Γράφει ο καθηγητής Ζαννέτος Τοφαλλής
(ο οποίος ζει στο Βόρειο Λονδίνο)
Ο Λόγος που γράφω αυτό το άρθρο είναι γιατί πολλά νεαρά Κυπριόπουλα συχνά με ρωτάνε για την Παροικία μας, πώς άρχισε, πώς εξελίχθηκε και πόσοι Κύπριοι ζουν και εργάζονται στην Αγγλία, τη δεύτερή μας πατρίδα. Γι αυτό,γράφω κάτι για τη δική μου ζωή και τις δικές μου εμπειρίες κάτι που τα ξέρω καλύτερα, δίνοντας τις δικές μου εντυπώσεις για την ιστορική αυτή
Παροικία που υπολογίζεται σήμερα ότι αριθμεί γύρω στις τρακόσιες χιλάδες (300,000) συμπατριώτες μας του Ηνωμένου Βασιλείου.
Αρχίζω, λοιπόν….
Κατάγομαι από τους Στύλλους της Μεσαορίας. Στη Αγγλία ήρθα τον Σεπτέμβριο του 1956, όπως έκαναν και χιλιάδες συμπατριώτες μας για μια καλύτερη ζωή. Εδώ βρίσκονταν ήδη ο αδελφός μου ο Ανδρέας και οι δύο αδελφές μου, Δέσποινα και Λουκία. Αργότερα ήρθαν και η μητερα μου
Κατελού και ο μικρότερος αδελφόε μας ο Κύπρος,. Μέναμε πρώτα στο Camden Town, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι Κύπριοι εκείνο τον καιρό. Αργότερα μετακινηθήκαμε στο Caledonian Road.
Ήταν θυμάμαι Κυριακή, όταν ο αδελφός μου ο Αντρέας με πήρε σε ένα καφενείο, στο 56 Bayham Street, όπου εκεί βρίσκονταν τα γραφεία του “Βήματος”. Παρόλο που η εφημερίδα τυπωνόταν στην περιοχή του Waterloo, εντούτοις την έφερναν εκεί στο καφενείο στο 56 Bayham Street για
να την τυλίξουν και να την ετοιμάσουν για τις πωλήσεις. Οι εθελοντές που πήγαιναν για το τύλιγμα της εφημερίδας ήταν πολλοί.
Όπως πολλοί ήταν και οι εθελοντές πωλητές της. Εκεί στο καφενείο ήταν το βασικό κέντρο της παροικίας. Όταν π.χ. ήθελες να βρεις κάποιο συμπατριώτη σου, πήγαινες εκεί. Κοντά στο καφενείο ήταν και η εκκλησία των Αγίων Πάντων, στο Pratt Street, μια από τις δύο τότε ελληνικές εκκλησίες του Λονδίνου, η άλλη ήταν η Αγία Σοφία στο Bayswater.
Εκεί, λοιπόν, που καθόμουν στο καφενείο και διάβαζα το “Βήμα”, με πλησίασε ο Τεύκρος Ανθίας. Εγώ τον ήξερα από φωτογραφίες που είχα δει. Με ρώτησε “Σου αρέσει η εφημερίδα;” Απάντησα θετικά. “Θα σε ενδιέφερε να εργαστείς στο “Βήμα;” με ρώτησε. “Δεν προσφέρουμε μεγάλους μισθούς. Πληρώνουμε μόνο 8 λίρες την βδομάδα”, συνέχισε. Φυσικά δέχτηκα.
Ήμασταν δύο δημοσιογράφοι με πλήρη απασχόληση, εγώ και ο Κυριάκος Τσιούπρας από την Κώμη Κεπήρ και πληρωνόμασταν 8 λίρες την βδομάδα.
Ο Κυριάκος ήταν ήδη πτυχιούχος Οικονομολόγος από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Υπέροχος άνθρωπος. Υπήρχαν ακόμα δυο δημοσιογράφοι που δούλευαν part time – ο μεγάλος Έλληνας δημοσιογράφος Θεόδωρος Δογάνης, ο οποίος ήταν και ανταποκριτής του «Ριζοσπάστη» και ο Τεύκρος Ανθίας, οι οποίοι πληρώνονταν 6 λίρες την βδομάδα.
