Ο Άγιος Βασίλειος – Ο Φίλος των Φτωχών και των Δυστυχισμένων
Ο Πιο Αγαπημένος Άγιος του Ελληνισμού
Γράφει και επιμελείται
Ο Καθηγητής Ζαννέτος Τοφαλλής
(Κυπριακή Παροικία του Λονδίνου)
Για μας τους ξενιτεμένους της Αγγλίας– αλλά και ολόκληρου του κόσμου – οι μέρες αυτές – Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα – φέρνουν κοντά μας τη νοσταλγία της γλυκειάς πατρίδας, τότε που γιορτάζαμε τις μεγάλες αυτές γιορτές με τα αθάνατα ήθη, έθιμα και τις παραδόσεις μα που ανάγονται στα βάθη των αιώνων. Και προσπαθούμε κι εδω στην ξενιτειά που ζούμε να τα διατηρήσουμε. ιδιαίτερα στους νέους μας, Για μένα προσωπικά, ο Άης Βασίλης και η Πρωτοχρονιά ήταν κάτι το ξεχωριστό. Γιατί στο χωριό που γεννήθηκα, στους Στύλλους της Μεσαορίας, έφηβος ακόμη, οι χωριανοί μου ζητούσαν – δεν ξέρω γιατί εμένα – κάθε Πρωτοχρονιά να τους μιλήσω στο Σωματείο του χωριού για τον Άη Βασίλη ή να τους απαγγείλω τα Κάλαντα.
Κι ακόμη θυμάμαι, ότι τόσο πολύ αγαπούσα και θαύμαζα τον Άγιο Βασίλειο – για την Μεγάλη του Αγάπη για τους Φτωχούς και τους Δυστυχισμένους – που ονειρευόμουνα μια μέρα, όταν παντρευτώ, το όνομα της κοπέλας μου να φέρει το όνομα αυτού του Μεγάλου Δασκάλου. Κι αυτό έγινε! Τη γυναίκα μου την λένε Βασούλα! Και της είμαι ΕΥΓΝΩΜΩΝ για ό,τι με βοήθησε.
Αυτό το άρθρο είναι ειδικά αφιερωμένο στη Βασούλα και όσους φέρουν το όνομα Βασίλειος. Χρόνια Πολλά!
Το τραγούδι που ακολουθεί είναι γνωστό σε όλη την Κύπρο, την Ελλάδα και τον απόδημο ελληνισμό. Κι όταν το ακούγαμε, και σήμερα ακόμη, η συγκίνησή μας ήταν και είναι απέραντη!
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψιλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκεν ο Χριστός
Άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες τον κατέχεται
από την Καισαρεία, συ ’σαι αρχόντισα κυρία.
Βαστάει πέννα και χαρτί, ζαχαροκαντιο ζυμωτή
χαρτί και καλαμάρι, δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε, την τύχη τους προέγραφε,
και το χαρτί ομίλει, άγιε μου χρυσέ Βασίλη.
Εδώ που τραγουδήσαμε και σας εκαλαντίσαμε
τούτο σας λέμε μόνο, Καλά να ‘στε και του χρόνου.
Ας δούμε όμως ποιος ήταν αυτός ο Άγιος Βασίλειος. Γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου γύρω στο 330 μ.χ., αλλά μεγάλωσε στην Καισαρεία της Καππαδοκίας.
Γονείς του ήταν η ενάρετη Εμμέλεια που ήταν κόρη μάρτυρα και ο ονομαστός ρήτορας Βασίλειος. Από την ευλογημένη αυτή οικογένεια αναδείχτηκαν άγιοι της Εκκλησίας μας γιαγιά, μητέρα και τέσσερα παιδιά.
Οι πλούσιοι γονείς του φρόντισαν να πάρει μεγάλη μόρφωση. Σπούδασε στην Καισαρεία και κατόπιν στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα όπου συνδέθηκε με τον αδελφικό του φίλο Γρηγόριο, το Ναζιανζηνό.
