Η διασφάλιση της αξιοπρεπούς διαβίωσης των πολιτών και η προστασία των συνταξιούχων από τη φτώχεια αποτελούν θέματα προτεραιότητας για κάθε σύγχρονο κράτος. Για τον λόγο αυτό, το θέμα της συνταξιοδότησης αποτελεί σημαντικό μέρος της μακροπρόθεσμης κοινωνικοοικονομικής πολιτικής όλων των κρατών, αφού σχετίζεται με την αξιοπρεπή διαβίωση των πολιτών της κοινωνίας στο σύνολό τους.
Για την αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού θέματος και την εξασφάλιση επαρκούς συνταξιοδοτικού εισοδήματος για τους πολίτες, οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν το σύστημα των 3 πιο κάτω πυλώνων, το οποίο συνδυάζει την κοινωνική με την ιδιωτική ασφάλιση:
- 1ος Πυλώνας: Κρατική Σύνταξη – Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην περίπτωση της Κύπρου
- 2ος Πυλώνας: Επαγγελματικά Ταμεία Συντάξεων
- 3ος Πυλώνας: Ιδιωτικά σχήματα συνταξιοδότησης
Πρώτος Πυλώνας – Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων
Ο πρώτος πυλώνας αφορά στην κρατική σύνταξη, η οποία παρέχεται μέσω της υποχρεωτικής εισφοράς στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΤΚΑ) και, στην περίπτωση της Κύπρου, επιβαρύνει τον μισθωτό, τον εργοδότη και το κράτος. Αποτελεί μία εξαιρετική βάση, ωστόσο, το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου (ΣΟΑΚ), μελετώντας τον πρώτο πυλώνα, καταλήγει ότι από μόνος του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει στην ολότητά του το σοβαρό θέμα της εξασφάλισης επαρκούς συνταξιοδοτικού εισοδήματος για τους πολίτες, για τους πιο κάτω λόγους:
(α) Οι νέοι σήμερα εισέρχονται στην αγορά εργασίας σε σχετικά μεγαλύτερες ηλικίες απ’ ότι παλαιότερα και αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι συνεισφορές τους στο ΤΚΑ να είναι μικρότερες. Επακόλουθο της κατάστασης αυτής είναι η λήψη χαμηλότερων συντάξεων.
(β) Η συχνή αλλαγή θέσης εργασίας που παρατηρείται στο σημερινό εργασιακό περιβάλλον, πολλές φορές σημαίνει και διακοπή στις εισφορές στο ΤΚΑ, γεγονός που μειώνει την τελική σύνταξη.
(γ) Οι νέοι σήμερα ξεκινούν να δημιουργούν τις οικογένειές τους σε σχετικά μεγαλύτερη ηλικία και αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αυξημένες οικονομικές υποχρεώσεις κοντά στη συντάξιμη ηλικία, οι οποίες δεν μπορούν να καλυφθούν αποκλειστικά από την κρατική σύνταξη.
(δ) Οι συντάξεις που λαμβάνουν οι χαμηλά αμειβόμενοι είναι μειωμένες, αφού οι εισφορές τους στο ΤΚΑ είναι χαμηλές. Αυτή η ομάδα εργαζομένων πιθανόν να αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο πρόβλημα, το οποίο θα συνεχίσει να υφίσταται εάν το συντάξιμο ποσό στηρίζεται αποκλειστικά στον πρώτο πυλώνα.
