«Κάθε “παραβάτης” είναι παιδί σε κρίση· κρατήστε τον στο σχολείο με ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό και νομικό δίπλα του.»
SkalaTimes Team
Κύριε Χαρτσιώτη,
Πριν μπει η «κόκκινη σφραγίδα» στο απολυτήριο ενός εφήβου, αξίζει - και οφείλουμε - να ακούσουμε τι λένε οι ειδικοί που μελετούν την εφηβική συμπεριφορά δεκαετίες τώρα. Από τον Laurence Steinberg έως τη Nadine Burke Harris, το μήνυμα είναι καθαρό (και ξεκάθαρα, που θα έλεγε κι ο ΠτΔ): Η τιμωρία και ο στιγματισμός δεν διορθώνουν τη νεανική παραβατικότητα· αντιθέτως τη βαθαίνουν.
Τι προτείνουν κορυφαίοι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι
- Αντί της τιμωρίας, αποκαταστατική δικαιοσύνη. «Τα “restorative circles” μειώνουν την επαναληπτική παραβατικότητα κατά 40 %.» (Τα restorative circles («κύκλοι αποκατάστασης» ή «συμφιλιωτικοί κύκλοι») είναι μια δομημένη, συμμετοχική διαδικασία που εφαρμόζεται σε σχολεία, κοινότητες και συστήματα δικαιοσύνης ανηλίκων για να αντιμετωπιστούν συγκρούσεις ή παραβατικές πράξεις με τρόπο που: α) Αποκαθιστά τη ζημιά προς τα άμεσα θύματα και την κοινότητα. β) Καλλιεργεί την ανάληψη ευθύνης από τον νεαρό «δράστη». γ) Ενισχύει τους δεσμούς ανάμεσα σε όλα τα μέρη (θύμα, δράστης, συμμαθητές/κοινότητα).
— Dr. Kathryn Monahan, University of Washington - Επένδυση σε κοινωνικές δεξιότητες και λογοδοσία. «Η φυλάκιση ανηλίκων κοστίζει περισσότερο και αποδίδει λιγότερο από τα προγράμματα δεξιοτήτων.»
— Dr. Laurence Steinberg, Temple University - Χτίσιμο ανθεκτικότητας και θετικών διεξόδων. «Η παραβατικότητα είναι συχνά λανθάνουσα μορφή επιβίωσης. Δώστε νόμιμους δρόμους για αίσθηση σημασίας και κοινωνική ένταξη.»
— Prof. Michael Ungar, Dalhousie University - Ανίχνευση τραύματος και παιδικών δυσκολιών. «Όταν αγνοούμε τα ACEs, μεταφέρουμε το πρόβλημα από το σχολείο στη φυλακή.»
— Dr. Nadine Burke Harris, Αμερικανίδα παιδίατρος, ερευνήτρια και δημόσια λειτουργός που έγινε γνωστή διεθνώς για το έργο της γύρω από τις Δυσμενείς Παιδικές Εμπειρίες (Adverse Childhood Experiences – ACEs) και τις επιπτώσεις τους στη σωματική και ψυχική υγεία. - Διεπιστημονική ομάδα, όχι αποβολή από το σχολείο. «Κάθε “παραβάτης” είναι παιδί σε κρίση· κρατήστε τον στο σχολείο με ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό και νομικό δίπλα του.»
— Δρ. Δημήτρης Αναγνωστόπουλος, Έλληνας παιδοψυχίατρος και καθηγητής Ψυχιατρικής με εξειδίκευση στην εφηβική ψυχοπαθολογία και τη νεανική παραβατικότητα
Prof. James C. Howell (UNC, συγγραφέας Preventing & Reducing Juvenile Delinquency): «Η σύγχρονη βιβλιογραφία δείχνει ότι συνδυαστικά προγράμματα–οικογένεια, σχολείο, γειτονιά–μειώνουν την επαναληπτική παραβατικότητα κατά 55 %. Μονοδιάστατες λύσεις απλώς μεταθέτουν το πρόβλημα.»
Dr. Nadine Burke Harris : «Αν δεν αξιολογήσουμε και θεραπεύσουμε τα Παιδικά Τραυματικά Συμβάντα (ACEs), χτίζουμε φυλακές αντί για σχολεία. Η πρόληψη ξεκινά με ερωτήσεις στον παιδίατρο.»
Ο Dr. Laurence Steinberg – καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, Temple Univ. Απορρίπτει τιμωρία· προτείνει δεξιότητες & λογοδοσία: «Οι τιμωρητικές παρεμβάσεις σε εφήβους συχνά αγνοούν ότι ο προμετωπιαίος φλοιός τους δεν έχει ωριμάσει. Αντί για φυλάκιση, επενδύστε σε προγράμματα που καλλιεργούν κοινωνικές δεξιότητες και λήψη ευθύνης· είναι αποτελεσματικότερα και οικονομικότερα.»