Ο Βασίλειος, ύστερα από τις λαμπρές σπουδές του, γύρισε στην Καισαρεία. Εκεί άσκησε το επάγγελμα του ρήτορα (το επάγγελμα του σημερινού δικηγόρου) και αφού βαφτίστηκε σε μεγάλη ηλικία, όπως συνηθιζόταν τότε, αποφάσισε να γίνει μοναχός.
Για να γνωρίσει μεγάλους ασκητές της εποχής του επισκέφτηκε την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη αλλά και άλλες χώρες. Γοητευμένος, μοίρασε τα υπάρχοντά του στους φτωχούς και μόνασε σ’ ένα ερημικό μέρος του Πόντου.
Όταν είδε ότι οι αιρετικοί κατατάραζαν την Εκκλησία δέχτηκε το μεγάλο αξίωμα της
ιεροσύνης. Έγινε διάκονος, ιερέας και αργότερα επίσκοπος Καισαρείας απ’ όπου καταπολέμησε σθεναρά τον αρειανισμό.
Ιστορική έμεινε η απάντηση που έδωσε στο φιλαρειανό απεσταλμένο του αυτοκράτορα, ύπαρχο Μόδεστο, όταν τον απείλησε αυστηρά με δήμευση της περιουσίας, εξορία, βασανιστήρια και θάνατο: «Τίποτε από αυτά δε φοβάμαι» απάντησε ο Βασίλειος, «γιατί περιουσία δεν έχω παρά μόνο τα φτωχά μου ρούχα και λίγα βιβλία. Εξορία δε φοβάμαι, γιατί όλοι σ’ αυτή τη ζωή είμαστε σαν τα πουλιά χωρίς μόνιμη στέγη. Βάσανα δε λογαριάζω, γιατί το ασθενικό μου σώμα γρήγορα θα πεθάνει. Κι ο θάνατος θα με φέρει κοντά στο Θεό, για τον οποίο ζω και εργάζομαι».
Ο Μέγας Βασίλειος θεμελίωσε τη Χριστιανική του Θεολογία, αντλώντας επιλεκτικά από την αρχαιοελληνική και κυρίως από την πλατωνική φιλοσοφία. Καθημερινά δίδασκε τους ανθρώπους εξηγώντας το Ευαγγέλιο. Συμβούλευε τη νεολαία να διαβάζει την ελληνική ιστορία, μυθολογία, ποίηση και φιλοσοφία. Έγραψε πολλά βιβλία, επιστολές, κηρύγματα, ομιλίες, προσευχές και τη Θεία Λειτουργία που φέρει το όνομά του.
Ολόκληρη πόλη, την περίφημη Βασιλειάδα, αποτελούν τα φιλανθρωπικά του ιδρύματα: νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, ξενώνες, εργαστήρια, σχολεία κ.α. για τα οποία διέθεσε όλα του τα υπάρχοντα.
Πέθανε το 379, σε ηλικία 49 χρονών. Η Εκκλησία τον ονόμασε « Οικουμενικό και Μέγα διδάσκαλο». Τον τιμάει ως άγιο την 1η Ιανουαρίου και στις 30 Ιανουαρίου μαζί με τους άλλους δύο Ιεράρχες, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.
Ο Άγιος ή Μέγας Βασίλειος ή Santa Claus (Άϊ Νικόλας) αποτελεί σήμερα μία διεθνή λαογραφική μορφή γνωστή σε παιδιά και ενηλίκους. Είναι κυρίαρχο πρόσωπο του εορτασμού της Πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων . Η γνωστή παρουσία του με κόκκινη στολή, λευκή γενειάδα, τα γυαλιά του, πάντα χαμογελαστός με το σάκο με τα δώρα, πάνω σε έλκηθρο που το σέρνουν ζωηρά ελάφια , τον έχουν κάνει σε παγκόσμια κλίμακα τον πλέον αγαπημένο ήρωα των παιδιών – και όχι μόνο – τις ημέρες των εορτών, ακόμη και σε χώρες μη χριστιανικές.
