Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου της Δρ Έλσας Νικολαίδου “Φιλοσοφία για όλους. Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους Φιλόσοφους”, την Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου στη Λάρνακα, το SkalaTimes κουβεντιάζει σήμερα με τη συγγραφέα και εκπαιδευτικό.
Μπορούμε μέσα από την φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων και άλλων, να βρούμε λύσεις για τα σημερινά καθημερινά μας προβλήματα; Η Δρ Νικολαϊδου είναι βέβαιη πως μπορούμε : “Θεωρώ πως κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές καθώς ο αναγνώστης διαβάζει το βιβλίο. Οι θεωρίες τους -θεωρίες βέβαια για εμάς, γιατί οι ίδιοι τις είχαν κάνει πράξη- επανέρχονται τα τελευταία χρόνια στο προσκήνιο. Η αριστοτελική θεωρία του ορθού μέσου, ο Στωικισμός και η Επικούρεια φιλοσοφία δεν προσφέρουν απλώς λύση στα σύγχρονα καθημερινά προβλήματα, αλλά μας διδάσκουν πώς να ζούμε με αυτά. Και σαφώς μας ανοίγουν τον δρόμο για την καθημερινή ευδαιμονία”.
Περισσότερα στην πιο κάτω συνέντευξη που μας αφορά όλου, καθώς “όλοι μας «φιλοσοφούμε» για τη ζωή μας και τον κόσμο, λαμβάνουμε αποφάσεις, και αναζητούμε την ευτυχία. Γιατί να ξεκινάμε από την αρχή; Η φιλοσοφία οπλίζει το άτομο με λογική, με κριτική σκέψη, το βοηθάει να ζει καλύτερα, συνειδητά. Το «φιλοσοφείν» δίνει νόημα στη ζωή μας, ξεκαθαρίζει το σημαντικό από το περιττό, μας μαθαίνει πώς να ζούμε και να εκτιμούμε τη ζωή μας”.
Της Γιώτας Δημητρίου
Δρ Νικολαΐδου, με τι καταπιάνεται το βιβλίο σας αυτό;
Το βιβλίο είναι αυτό που περιγράφει ο τίτλος του: «Φιλοσοφία για όλους: Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους;» Μεταίχμιο, 2022. Αυτός ήταν ο αρχικός μου σκοπός: να γίνει η αρχαία ελληνική φιλοσοφία προσιτή σε όλους, όσοι θέλουν να εντρυφήσουν στις ιδέες, τις θεωρίες και τη σοφία των Προσωκρατικών, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, και βέβαια του Στωικισμού και Επικουρισμού.
“Η φιλοσοφία ανοίγει ορίζοντες”, αυτό έχετε πει και γράψει πολλές φορές. Μπορεί να ανοίξει ορίζοντες σε όλους;
Αν όχι η φιλοσοφία, τότε τι; Όλοι μας «φιλοσοφούμε» για τη ζωή μας και τον κόσμο, λαμβάνουμε αποφάσεις, και αναζητούμε την ευτυχία. Γιατί να ξεκινάμε από την αρχή; Η φιλοσοφία οπλίζει το άτομο με λογική, με κριτική σκέψη, το βοηθάει να ζει καλύτερα, συνειδητά. Το «φιλοσοφείν» δίνει νόημα στη ζωή μας, ξεκαθαρίζει το σημαντικό από το περιττό, μας μαθαίνει πώς να ζούμε και να εκτιμούμε τη ζωή μας.
Σε ποιους απευθύνεται ένα βιβλίο σαν το δικό σας; (Ηλικιακά, επίπεδο μόρφωσης, κτλ).
Απευθύνεται σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας και δεν προϋποθέτει προηγούμενη γνώση φιλοσοφικών θεωριών και σχολών. Η «Φιλοσοφία για όλους» θα σε καθοδηγήσει από μόνο της να ανακαλύψεις τη θαυμαστή επιστημονική σκέψη, τις θεωρίες της ευτυχίας, να γνωρίσεις τους φιλοσόφους και τις σχολές τους με εύληπτο και κατανοητό από όλους τρόπο.
Μπορούμε μέσα από την φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων να βρούμε λύσεις για σύγχρονα καθημερινά προβλήματα;
Θεωρώ πως κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές καθώς ο αναγνώστης διαβάζει το βιβλίο. Οι θεωρίες τους -θεωρίες βέβαια για εμάς, γιατί οι ίδιοι τις είχαν κάνει πράξη- επανέρχονται τα τελευταία χρόνια στο προσκήνιο. Η αριστοτελική θεωρία του ορθού μέσου, ο Στωικισμός και η Επικούρεια φιλοσοφία δεν προσφέρουν απλώς λύση στα σύγχρονα καθημερινά προβλήματα, αλλά μας διδάσκουν πώς να ζούμε με αυτά. Και σαφώς μας ανοίγουν τον δρόμο για την καθημερινή ευδαιμονία.