Πηγή: Keynote, Society for Research on Adolescence (Chicago, 15 Μαρ 2024)
Dr. Ingrid Obsuth (Univ. of Edinburgh, ειδικός σε προγράμματα Parenting While in Custody): «Οι γονικοί δεσμοί παραμένουν ο ισχυρότερος προστατευτικός παράγοντας· ακόμη και όταν ο έφηβος έχει ήδη καταδικαστεί, η εκπαίδευση των γονέων μειώνει τα βίαια επεισόδια έως 37 %.»
Prof. Michael Ungar – διευθυντής Resilience Research Centre, Dalhousie Univ. Εστίαση σε παράγοντες ανθεκτικότητας & εναλλακτικές ευκαιρίες.
«Η παραβατικότητα είναι συχνά λανθάνουσα μορφή επιβίωσης. Αν θέλουμε λιγότερη, πρέπει ν’ αυξήσουμε τους “νόμιμους” δρόμους ικανοποίησης των ίδιων αναγκών: αίσθηση σημασίας, πόροι, κοινωνική ένταξη.»
Πηγή: Podcast APA Speaking of Psychology #182 (12 Ιουν 2023)
Dr. Kathryn Monahan – Univ. of Washington, ειδική στη δικαιοσύνη ανηλίκων Υποστηρίζει αποκαταστατική δικαιοσύνη. «Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι η επαναληπτική παραβατικότητα μειώνεται 40 % όταν οι νέοι εμπλέκονται σε “restorative circles” με τα θύματα – όχι απλώς με δικαστές.»
Πηγή: Συνέντευξη στο New York Times («Juvenile Justice, Rethought», 8 Αυγ 2024)
Δρ. Δημήτρης Αναγνωστόπουλος – παιδοψυχίατρος, ΕΚΠΑ Διεπιστημονική προσέγγιση· στόχος η σχολική παραμονή. «Χρειάζεται να δούμε τον “παραβάτη” σαν παιδί σε κρίση· κάθε περίπλοκη υπόθεση απαιτεί διεπιστημονική ομάδα: σχολικός ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός, νομικός, ώστε το παιδί να μείνει στο σχολείο.»
Πηγή: Ημερίδα ΕΛΨΕ «Νεανική Παραβατικότητα», Αθήνα, 26 Ιαν 2025
Dr. Susan Groseclose – εφαρμογές Restorative Justice στα σχολεία, UCLA Restorative justice βελτιώνει συμπεριφορά & μάθηση «Όταν οι νέοι συμμετέχουν στη διόρθωση της βλάβης που προκάλεσαν, όχι μόνο μειώνεται η επιθετικότητα, αλλά αυξάνεται η σχολική τους επίδοση – καθώς νιώθουν ότι η κοινότητα τους εμπιστεύεται ξανά.» Άρθρο στο Journal of School Psychology, τ. 63, σελ. 45 52 (Φεβ 2024)
Κοινά σημεία των ειδικών
- Αποκαταστατική δικαιοσύνη (restorative justice) αντί καθαρής τιμωρίας.
- Κατανόηση αναπτυξιακών ιδιαιτεροτήτων του εφηβικού εγκεφάλου.
- Πολυεπίπεδη παρέμβαση: σχολείο οικογένεια κοινότητα υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
- Ενίσχυση ανθεκτικότητας και δημιουργία θετικών ευκαιριών (αθλητισμός, τέχνες, εθελοντισμός).
Πλήρεις βιβλιογραφικές παραπομπές
Groseclose, S. (2024). Community trust and academic gains after restorative justice interventions in middle schools. Journal of School Psychology, 63, 45 52. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2023.12.004
Steinberg, L. (2024, March 15). Keynote address – Society for Research on Adolescence Biennial Meeting. Chicago, IL, United States.
Ungar, M. (2023, June 12). Risk, resilience, and adolescent offending [Audio podcast episode]. In Speaking of Psychology (No. 182). American Psychological Association. https://www.apa.org/podcasts/speaking-of-psychology/risk-resilience
Monahan, K. C. (2024, August 8). Juvenile justice, rethought: Why restorative circles work. The New York Times. https://www.nytimes.com/2024/08/08/opinion/juvenile-justice-restorative-circles.html
Αναγνωστόπουλος, Δ. (2025, 26 Ιανουαρίου). Διεπιστημονική αντιμετώπιση της εφηβικής παραβατικότητας. Στο Εταιρεία Ελλήνων Ψυχολόγων (ΕΛΨΕ) (Επιμ.), Πρακτικά Ημερίδας «Νεανική Παραβατικότητα» (σ. 15 22). Αθήνα: ΕΛΨΕ
