Mια millennial συγραφέας και το μεταφεμινιστικό της μυθιστόρημα, η μεταφορά ενός κλασικού βιβλίου σε graphic novel, αυτοβιογραφίες, η επανασύνδεση της ανθρώπινης και της φυσικής ιστορίας σε 900 σελίδες: αυτοί είναι οι ξένοι τίτλοι που ξεχωρίσαμε τη χρονιά που πέρασε.
Malcolm Lowry
Κάτω από το ηφαίστειο
Μτφρ. Κατερίνα Σχινά
Μεταίχμιο
Αριστούργημα: είναι ο μόνος τίτλος που ταιριάζει σε αυτό το ποιητικό μυθιστόρημα-καταβύθιση στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής, το οποίο μετατρέπει το προσωπικό αδιέξοδο σε ένα ένδοξο, ποιητικό παραλήρημα για το νόημα της ανθρώπινης φύσης. Θέλοντας να απαντήσει στους δικούς του ευφάνταστους ήρωες, στον Δάντη, τον Γκαίτε και τον Σαίξπηρ, ο Λόουρι στήνει μια παραβολή, μια «μεθυσμένη “Θεία Κωμωδία”», όπως την είχε αποκαλέσει, που έχει για φόντο, αντί για την Κόλαση, τα ενεργά ηφαίστεια του Μεξικού. Εκεί ακριβώς επιτυγχάνεται, με ενδιάμεσους σταθμούς τις υπαίθριες καμπίνες που σερβίρουν μεσκάλ, η κατάβαση από την ακραία ρεαλιστική κόλαση των ζωντανών σε αυτή των νεκρών, όπου κατοικούν οι αμέτρητοι φιλόσοφοι, συγγραφείς και δημιουργοί με τους οποίους συνομιλεί ο συγγραφέας σε όλο το βιβλίο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα χωροχρονικά δεδομένα του Μεξικού έχουν ως αναφορά τη Μέρα των Νεκρών που, επίσης, συμβολίζει το αναπόφευκτο του θανάτου και έχει ως πηγή έμπνευσης το ανέφικτο του έρωτα, το αναγκαστικό συμπλήρωμα του θανάτου, σύμφωνα με τον Φρόιντ. Εννοείται ότι ένα τόσο στοχαστικό μυθιστόρημα με αναφορές στον Γκαίτε, τον Μάρκο Αυρήλιο, σε άγνωστους Σουηδούς φιλοσόφους, σε Μεσαιωνικούς στοχαστές και σε άγνωστους ποιητές απαιτεί έναν μεταφραστή με βαθιά μόρφωση και γλωσσική επάρκεια όπως η Κατερίνα Σχινά, η οποία όχι μόνο κατάφερε να αποδώσει άψογα το κείμενο στα ελληνικά αλλά το κατέστησε και προσβάσιμο στον αναγνώστη μέσα από πολύτιμες υποσημειώσεις. Δικαίως, το βιβλίο της χρονιάς.
William Faukner
Ο αχός και το πάθος
Mτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης
Gutenberg
«Ένα παραμύθι που λέει ένας ηλίθιος, όλο αχό και πάθος, χωρίς κανένα νόημα», έγραφε ο Σαίξπηρ σε εκείνον τον συγκλονιστικό μονόλογο από τον «Μάκβεθ», απ’ όπου και ο τίτλος του κορυφαίου έργου του Φόκνερ· εδώ η δράση μεταφέρεται στην Αμερική του Νότου και στην περίφημη φανταστική κομητεία Γιοκναπατάουφα. Η αντιστροφή των χαρακτήρων προσφέρει στο έργο το πολυδιάστατο πρίσμα μέσα από το οποίο θεατρικοποιείται το δράμα της αμερικανικής ταυτότητας ανά τους αιώνες: ο σαλός του θεατρικού δράματος γίνεται το εξιλαστήριο θύμα, οι φαινομενικά προνομιούχα οικογένεια Κόμπσον είναι ψυχικά και εσωτερικά αποδεκατισμένη, τα προνόμια γίνονται η αιτία της καταστροφής και η ευτυχία αποδεικνύεται απλώς μια φενάκη. Όλα αυτά δεν θα είχαν σημασία αν δεν μας βοηθούσαν να κατανοήσουμε τι ακριβώς διαμόρφωσε την καρδιά του αμερικανικού δράματος και τη σαιξπηρικών διαστάσεων επιβολή της πατρικής φιγούρας και αν η λεπτοδουλειά του Φόκνερ δεν φαινόταν ακόμα περισσότερο στους δευτερεύοντες χαρακτήρες, τους φορείς του καλού και τους παρατηρητές των γεγονότων που είθισται να είναι οι μαύροι υπηρέτες ή οι κατώτεροι εκπρόσωποι της κοινωνικής κλίμακας. Κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει εδώ, όμως, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μυθιστόρημα του Φόκνερ η πειραματική και περίτεχνη γλώσσα. Αυτό που καθιστά το μυθιστόρημα ένα από τα σπουδαιότερα στην ιστορία της λογοτεχνίας είναι οι διακυμάνσεις του ύφους και τα γλωσσικά παιχνίδια, τα οποία αποδίδει με τον βέλτιστο τρόπο η μαστοριά του Αχιλλέα Κυριακίδη (ειδικά στους μονολόγους με την αργκό των μαύρων, που φαντάζουν υποδειγματικοί).