Επιπλέον, ανησυχία προκαλεί και η μακροπρόθεσμη διατήρηση της βιωσιμότητας του ΤΚΑ, κυρίως λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και του φαινομένου της υπογεννητικότητας που παρατηρείται έντονα τα τελευταία χρόνια. Εντούτοις, το ΣΟΑΚ δεν θα καταπιαστεί με το θέμα της αναδιάρθρωσης/αλλαγής του τρόπου λειτουργίας του Ταμείου, καθώς βρίσκεται ήδη υπό μελέτη από τους αρμόδιους.
| ΣΥΣΤΑΣΗ: Το Συμβούλιο Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου, μελετώντας όλα τα πιο πάνω, συστήνει όπως η κυβέρνηση λάβει τα απαραίτητα μέτρα και ενέργειες για την ενδυνάμωση του δεύτερου και τρίτου πυλώνα του συνταξιοδοτικού συστήματος, οι οποίοι συνδυαστικά με τον πρώτο πυλώνα θα μπορέσουν να προσφέρουν υψηλότερες συντάξεις και κατ’ επέκταση μια αξιοπρεπή διαβίωση κατά τη συντάξιμη περίοδο σε όλους τους πολίτες |
Δεύτερος Πυλώνας – Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης (ΕΤΣ)
Τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης είναι συνταξιοδοτικά ταμεία, τα οποία χρηματοδοτούνται από τον εργοδότη και από τον εργαζόμενο, με στόχο τις αυξημένες αποταμιεύσεις του εργοδοτουμένου για τη συνταξιοδοτική περίοδο. Θέση του ΣΟΑΚ είναι ότι έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση του 2ου Πυλώνα, μέσω της καθιέρωσης και εδραίωσης των Επαγγελματικών Ταμείων Σύνταξης. Για τον σκοπό αυτό, το ΣΟΑΚ προβαίνει στις ακόλουθες εισηγήσεις, οι οποίες θα πρέπει να τύχουν μελέτης από τους αρμόδιους φορείς:
| 1. Αυτόματη εγγραφή όλων των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα σε πολύ-επιχειρησιακό Επαγγελματικό Ταμείο Σύνταξης ή σε Επαγγελματικό Ταμείο Σύνταξης που προσφέρει ο εργοδότης |
Το 95% των επιχειρήσεων στην Κύπρο αποτελείται από πολύ μικρές εταιρείες (micro SMEs) που εργοδοτούν λιγότερα από 10 άτομα και που, οι περισσότερες από αυτές, δεν προσφέρουν ΕΤΣ. Προτεραιότητα για την ενίσχυση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος θα πρέπει να αποτελέσει η οριζόντια προσέγγιση του θεσμού των ΕΤΣ, μέσω της επέκτασής τους και της αυτόματης εγγραφής (auto-enrollment) των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα σε πολύ-επιχειρησιακό ΕΤΣ ή σε ΕΤΣ που προσφέρει ο εργοδότης.
| 2. Μικρή εισφορά από τον εργοδότη στο Επαγγελματικό Ταμείο Σύνταξης |
Σημαντική για την προώθηση του πιο πάνω μέτρου είναι και η συνεισφορά του εργοδότη στα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης. Φυσικά, στόχος δεν είναι η οικονομική επιβάρυνση των επιχειρήσεων αλλά η ενίσχυση της αποταμίευσης των εργαζομένων. Για τον λόγο αυτό, χρήσιμος θα ήταν ο καθορισμός μίας ελάχιστης μικρής εισφοράς εργοδότη στα ΕΤΣ, ίσως της τάξης του 0,25%.
| 3. Συνεισφορά του κράτους στις περιπτώσεις που το ύψος του εισοδήματος του εργαζομένου δεν φορολογείται (χαμηλά αμειβόμενοι) |
Τα εισοδήματα των εργαζομένων που υπόκεινται σε φορολογία έχουν αρνητικό οικονομικό αντίκτυπο στα εισοδήματα του κράτους, λόγω των φορολογικών εκπτώσεων που παρέχονται από τα επαγγελματικά ταμεία συντάξεων/ασφάλειες ζωής. Οι χαμηλά αμειβόμενοι δεν έχουν το αντίστοιχο όφελος αλλά ούτε και επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά. Με τη συνεισφορά του κράτους στους εργαζόμενους που δεν φορολογείται το εισόδημά τους θα επωφεληθούν όσοι το έχουν πραγματικά ανάγκη. Εργαζόμενοι, οι οποίοι θα λαμβάνουν αυτή την οικονομική ενίσχυση, θα πρέπει να υποβάλλουν υποχρεωτικά φορολογική δήλωση, κάτι που θα βοηθήσει και στη φορολογική συμμόρφωση.