Ανεβαίναμε εκεί στο Waterloo στον τρίτο όροφο και εργαζόμασταν. Εμένα δεν με πείραζε γιατί ήμουν νέος, αλλά θυμάμαι ανησυχούσα για τον Τεύκρο Ανθία ο οποίος είχε προβλήματα με την καρδία του και ανέβαινε τρεις ορόφους! Πήγα πολλά σχολεία,, αλλά για μένα το μεγαλύτερο σχολείο ήταν ο Ανθίας. Θυμάμαι πολλά απ’ τον Ανθία….«Ζαννέτο παιδί μου. να παίρνεις πρωτοβουλίες και να γράφεις ό,τι τιμά την Κύπρο να το προβάλλεις», μου έλεγε συχνά.
Στο «Βήμα» ξεκίνησα να εργάζομαι το 1956 και έμεινα εκεί για τρία χρόνια.
Τότε η Παροικία αριθμούσε γύρω στις εκατόν πενήντα χιλιάδες (150,000) Κυπρίους. Σήμερα υπολογίζεται στις 300,000.
Στη συνέχεια, γνώρισα την σύζυγο μου, την Βασούλα Αλεξάνδρου από το Αλεθρικό, παντρευτήκαμε και η Βασούλα επέμενε ότι έπρεπε να συνεχίσω τις σπουδές μου, κάτι που έκανα. Έκανα τα GCE μου, μετά τα πτυχία στο πανεπιστήμιο. Ποτέ δεν θα την ξεχάσω. Σωστή Ηρωίδα!
Οπόταν, λόγω σπουδών, σταμάτησα να εργάζομαι στο “Βήμα” αλλά συνέχισα να στέλνω άρθρα μου, αφιλοκερδώς, όπως και στη συνέχεια έκανα το ίδιο με την εφημερίδα “Παροικιακή” μέχρι και σήμερα. Ήταν πρώτης τάξεως η δημοσιογραφία τότε, με την πέννα του Ανθία, το “Βήμα”, ήταν ποίηση!
Εγώ θαύμαζα τον Ανθία, θυμάμαι διόρθωνα τα κείμενα και διάβαζα όλα όσα γράφαμε τότε. Θυμάμαι τον Ανθία να μου λέει “Ζαννέτο παιδί μου, να παίρνεις πρωτοβουλίες πως να ανεβάσουμε την εφημερίδα και τον λαό.
Να πιάσουμε τον λαό από το χέρι και να τον ανεβάσουμε, να αναπνεύσει καθαρό αέρα”. Φως, Περισσότερο Φως. μου έλεγε καθημερινά!
Η εφημερίδα δεν είχε διαφημίσεις. Είχε έξοδα, πληρώναμε το τυπογραφείο.
Ήταν το τυπογραφείο “Ερμής” που ήταν Διευθυντής ο Χρίστος Κουππάρης.
Η εφημερίδα έπρεπε να πληρώνει, τους 4 δημοσιογράφους, σελιδωτές, ενοίκιο. Άρα η εφημερίδα “ζούσε” από τις πωλήσεις. Την αγόραζαν όλοι και υπήρχαν πολλοί εθελοντές πωλητές οι οποίοι έκαναν καταπληκτική δουλειά, το θεωρούσαν τιμή τους να πωλήσουν τα περισσότερα φύλλα. Μη ξεχνάμε πως το “Βήμα” ήταν ο μοναδικός τρόπος για να μάθουν οι πάροικοι νέα για
την Κύπρο (δεν έρχονταν εφημερίδες απ’ την Κύπρο) και επίσης να μάθουν και τα νέα της παροικίας.