Yasunari Kawabata
Η χώρα του χιονιού
Μτφρ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης
Άγρα
Ο Καουαμπάτα δικαιώνει την υπεροχή των ωραίων περιγραφών και της ακρίβειας της ιαπωνικής λογοτεχνίας με αυτό το αριστούργημα, δίνοντας έμφαση στις εικόνες ομορφιάς. Φως, τρένο, ηλεκτρικό, η κόρη του ματιού της Γιόκο πάνω σε μια μακρινή λάμψη, το καινούργιο στην υπηρεσία του ωραίου. Ακόμα και η βία είναι απλώς μέρος ενός κόσμου αντιθέσεων και υπάρχει κι αυτή για μερικές μόνο στιγμές προτού το σύμπαν καταπιεί τα πάντα. Ο έρωτας τρεμοπαίζει αβέβαιος στις καρδιές, στα μάτια, στα σώματα. Η ένωση με τη φύση και το ερωτικό σώμα αφήνει τους ήρωες χωρίς δέρμα, χωρίς γιατρειά. Η απόσταση και η ψυχρότητα συναντούν το πάθος και την τρέλα, η φωτιά κατατρώει τα πάντα κάτω απ’ το παγωμένο βλέμμα του γαλαξία. Και το σπουδαιότερο: δεν ξέρεις τι πραγματικά συμβαίνει στην πραγματικότητα και τι στη φαντασία του Σιμάμουρα, ενός διανοούμενου αστού που ανακαλύπτει τις νέες διαστάσεις της φύσης και της γυναικείας επικράτειας, καθώς ταξιδεύει με το τρένο στη βορειοδυτική Ιαπωνία για να βρεθεί στην περίφημη χώρα του χιονιού. Κυρίαρχες και οι αντιθετικές εικόνες μεταξύ της Ιαπωνίας της πρωτεύουσας και αυτής της επαρχίας των βουνών. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του Καουαμπάτα (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1968) και για ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα της ιαπωνικής λογοτεχνίας.
