SkalaTimes
Σκαρφαλωμένο στην κορυφή ενός κωνικού γρανιτένιου λόφου, σε υψόμετρο περίπου 750 μ., το Μοναστήρι Σταυροβουνίου δεσπόζει σαν φύλακας ανάμεσα σε Λευκωσία και Λάρνακα. Το ίδιο το όνομά του – Σταυρός + βουνό – μαρτυρά τον διπλό του ρόλο: τόπος ανόδου ψυχής και σταυροαναστάσιμης μνήμης. Όσοι οδηγούν τον ελικοειδή δρόμο που αγκαλιάζει το βουνό, συχνά νιώθουν ότι ανεβαίνουν όχι μόνο υψομετρικά αλλά και πνευματικά· ένα προσκύνημα που συνδυάζει την τραχύτητα της κυπριακής πέτρας με τη λεπτότητα της βυζαντινής παράδοσης.
Ιδρυτική παράδοση
Η σύσταση της μονής συνδέεται με την Αγία Ελένη, μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Κατά το ταξίδι επιστροφής από τους Αγίους Τόπους (326 μ.Χ.), η Ελένη μετέφερε τεμάχια του Τιμίου Σταυρού. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ένα από αυτά «αρνήθηκε» να εγκαταλείψει το νησί: μυστικώς ανυψώθηκε και στάθηκε στην κορυφή του βουνού, επιβάλλοντας την ίδρυση ναού στο σημείο. Έτσι φέρεται να γεννήθηκε το μοναστήρι, που έκτοτε φυλάσσει τμήμα του Τίμιου Ξύλου μέσα σε αργυροχρυσοκέντητη λειψανοθήκη.
Αρχιτεκτονική και τέχνη
Το καθολικό, απλό εξωτερικά, εσωκλείει ξυλόγλυπτο τέμπλο 18ου αιώνα, δεμένο με σκούρα πατίνα και ευλαβικές αφιερώσεις μονόκαιρων κηροπηγίων. Τα χαμηλά πέτρινα κελιά, ενωμένα με καλντερίμια σαν κομποσκοίνια γύρω από την αυλή, αποπνέουν ασκητική λιτότητα· ένα σχεδόν ησυχαστικό μανιφέστο απέναντι στη σύγχρονη υπερβολή. Στους τοίχους διασώζονται αχνά στρώματα τοιχογραφιών, μάρτυρες αλλεπάλληλων προσπαθειών ανοικοδόμησης μετά από σεισμούς, επιδρομές και πυρκαγιές.
Μοναστική ζωή
Η αδελφότητα ακολουθεί αυστηρό τυπικό αθωνίτικης παράδοσης. Η συμμετοχή λαϊκών γυναικών, κατόπιν παλαιού τυπικού, περιορίζεται έως το κατώφλι του προαυλίου – κανόνας που, αν και αυστηρός, διατηρεί το μοναστήρι στην ασκητική του ταυτότητα. Οι μοναχοί ασχολούνται με αγιογραφία, μελισσοκομία και τη γνωστή αρωματική θυμιατοπαραγωγή, που γεμίζει τον αέρα με μνήμες μελισσοκηρού και μαστίχας. Το εισόδημα από αυτά, μαζί με προσφορές προσκυνητών, συντηρεί τις ταπεινές ανάγκες της κοινότητας και τα φυτώρια δενδρυλλίων που αναδασώνουν τις γύρω πλαγιές μετά από κάθε καλοκαιρινή πυρκαγιά.
Πνευματική ακτινοβολία
Το Σταυροβούνι δεν είναι μόνο χώρος ατομικής κατάνυξης· λειτουργεί ως πυρήνας ευρύτερου δικτύου πνευματικής στήριξης. Κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου), χιλιάδες πιστοί ανηφορίζουν με τα πόδια, ανάβοντας κεράκια που αναβοσβήνουν σαν φωτιές πυγολαμπίδων στη νύχτα. Ο επίμονος ρυθμός του «Κύριε ἐλέησον» καθώς αντηχεί στα βράχια δημιουργεί ένα ηχητικό πέπλο που κάνει τον χώρο να δονείται από ζωντανή προσευχή.
Ιερός τόπος και περιβάλλον
Η γεωγραφική μοναδικότητα του λόφου φιλοξενεί σπάνια ενδημική χλωρίδα, όπως το ματζουράνα-του-βράχου και την κυκλαμινοειδή ακανθώδη γαλατσίδα. Ο χώρος κηρύχθηκε προστατευόμενος βιότοπος Natura 2000, συνδέοντας τη βυζαντινή κληρονομιά με τη σύγχρονη περιβαλλοντική ευθύνη. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που οι μοναχοί θεωρούν τη διαφύλαξη της φύσης αυτονόητη προέκταση της προσευχής· «ο κόσμος είναι το δεύτερο γεγραμμένο ευαγγέλιο» λένε.
Προσωπική εμπειρία του προσκυνητή
Όταν ο επισκέπτης φτάνει στην κορυφή, πρώτα τον υποδέχεται η πανοραμική θέα: Λάρνακα στα νοτιοανατολικά, τα βουνά του Τροόδους να σκιτσάρουν τον ορίζοντα στα βορειοδυτικά, και στο βάθος το γυαλί της Μεσογείου να λαμπυρίζει. Έπειτα, μια σιγή – τόσο πυκνή που ακούς τον αέρα να θροΐζει στα κυπαρίσσια. Μέσα σε αυτή τη σιγή, το άρωμα του λιβανιού λειτουργεί σαν γέφυρα ανάμεσα στον έξω κόσμο και στο εσωτερικό τοπίο της ψυχής. Κάθε αναπνοή αναμειγνύεται με τον αρωματισμένο καπνό, υπενθυμίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι ο ίδιος υλικό και πνεύμα, γη και ουρανός.
Το Μοναστήρι Σταυροβουνίου επιβεβαιώνει, για περισσότερο από δεκαέξι αιώνες, πως οι κορυφές δεν κατακτώνται μόνο με τα πόδια αλλά, κυρίως, με την καρδιά. Στους ασβεστωμένους τοίχους του καθολικού και στα δαιδαλώδη μονοπάτια του βουνού αντικατοπτρίζεται η ίδια η ιστορία της Κύπρου: πληγές, αναστάσεις, αγώνας επιβίωσης και τελικά μια ήρεμη, γαληνεμένη επιμονή. Για τον σημερινό επισκέπτη, που συχνά βομβαρδίζεται από θόρυβο και εφήμερα ερεθίσματα, το Σταυροβούνι αποτελεί κάλεσμα επιστροφής στο ουσιώδες· ένα υπενθύμισμα πως, όσο κι αν αλλάζουν οι εποχές, πάνω σε αυτόν τον «Σταυρό-του-Βουνού» η πίστη εξακολουθεί «να μένει» – όπως το γρανίτινο βράχο, απροσπέλαστη και ακλόνητη.