Η σημερινή μορφή του Άι Βασίλη έγινε δημοφιλής με το ποίημα «A Visit from St. Nicholas» (Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο) που δημοσιεύτηκε το 1823. Η οπτικοποιημένη εκδοχή πρωτοεμφανίστηκε στο περιοδικό «Harper’s Weekly» το 1863. Συμμετοχή στην δημοφιλία είχε και το παιδικό βιβλίο «The Life and Adventures of Santa Claus» του 1902. Η White Rock Beverages ήταν μια εταιρία αναψυκτικών που τον χρησιμοποίησε το 1915 για να πουλήσει
μεταλλικό νερό, και το 1923 τζίντζερ-έιλ.
Το 1931 η γνωστή αμερικάνικη εταιρεία αναψυκτικών Coca-Cola παρουσίασε τον Άι-Βασίλη με πρωτοχρονιάτικα δώρα τα προϊόντα της εταιρείας στα χρώματα βεβαίως εκείνης. Υπεύθυνος για το σχεδιασμό του ‘Αι Βασίλη με τη συγκεκριμένη μορφή ήταν ο Αμερικάνος σχεδιαστής Haddon Sundblom, ο οποίος και συνεργάστηκε για δεκαετίες με την εταιρεία. Η διαφήμιση αυτή
υπήρξε εμπορικά τόσο επιτυχής που έμελλε να γίνει σήμα δημοτικότητάς της ανά τον κόσμο. Η μακρόχρονη χρήση του σε διαφημίσεις της Coca-Cola παγίωσε την εμφάνισή του και ειδικά τα κόκκινα ρούχα, αλλά οπωσδήποτε δεν ήταν δική της εφεύρεση.
Για μας τους Έλληνες Ορθόδοξους χριστιανούς το αντίστοιχο πρόσωπο είναι ο Μέγας Βασίλειος , ο οποίος έζησε στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας αφιέρωσε σχεδόν όλη του τη ζωή στη βοήθεια προς τον συνάνθρωπο και που θεωρείται στην παγκόσμια ιστορία ως ο εμπνευστής, αλλά και πρώτος δημιουργός, της οργανωμένης φιλανθρωπίας. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μέγας Βασίλειος ήταν ψηλόλιγνος, με μαύρα μάτια και γένια. Ακόμη και ο
Άγιος Νικόλαος στην Ορθόδοξη παράδοση αγιογραφείται ως ισχνός ασπρογένης γέροντας. Ο Μέγας Βασίλειος πέθανε την 1η Ιανουαρίου του 379, θεωρήθηκε από τους χριστιανικούς λαούς ότι φέρνει ευλογία στη νέα χρονιά.
Τα κάλαντα Πρωτοχρονιάς πέρα από τα παινέματα, τονίζουν ότι το κύριο πρόσωπο είναι ακριβώς ο Μέγας Βασίλειος για το έργο του οποίου γίνεται υπενθύμιση στον σπιτονοικοκύρη ώστε να επαναλάβει επ’ ωφελεία βεβαίως των παιδιών που τα ψάλλουν.
Στη Δύση, το πρόσωπο του Santa Claus έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου που επίσης φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Στην ιστορία του Αγίου Νικολάου οι βόρειοι λαοί έχουν προσθέσει στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κλπ.), μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα και δημιούργησε τη σημερινή φιγούρα του Santa Claus με όλα τα χαρακτηριστικά του. Στα ελληνικά δεδομένα, η μετατροπή αυτή φαίνεται να πέρασε στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, κυρίως στον αστικό πληθυσμό, από τους Έλληνες μετανάστες που με τις ευχετήριες κάρτες τους εισήγαγαν τον
«Δυτικό» Άι-Βασίλη.
Χρόνια Πολλά σε όσους φέρουν το όνομα Βασίλειος (Βάσος, Βασιλεία, Βασιλική, Βάσω) και σε όλους τους αναγνώστες του SkalaTimes.
Λευτεριά στην Κύπρο μας και Ειρήνη στον Κόσμο!
ΖΑΝΝΕΤΟΣ ΤΟΦΑΛΛΗΣ
(ztofallis@gmail.com)
Λονδίνο, 2025