Γκρέγκορ φον Ρετσόρι
Τα περσινά χιόνια
Μτφρ, Δέσποινα Κανελλοπούλου
Δώμα
«Ο κόσμος πριν από το 1914», δηλαδή προτού οι «κιμαδομηχανές της Υπρ και του Τάννεμπεργκ» διαλύσουν τις αυταπάτες του, ήταν «ένας κόσμος που έδινε σημασία στον πολιτισμό», γράφει ο Ρετσόρι με μια ρομαντική διάθεση αναπόλησης που φέρνει στον νου τον «Κόσμο του χτες» του Στέφαν Τσβάιχ, αλλά με τη βαθιά ειρωνεία του «Ανθρώπου χωρίς ιδιότητες» του Ρόμπερτ Μούζιλ. Άλλες φορές, πάλι, αυτή η αυτοβιογραφία, που συνιστά αναμφίβολα μία από τις καλύτερες εκδόσεις της περσινής χρονιάς, παραπέμπει, και λόγω εκλεκτικών συγγενειών, στο «Μίλησε μνήμη» του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ που είχαμε την τύχη να διαβάσουμε σε εξαίσια μετάφραση του Άρη Μπερλή. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις στο επίκεντρο βρίσκονται το χαμένο πολιτιστικό κεφάλαιο της Ευρώπης και η εμμονική προσκόλληση των καλλιεργημένων ανθρώπων στα γράμματα, στο ανθρωπιστικό κεφάλαιο, σε ένα φαντασιακό που μεταμορφώνει ακόμα και τις πιο οδυνηρές μνήμες. Σύμφωνα με αυτή την αριστοκρατική θεώρηση, πηγή όλου του κακού μοιάζει να είναι η μικροαστική αποκήρυξη των υψηλών αγαθών και της μόρφωσης, κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα, υπέθαλψε τον ναζισμό, όπως είδαμε στο άλλο ρεαλιστικό, αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα που τον έκανε διάσημο, τις «Αναμνήσεις ενός αντισημίτη». Πάντως, όσες διαφωνίες κι αν προβάλλει κανείς γι’ αυτόν τον εκλεκτικιστικό απομονωτισμό που επέλεξε ο συγγραφέας για τον εαυτό του, δεν μπορεί να μη μαγευτεί από την ακρίβεια των περιγραφών, τη λεπτή ειρωνεία και την εκλεπτυσμένη γλώσσα. Όπως γράφει ο ίδιος γι’ αυτόν τον χαμένο κόσμο που αναπολεί με νοσταλγία: «Τις όμορφες στιγμές του παρελθόντος μπορεί κανείς να τις φυλάει μέσα του σαν κρυφό πετράδι: μπορεί όμως και να τις σέρνει πίσω του σαν τη σιδερένια μπάλα του κατάδικου». Γεννημένος το 1914, ο Ρετσόρι είχε την τύχη να παρακολουθήσει σχεδόν όλη την πορεία του 20ού αιώνα, αν και έμαθε από μικρός τι σημαίνει καταστροφή ως παιδί δυο γονιών που ποτέ δεν ερωτεύθηκαν παρά εξέφρασαν δυο κόσμους σε σύγκρουση, ακολουθώντας τη μοίρα της γηραιάς ηπείρου, που ήταν γεμάτη απώλειες και πολέμους.
Irene Solà
Μάτια σου έδωσα κι εσύ κοίταξες το σκοτάδι
Μτφρ. Ευρυβιάδης Σοφός
Ίκαρος
Ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα για τις παλιές μεσαιωνικές ιστορίες και δοξασίες, μια παραληρηματική επισκόπηση των πιο ακραίων και πρωτόγονων εκφράσεων του ανθρώπου, μια καταβύθιση στα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής ή ακόμα και ένα μετα-φεμινιστικό μυθιστόρημα για όλες τις διαφορετικές γυναίκες που οι κυρίαρχοι θεσμοί συνήθιζαν να αποκαλούν μάγισσες. Στο επίκεντρο της ιστορίας ενός από τα πιο πρωτότυπα βιβλία που διαβάσαμε τη χρονιά που μας πέρασε βρίσκεται το χαμένο στις φυλλωσιές σπίτι γυναικών από διαφορετικές γενιές, οι οποίες πρωτοστατούν σε μια σειρά από αλλόκοτες πρωτοβουλίες. Κεντρικό θέμα της αφήγησης είναι η συναλλαγή τους με τον διάβολο, ένα μεσαιωνικό μοτίβο που επανέρχεται με διαφορετική μορφή στις προφορικές αφηγήσεις της Μεσογείου, λαμβάνοντας τη μορφή ενός απόκοσμου πλάσματος που ζει ελεύθερο στις κορυφές των βουνών στα όρια Καταλονίας – Ισπανίας και Γαλλίας. Πρόκειται για την περιοχή που ενέπνευσε διαφορετικά μεσαιωνικά ιπποτικά μυθιστορήματα, γραμμένα στα καταλανικά, και αποτελεί το σημείο αναφοράς της 34χρονης συγγραφέως, η οποία ωστόσο εναλλάσσει διαφορετικές αφηγήσεις και παραδόσεις. Άκρως αντιπροσωπευτική η εικόνα από το πουργκατόριο που κοσμεί το εξώφυλλο, με τα τρία πλάσματα να βγαίνουν από το στόμα ενός διαβόλου, έργο που η συγγραφέας ανίχνευσε στο The Morgan Library & Museum της Νέας Υόρκης.