Το «Βήμα» έψαχνε τρόπους να επιζήσει διότι μόνο δύο διαφημίσεις είχε. Η μία ήταν από τον «Καλογέλαστο Χαλουβά», ο Χαλουβάς είχε ένα μπακάλικο στο 6 Plender street και πλήρωνε 25 σελίνια την εβδομάδα και η άλλη μεγάλη μας διαφήμιση ήταν από τον Χωματά ο οποίος είχε το «Cyprus Travel” και πλήρωνε πέντε λίρες την βδομάδα. Επίσης είχαμε κάποιες μικρές αγγελίες με πολύ λιγότερα λεφτά, γύρω στα 12 σελίνια.
Εγώ, εκτός από το ότι έγραφα ό,τι μπορούσα και γνώριζα, έψαχνα τρόπους να βοηθήσω την εφημερίδα, οικονομικά. Σκεφτόμουν και όλους τους εθελοντές που, ανεξαρτήτα από τις καιρικές συνθήκες, στέκονταν μέσα στους δρόμους για να πουλήσουν την εφημερίδα 6 πέννες το φύλλο (ένα σελίνι είχε 12 πέννες).
Μαζί με τον Τεύκρον Ανθία και τον Κυριάκο Τσιούπρα, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω μερικούς από τους μεγαλύτερους φιλέλληνες πνευματικούς ανθρώπους – τον φιλόσοφο Λόρδο Μπέρτραντ Ράσσελ, τους Ελληνιστές Καθηγητές Τζωρτζ Τόμσον, Ρόμπερτ Μπράουνινγκ., Ντάγκλας Nτέικιν, τους κορυφαίους ηθοποιούς Σερ Λώρενς Ολίβιερ και Σερ Μάικολ Ρέντγκρεηβ, τους διάσημους συγγραφείς Σερ Κόμπτον Μακένζη και την Άγκαθα Κρίστη και πολλούς άλλους. Όλοι φιλέλληνες. Ένοιωθες τόση περηφάνια να τους ακούς να μιλάνε για τον ελληνισμό!
Θυμάμαι όταν ήρθε στο Λονδίνο ο ήρωας της Εθνικής Αντίστασης, ο Μανώλης Γλέζος. Ήταν ο ήρωάς μου. Τον θαύμαζα πάρα πολύ, από τη μέρα που έμαθα ότι μαζί με τον Απόστολο (Λάκη) Σάντα ήταν οι πρωταγωνιστές μιας από τις πρώτες αντιστασιακές πράξεις στην κατεχόμενη Ελλάδα την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κατέβασαν τη νύχτα της 30ής
προς 31ης Μαΐου 1941 τη σημαία της Ναζιστικής Γερμανίας από τον ιστό του
βράχου της Ακρόπολης στην Αθήνα.
Τότε λοιπόν, και ο Ανθίας έγραφε πολλά άρθρα για τον Γλέζο, ζητώντας την απελευθέρωση του Μανώλη Γλέζου και των Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων από τις φυλακές και τις εξορίες . Το 1962 δόθηκε αμνηστία και ο Μανώλης Γλέζος ήρθε στο Λονδίνο για να ευχαριστήσει τον αγγλικό λαό εδώ για τη συμπαράσταση στο δράμα της Ελλάδας.
Μου ανέθεσαν. λοιπόν, με τα σπασμένα μου Αγγλικά, να είμαι ο διερμηνέας του Γλέζου όσο καιρό θα ήταν στο Λονδίνο! Ήμουν πολύ συγκινημένος και θυμάμαι έγραψα ένα άρθρο – συνέντευξη που του πήρα με τίτλο «Έσφιξα το χέρι που ντρόπιασε την σβάστικα» και το δημοσίευσε το «Βήμα» ολοσέλιδο στην πρώτη του σελίδα.
Θυμάμαι, όταν τον σταματούσαν οι Άγγλοι δημοσιογράφοι της τηλεόρασης και τον φωτογράφιζαν. Έγινε μεγάλο θέμα στη Βρετανία. Μιλούσε στα κανάλια και στις εφημερίδες. Έγραφαν τότε οι Βρετανικές εφημερίδες «Ο Ήρωας της Ακρόπολης στο Λονδίνο!».
