Ευρώπη σε ζητήματα ένταξης, είμαστε πιο κάτω ακόμα και από την Τουρκία. Προτιμούμε φαίνεται το μοντέλο του «να τους εξαθλιώσουμε τόσο που να μη μας προτιμούν». Η πραγματικότητα μας διαψεύδει καθημερινά, διότι ο λόγος που έρχονται δεν είναι η επιλογή αλλά η απόγνωση και η έλλειψη επιλογής. Σε όλα τα επιστημονικά εγχειρίδια για τη μετανάστευση, καταγράφεται πως οι ροες κινούνται ανάλογα με το «push and pull factor”, δηλαδή πού έχουν συγγενείς να τους βοηθήσουν σε συνάρτηση με το μέχρι που τους φτάνουν τα λεφτά τους να παν. Δεν επιλέγουν τη χώρα στη βάση του που υπάρχουν περισσότερα επιδόματα.
Σε μια κοινωνία που εύκολα καλλιεργείται ο ρατσισμός τι είναι καλό να έχουμε κατα νου, όλοι μας;
Ότι ο ρατσισμός έχει προκαλέσει παγκόσμιους πολέμους και γενοκτονίες, δεν γνωρίζει σύνορα και δεν θα σταματήσει στους Σύριους και στους Παλαιστίνιους. Θα θερίζει όπου περνά και κανένας δεν θα μείνει ανεπηρέαστος. Αποτελεί εργαλείο στα χέρια μιας διεφθαρμένης κάστας πολιτικών που εκμεταλλεύεται τις φοβίες και τις ανασφάλειες της κοινωνίας.
Θα ήθελα να κλείσουμε με ένα μήνυμα σας στους αναγνώστες του SkalaTimes και γενικότερα στο κόσμο που θα μας διαβάσει.
Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν κατάστρεψαν ποτέ καμία χώρα όπου πήγαν. Πολλές δυτικές χώρες οικοδομήθηκαν από μετανάστες και πρόσφυγες και πολλοί από αυτούς πρόσφεραν σημαντικά και στις κοινωνίες που τους φιλοξένησαν και στη διεθνή. Η μετανάστευστη είναι η ιστορία της ανθρωπότητας και οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι η λογική και φυσιολογική εξέλιξη αυτού του φαινομένου. Οι θεωρίες των εθνων-κρατών οδήγησαν την ανθρωπότητα σε παγκόσμιους και περιφερειακούς πολέμους. Αυτό αποκτά την ιδιαίτερη του σημασία για μια χώρα όπως την Κυπρο που εδώ και 60 τόσα χρόνια βιώνει τις καταστροφικές συνέπειες του εθνοτικού διχασμού και τα δημοκρατικά ελλείμματα που απορρέουν από αυτόν.