Hermann Broch
Τα μάγια
Μτφρ. Σοφία Αυγερινού
Έρμα
Μόνο αν διαβάσει κανείς τα «Μάγια» καταλαβαίνει τη βαθιά σύνδεση μεταξύ των κορυφαίων εκφραστών του γερμανικού μοντερνισμού στη λογοτεχνία (Μπροχ, Μούζιλ, Μαν), καθώς όλοι εμφορούνταν από κοινές αρχές όσον αφορά την κατασκευή του μυθιστορήματος και έτρεφαν παρόμοιες αγωνίες για το μέλλον όχι μόνο της Ευρώπης λόγω της επέλασης του ναζισμού αλλά και της ίδιας της ανθρωπότητας. Οι παλιοί συμβολισμοί, οι ιδεολογίες, τα ανθρωπιστικά ιδανικά, όλα επανεξετάζονται και τίθενται στο χειρουργικό τραπέζι των σπουδαίων λογοτεχνών που είδαν τους ομοεθνείς και ομοτέχνους τους να παρασύρονται από τη λαίλαπα του ολοκληρωτισμού. Ειδικά τα «Μάγια», που γράφτηκαν αμέσως μετά τους αριστουργηματικούς «Υπνοβάτες», συνομιλούν άμεσα με το «Μαγικό Βουνό» του Τόμας Μαν, καθώς μέσα από τους κύριους πρωταγωνιστές ουσιαστικά αντιπαρατίθενται οι δύο κυρίαρχες ιδεολογίες, οι δύο κυρίαρχοι κόσμοι: αυτός του λόγου, της επιστημονικής εξέτασης και του ελέγχου των επιχειρημάτων και εκείνος της ποίησης, της μεταφορικής χρήσης της γλώσσας και του ασυνειδήτου. Και στις δυο περιπτώσεις οι ήρωες μοιάζουν με αυτό που ο Ντελέζ αργότερα αποκάλεσε «εννοιολογικοί χαρακτήρες», ενώ τόπος δράσης είναι πάντα το βουνό. Μόνο που στο κέντρο της αφήγησης του βιβλίου του Μπροχ βρίσκεται ο Μάριους Ράτι, ο οποίος μοιάζει να είναι όχι μόνο εκφραστής των ρομαντικών ιδεών και του κυρίαρχου βιταλισμού αλλά και ενός ολοκληρωτισμού που απειλεί να συντρίψει όλες τις ύψιστες κατακτήσεις του πολιτισμού. Πρόκειται για μια παραβολή που μας χάρισε ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της λογοτεχνίας, σύμφωνα με τον Τζορτζ Στάινερ. Εμείς το διαβάζουμε σε μια άκρως φροντισμένη και επιμελημένη έκδοση από τις εκδόσεις Έρμα και τη Σοφία Αυγερινού, που είναι επίσης υπεύθυνοι για τους «Υπνοβάτες».
Peter Frankopan
Οι μεταμορφώσεις της γης
Mτφρ. Νίκος Λίγγρης
Αλεξάνδρεια
Προσωπική μεγάλη αδυναμία, ο Πίτερ Φράνκοπαν ομολογώ ότι είναι ο ιστορικός που μου άλλαξε την οπτική για την πρόσληψη της αφήγησης του κόσμου, τοποθετώντας την υπό το πρίσμα της Ανατολής και των πόλεων που γνώρισαν τεράστια εξέλιξη και βρέθηκαν περιμετρικά των «Δρόμων του Μεταξιού», όπως συνήθιζαν να τους αποκαλούν οι Δυτικοί. Ο πανεπιστημιακός Φράνκοπαν, καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, είναι αυτός που χάραξε νέα γραμμή στην παγκόσμια ιστοριογραφία, φέρνοντας στο φως άγνωστα στοιχεία για τις αλλοτινές κατακτήσεις του Μέγα Αλέξανδρου που στόλισαν σαν μαργαριτάρια τα παλιά κέντρα του πολιτισμού από την Αλεξάνδρεια μέχρι τη μακρινή Περσία. Στο νέο του πόνημα των 900 σελίδων, το οποίο ο «New Yorker» έχρισε βιβλίο της χρονιάς, ο Φράνκοπαν συλλέγει και πάλι έναν τεράστιο όγκο δεδομένων και πληροφοριών για να εξηγήσει πώς οι «μεταμορφώσεις