Το όνειρο του Χίτλερ, όταν μπήκαν τα γερμανικά στρατεύματά στην Αθήνα, ήταν να υψώσει την σβάστικα πάνω στην Ακρόπολη, το σύμβολο του Πολιτισμού, δηλώνοντας ότι «Από τούδε και στο εξής όλος ο κόσμος θα είναι υπό την κατοχή των Ναζί για δύο χιλιάδες χρόνια».
Αυτό που με συγκίνησε ιδιαίτερα για τον Γλέζο ήταν ότι Αγγλίδες ηλικιωμένες γυναίκες, τον σταματούσαν στους δρόμους και του φιλούσαν το χέρι και του έλεγαν «ευχαριστούμε» γι αυτό που έκανε ντροπιάζοντας τον φασισμό.
Όταν κατέβασε την ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, ο ο Βρετανός Πρωθυπουργός Σερ Winston Churchill είχε πάει στα γραφεία του BBC World Service και διακήρυξε στα ελληνικά « Από σήμερα δεν θα λέμε ότι – Οι Έλληνες σαν Ήρωες, αλλά οι Ήρωες αγωνίζονται σαν Έλληνες! Ζήτω ο Μανώλης Γλέζος». Και συνέχισε «Your name will remain in history» (Το
όνομα σου θα παραμείνει στην Ιστορία).
Για πρώτη φορά, λοιπόν, όταν είχε έρθει το 1962 τον προσκάλεσαν να πάει στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, τγια να τον τιμήσουν και να τον ευχαριστήσουν και για να απευθύνει χαιρετισμό – δεν ήταν ήρωας μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης, καθότι κατάφερε να ντροπιάσει τον Χίτλερ και τον φασισμό!
Πήγαμε, λοιπόν, στο Κοινοβούλιο, και εγώ που τον συνόδευα, έκλαιγα σαν το μωρό! Ήταν πολύ συγκινητικό. Από τη μια πλευρά οι Συντηρητικοί, απ’ την άλλη οι Εργατικοί, υποκλίνονταν όλοι μπροστά του.
Κι εγώ σκεφτόμουν: «Στην πατρίδα του, τον καταδίκασαν σε εκτέλεση δύο φορές, τον καταδίκασαν σε ισόβια, τον βασάνισαν, και τώρα οι Βρετανοί τον αντιμετωπίζουν ως ήρωα και υποκλίνονται μπροστά του!» Και τι τους είπε ο Γλέζος στη Βουλή; «Μα δεν έκανα και τίποτα το σπουδαίο! Έκανα απλώς το καθήκον μου προς την πατρίδα μου!». Τόσο ταπεινός ήταν!
Αυτή ήταν η πρώτη γνωριμία μου με τον Γλέζο. Μετά ήρθε μαζί με τον Γρηγόρη Λαμπράκη στην Πορεία Ειρήνης του Ωλντερμαστον. Στην Ελλάδα δόθηκε τότε η τιμητική σειρά – πρώτη στην πορεία η Ελληνική Αντιπροσωπεία! Και οι άλλες χώρες με αλφαβητική σειρά!
Λίγο μετά την τοπυρικήξ εισβολή, έγινε η ίδρυση του ΑΚΕΛ Βρετανίας, Αποφασίστηκε να εκδοθεί και η εφημερίδα «Παροικιακή Χαραυγή». Στην αρχή στεναχωρήθηκα και το είδα ως κάτι αρνητικό, να υπάρχουν δύο εφημερίδες στην Παροικία! Πίστευα πως θα μπορούσαν να βρουν ένα κοινό παρονομαστή και να συνεργαστούν αντί να υπάρχουν δύο εφημερίδες. Τελικά
έκλεισε το ΒΗΜΑ και συνέχισε η Παροικιακή.