| 4. Δικαίωμα μεταφοράς των συνταξιοδοτικών ωφελημάτων των εργαζομένων από ένα Επαγγελματικό Ταμείο Σύνταξης σε άλλο (transferability) |
Η περαιτέρω προώθηση του δικαιώματος μεταφοράς συνταξιοδοτικών ωφελημάτων από ένα Επαγγελματικό Ταμείο Σύνταξης σε άλλο θεωρείται από το Συμβούλιο καίριας σημασίας. Μέσω του δικαιώματος μεταφοράς ενισχύεται η συνέχεια στην αποταμίευση και η μακροχρόνια διατήρησή της μέχρι την αφυπηρέτηση, καθώς και η πιο ορθολογιστική επένδυση των χρημάτων.
| 5. Ανάληψη χρημάτων με τη συμπλήρωση του ορίου αφυπηρέτησης και μείωση του ποσοστού δανεισμού από τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης |
Η κυβέρνηση θα μπορούσε να διερευνήσει το ενδεχόμενο απαγόρευσης της ανάληψης του συνολικού χρηματικού ποσού που δικαιούται ένας εργαζόμενος από τα ΕΤΣ πριν τη συμπλήρωση του ορίου αφυπηρέτησης. Αυτό θα βοηθήσει σημαντικά στην αύξηση της συνταξιοδοτικής αποταμίευσης και στη διασφάλιση επαρκούς εισοδήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Κύπρο αποτελεί η οικονομική κρίση του 2013, κατά την οποία σοβαρό πλήγμα δέχθηκαν τα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης, γεγονός που επηρέασε σε αρνητικό βαθμό το συνταξιοδοτικό εισόδημα μεγάλης μερίδας πολιτών.
Σχετικά με τον δανεισμό που επιτρέπεται στα μέλη από τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης, το ΣΟΑΚ εισηγείται τη μείωση του ποσού του δανείου στο 20%-25% του συνολικού ποσού που είναι πιστωμένο το μέλος.
| 6. Μέθοδος είσπραξης του ποσού από τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης |
Σημαντικός θεωρείται από το Συμβούλιο και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η είσπραξη του ποσού από τα ΕΤΣ. Θέση του Συμβουλίου είναι ότι η καταβολή εφάπαξ ποσού πολλές φορές οδηγεί σε λανθασμένη διαχείριση του ωφελήματος εκ μέρους των συνταξιούχων, με αρνητικές επιπτώσεις στη συνταξιοδοτική τους περίοδο. Για τον λόγο αυτό, το Συμβούλιο θεωρεί ότι πρέπει να ενισχυθεί η ενημέρωση και προώθηση επιλογών του τρόπου είσπραξης του ωφελήματος. Οι επιλογές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τόσο την είσπραξη του ποσού σε τακτά χρονικά διαστήματα (επιλογή την οποία στηρίζει το ΣΟΑΚ), όσο και την είσπραξη μέρους του ποσού με τη συνταξιοδότηση και το υπόλοιπο ποσό σε μεταγενέστερο στάδιο.
Τρίτος Πυλώνας- Ιδιωτικά Σχήματα Συνταξιοδότησης:
Ο τρίτος πυλώνας αφορά στην προαιρετική συνταξιοδοτική αποταμίευση των πολιτών ώστε να μπορούν να λαμβάνουν κάποιο συμπλήρωμα στη σύνταξή τους. Η ενθάρρυνση της προαιρετικής συνταξιοδοτικής αποταμίευσης αποτελεί μία επιπλέον σημαντική επιλογή για αυτούς που επιλέγουν να ενισχύσουν τις συνταξιοδοτικές τους απολαβές. Στο πλαίσιο αυτό, σχετικός είναι και ο Κανονισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Πανευρωπαϊκό Ατομικό Συνταξιοδοτικό Προϊόν (Pan-European Personal Pension Product – “PEPP”) το οποίο θα δίνει σε εθελοντική βάση τη δυνατότητα στους πολίτες να αποταμιεύουν για τη συνταξιοδότησή τους μέσω ενός ευρέως φάσματος χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ.