της Γης – Κλίμα, Οικολογία και Ιστορία» είναι υπεύθυνες για τεράστιες ιστορικές αλλαγές και μετατοπίσεις. Και επειδή ακριβώς, όπως τονίζει ο συγγραφέας, «ο χρόνος δεν μένει ποτέ στάσιμος», έτσι και η ιστορία και ο κόσμος εμφανίζουν διαρκείς αλλαγές και μεταβάσεις. Και όπως γράφει ο ίδιος: «Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε θέση να κατονομάσουν τους μεγάλους ηγέτες και τις μεγάλες μάχες του παρελθόντος, ελάχιστοι όμως γνωρίζουν πολλά για τις μεγαλύτερες καταιγίδες, τις πιο καταστροφικές πλημμύρες, τους πιο σκληρούς χειμώνες, τις πιο σοβαρές ξηρασίες και για το πώς αυτά τα φαινόμενα προκάλεσαν πολιτικές πιέσεις ή ευνόησαν την εξάπλωση ασθενειών. Η επανασύνδεση της ανθρώπινης και της φυσικής ιστορίας δεν είναι απλώς μια αξιέπαινη άσκηση. Είναι απαραίτητη αν θέλουμε να κατανοήσουμε σωστά τον κόσμο γύρω μας». Το σημαντικότερο, όμως, όλων είναι ότι, παρά τον όγκο του, το βιβλίο διαβάζεται, όπως και τα προηγούμενα του ίδιου συγγραφέα, απνευστί.
Éric Vuillard
Μια αξιοπρεπής έξοδος
Μτφρ. Μανώλης Πιμπλής
Πόλις
Παρότι καταπιάνεται με διαφορετικές στιγμές της Ιστορίας, ο Ερίκ Βιγιάρ χρησιμοποιεί με τον πιο άρτιο τρόπο τη λογοτεχνία για να μιλήσει για τις πιο καίριες στιγμές της ανθρωπότητας, ρίχνοντας μάλιστα φως στις πιο σκοτεινές πτυχές της. Με γλώσσα ασθμαίνουσα και ακριβή στήνει ένα περίτεχνο μυθοπλαστικό θέατρο για τα παιχνίδια που σκαρφίζονται μονίμως οι ισχυροί εις βάρος των ασθενέστερων, των ανθρώπων που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Ο αγαπημένος συγγραφέας της «14ης Ιουλίου», όπου θαυμάσαμε τις ουσιαστικές γνώσεις του για τη Γαλλική Επανάσταση και την ικανότητά του να διεισδύει βαθιά στην ανθρώπινη φύση, αλλά και της «Ημερήσιας Διάταξης» και του «Κονγκό», επανέρχεται με ένα βιβλίο για τις πιο μελανές σελίδες της γαλλικής ιστορίας, αυτές της αποικιοκρατίας. Εν προκειμένω, ο γαλλικός στρατός εισβάλλει στην Ινδοκίνα όχι εξαιτίας των εγκλημάτων εις βάρος του ούτε καν για λόγους εθνικού συμφέροντος αλλά προασπιζόμενος τα συμφέροντα των μεγάλων εταιρειών −βλέπε Ανώνυμη Εταιρεία Ορυχείων Κασσίτερου−, φτάνοντας σε μια σειρά από ντροπιαστικές μάχες, όπως η περίφημη Μάχη του Ντιεν Μπιεν Φου που έφτασε να διώξει τους Γάλλους από την περιοχή. Ως ικανός λογοτέχνης ο Βιγιάρ δεν μένει μόνο στα ιστορικά δεδομένα, στα μεγάλα συμφέροντα και στον τρόπο που λειτουργούσαν και λειτουργούν οι θυγατρικές εταιρείες και οι τράπεζες· εισβάλλει με ακρίβεια στις αιτίες των κοινωνικών συγκρούσεων και στους τύπους των ανθρώπων, ξεκινώντας από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 και την κακοποίηση, των βασανισμό και εν τέλει την εξόντωση των εργατών στις φυτείες λάτεξ της εταιρείας Μισελέν. Η γραφή του είναι εξαιρετικά αστραφτερή, κόβει σαν μαχαίρι.
Ολόκληρο το ρεπορτάζ της LIFO εδώ