Μια άλλη ζωηρή θύμηση ήταν όταν το 1984 με κάλεσαν τα παιδιά του LGR, ενός πειρατικού τότε ραδιοσταθμού, ο Άκης Ηρακλέους, ο Τάκης Χαρμαντάς και ο Κοκής Γρηγορίου και ζήτησαν την βοήθεια μου για να πάρει άδεια ο ραδιοσταθμός. Εγώ το πήρα πολύ ζεστά το θέμα και από την
στιγμή που μου ανάθεσαν την “αποστολή” να βοηθήσω να πάρει άδεια ο ραδιοσταθμός, άρχισα να σκέφτομαι και να εργάζομαι μέρα νύχτα προς αυτή την κατεύθυνση.
Να σημειώσω, ότι ενώ οι άλλοι τρεις ήταν Djs και έβαζαν τραγούδια στον ραδιοσταθμό, εγώ έκανα εκπομπές με ομιλίες. Κοινωνικές, πνευματικές, πολιτικές, κοκ. Να αναφέρω ότι για τις εκπομπές που έκανα δεν πληρωνόμουν. Γιατί; Πέστε το βλακεία, πέστε το ότι θέλετε… Έτσι ένοιωθα.
Ήθελα να βοηθήσω την παροικία να αποκτήσει τον δικό της ελληνικό ραδιοσταθμό, Ο ενθουσιασμός της Παροικίας για τον σταθμό ήταν πρωτόγνωρος.
Για φανταστείτε ότι όταν κάμαμε έκκληση στην Παροικία για υποστήριξη της αίτησης για άδεια μαζέψαμε 50 χιλιάδες υπογραφές από Κύπριους του Λονδίνου για να πάρει άδεια το LGR. Ούτε για την ελευθερία της Κύπρου δεν μαζέψαμε τόσες υπογραφές! Τις υπογραφές τις μαζέψαμε από πόρτα σε πόρτα! Δούλευαν όλοι εθελοντικά για τον LGR.
Και κάτι άλλο, πρωτόγνωρο. O Lord Chancellor της Αγγλίας που θεωρείται πάνω από τον Πρωθυπουργό και κάτω από τη Βασίλισσα ήταν ο Lord Hailsham (Quintin Hogg), ο οποίος ήταν μαθητής μου, που μάθαινε νέα ελληνικά. Ο Νομοθέτης της χώρας. Ήταν τόσο απλός, που πήγαινε στη δουλειά με το ποδήλατο του! Σκέφτηκα να τον καλέσω στο σπίτι μου για
φαγητό και να μιλήσουμε και ελληνικά. Όπως και έκανα. Με πήραν λοιπόν τηλέφωνο από το 11 Downing Street και μου είπαν ότι είχε αποδεχτεί την πρόσκληση μου. Ο Lord Hailsham ήρθε στο σπίτι μου για φαγητό, ήταν πολύ απλός. Κάποια στιγμή άρχισα να του μιλώ για το LGR και να του εξηγώ ότι είμαι κι εγώ μέσα στην κίνηση αυτή για ελληνικό ραδιοσταθμό και ότι επιδιώκω και εργάζομαι έτσι ώστε να εξασφαλίσει άδεια ο μοναδικός ελληνικός σταθμός του Λονδίνου. «Πρέπει να δώσουμε άδεια στον ραδιοσταθμό αυτής της παροικίας την οποία εσείς εκτιμάτε τόσο πολύ» του είχα πει.
Τότε μου υποσχέθηκε ότι θα μιλούσε στην Maggi (Margaret Thatcher).
Και κάπως έτσι εξασφαλίσαμε την άδεια. Τον Μάιο του 1989. Όταν πήραμε την άδεια, εγώ αποχώρησα από το σταθμό, για να επικεντρωθώ στην ακαδημαϊκή και στη μεταφραστική μου εργασία.
Αυτές λοιπόν ήταν μερικές από τις θύμισές μου για τα 65 τόσα χρόνια ζωής μου στο Λονδίνο…
ΖΑΝΝΕΤΟΣ ΤΟΦΑΛΛΗΣ
Μάρτιος 2025
(ztofallisgmail.com)