| 7. Εξέταση για την παροχή των ίδιων οικονομικών κινήτρων/φορολογικών εκπτώσεων που προσφέρονται στα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης/ασφάλειες ζωής |
Για την ενθάρρυνση των πολιτών στη συμμετοχή ιδιωτικών σχημάτων συνταξιοδότησης (ατομικά σχέδια), η κυβέρνηση θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο της παροχής των ίδιων οικονομικών κινήτρων/φορολογητέων εκπτώσεων που προσφέρονται και στην περίπτωση συμμετοχής στα επαγγελματικά ταμεία σύνταξης/ασφάλειες ζωής.
Εποπτεία και Χρηματοοικονομική παιδεία
Σε συνάρτηση με τις ποιο πάνω εισηγήσεις που αφορούν στους 3 πυλώνες του συνταξιοδοτικού συστήματος, θα πρέπει να ενδυναμωθούν/προωθηθούν και οι ακόλουθοι τομείς:
| 8. Eνδυνάμωση των Εποπτικών Αρχών |
Η ορθή, αποτελεσματική και αυστηρή εποπτεία των εμπλεκομένων φορέων αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στην προσπάθεια βελτίωσης του συνταξιοδοτικού συστήματος της χώρας μας, καθώς δεν πρέπει κατ’ ουδένα λόγο να επιτραπεί η οποιαδήποτε κακοδιαχείριση που θα θέτει σε κίνδυνο τις συντάξεις και αποταμιεύσεις των πολιτών. Αυτό προϋποθέτει την ενδυνάμωση των Εποπτικών Αρχών που εποπτεύουν τα Επαγγελματικά Ταμεία Σύνταξης (Έφορος Ταμείων Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών και Έφορος Ασφαλίσεων της Υπηρεσίας Ελέγχου Ασφαλιστικών Εταιρειών). Εισήγηση του ΣΟΑΚ είναι όπως εξεταστεί από τους αρμόδιους η πιθανότητα δημιουργίας ενός ενιαίου εποπτικού μηχανισμού, επαρκώς στελεχωμένου, με άτομα που έχουν την απαραίτητη επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία.
| 9. Χρηματοοικονομική παιδεία |
Η χρηματοοικονομική επιμόρφωση εφοδιάζει τον άνθρωπο με γνώσεις και δεξιότητες για την ορθολογική λήψη αποφάσεων σχετικά με την καλύτερη διαχείριση των χρημάτων και των περιουσιακών στοιχείων. Ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα στην Κύπρο και θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις προσπάθειες για την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, την Κεντρική Τράπεζα, την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου και άλλους εμπλεκόμενους φορείς, θα μπορούσαν να σχεδιαστούν σχετικά προγράμματα επιμόρφωσης. Από αυτή την εξίσωση δεν μπορεί να απουσιάζει το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, αφού το θέμα αφορά και ενδιαφέρει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Σημαντικό είναι, επίσης, όπως η χρηματοοικονομική παιδεία αρχίσει από την πολύ νεαρή ηλικία, η οποία θα οδηγήσει στην αλλαγή νοοτροπίας για τη διαχείριση των οικονομικών του κάθε πολίτη αλλά και τον καλύτερο σχεδιασμό συνταξιοδότησής του. Η ένταξη ειδικών προγραμμάτων στη σχολική ύλη θεωρείται πολύ σημαντική, καθώς θα έχει καθοριστικό ρόλο στην ετοιμασία ενεργών πολιτών, έτοιμων να διαχειρίζονται σωστά τα οικονομικά τους θέματα και να προγραμματίζουν έγκαιρα και σωστά για το μέλλον τους.