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι ζούσαν ευτυχισμένα; Είχαν βρει το κλειδί για το ευ ζην;
Οι αρχαίοι φιλόσοφοι που ασχολήθηκαν με την πρακτική πλευρά της Φιλοσοφίας διατείνονται ότι έζησαν ευτυχισμένοι. Όλοι τους. Κατάλαβαν νωρίς ότι η ευδαιμονία είναι ο σκοπός της ζωής. Την όρισαν και τη δίδαξαν, πολλές φορές με την προσωπική τους στάση. Δεν ευτύχησαν μόνο αυτοί, αλλά και οι μαθητές τους και όλοι εκείνοι που ακολούθησαν τη φιλοσοφία τους σε βάθος αιώνων. Θεωρώ ότι είναι οι πλέον ειδικοί στο ευ ζην. Γι’ αυτό άλλωστε και οι φιλοσοφίες που πρότειναν εξακολουθούν να είναι σήμερα πολύ δημοφιλείς. Η φιλοσοφία του Ζήνωνα του Κιτιέα, ο Στωικισμός, ακολουθείται σήμερα από χιλιάδες ανθρώπους στο εξωτερικό. Δυστυχώς, στην Κύπρο, τον τόπο καταγωγής του Ζήνωνα, δεν γνωρίζουμε τίποτε για τη φιλοσοφία του.
Ποιος είναι ο δικός σας αγαπημένος φιλόσοφος και γιατί;
Από την αρχή της ενασχόλησής μου με τη Φιλοσοφία έδειξα μία προτίμηση στην Αριστοτελική φιλοσοφία, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα. Όλοι οι αρχαίοι στοχαστές είναι αγαπημένοι και θαυμάσιοι για διαφορετικούς λόγους. Αλλά ο πιο οικείος στη δική μου ιδιοσυγκρασία είναι ο Αριστοτέλης. Βρίσκομαι πιο κοντά στον τρόπο σκέψης του, απολαμβάνω να τον διαβάζω. Τα σωσμένα βιβλία που έχουμε στα χέρια μας σήμερα είναι οι προσωπικές του σημειώσεις και όχι τα βιβλία που προορίζονταν για το κοινό, όπως όλα τα έργα του Πλάτωνα. Όλα είναι υπό εξέταση. Ξεκινάει από τις θεωρίες των προγενεστέρων για να φτάσει -θριαμβευτικά- στη δική θεωρία. Είναι πανεπιστήμονας και απορεί, αναζητά την αλήθεια και θέτει σπουδαία ερωτήματα. Πέρα από αυτά ωστόσο μας παραδίδει και τη δική του φιλοσοφία της ευδαιμονίας, του ορθού μέσου που εφαρμόζει ο κάθε άνθρωπος στον εαυτό του. Η αριστοτελική ευδαιμονία είναι συνδυασμός αρετών: διανοητικών και ηθικών. «Σκοπός δεν είναι να μάθουμε τι είναι ευδαιμονία, αλλά να γίνουμε ευδαίμονες», γράφει. Η ευδαιμονία δεν διδάσκεται απλώς, πρέπει να γίνει καθημερινή πρακτική.
Στην παρουσίαση του βιβλίου τι θα δούμε και αλήθεια ποια η σχέση ενός ψυχιάτρου στην φιλοσοφία; Αναφέρομαι βέβαια στον Δρ Βερεσιέ που θα κάνει την παρουσίαση.
Ευχαριστώ πολύ τον Δρ Βερεσιέ που όχι μόνο πήρε την πρωτοβουλία για τη δεύτερη παρουσίαση του βιβλίου στη Λάρνακα, αλλά και για τις πολύ ωραίες συζητήσεις μας. Ο Δρ Βερεσιές δεν χρειάζεται συστάσεις, η προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες. Θεωρώ ότι δεν είναι τυχαία η ενασχόλησή του με τη φιλοσοφία και δη και την Επικούρεια. Η σχέση της φιλοσοφίας με την ψυχιατρική έχει μακρά ιστορία. Ο Αμερικανός ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, Ίρβιν Γιάλομ, δηλώνει θαυμαστής και μαθητής του Επίκουρου και όχι των «πατέρων» της ψυχιατρικής. Για τον λόγο αυτό, χρησιμοποιεί την επικούρεια θεωρία της αποφυγής του φόβου θανάτου, το ίδιο και ο Δρ Βερεσιές. Το να έχει ένας επιστήμονας στο οπλοστάσιό του την αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Εσείς ως μαμά, σύζυγος, εκπαιδευτικός και συγγραφέας, βρίσκετε ώρα για να διαβάζετε και να μελετάτε φιλοσοφία; Τι μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο η μελέτη και τα βιβλία; Εσείς τι έχετε κερδίσει μέσα από αυτή την ενασχόληση;
Καθημερινά μελετώ και γράφω φιλοσοφία. Είναι η αγαπημένη μου «ψυχαγωγία». Μου αρέσει να αφιερώνω χρόνο διαβάζοντας τα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων στοχαστών. Τα βρίσκω συναρπαστικά. Σε κάθε ανάγνωση ανακαλύπτεις κάτι νέο. Από την άλλη, ποτέ δεν θεώρησα ότι μία ανάγνωση αρκεί. Η φιλοσοφία έχει και την πρακτική πλευρά της που για μένα σημαντικότερη. Αυτή μου έχει δείξει να ζω την κάθε στιγμή, να διακρίνω όσα είναι στον έλεγχό μου, να θέτω τα προβλήματα στη λογική βάσανο, να βρίσκω πάντα χρόνο για την οικογένειά μου και τους φίλους μου. Να είμαι γενναιόδωρη και να μην προβαίνω ποτέ σε εύκολη κριτική για τους άλλους. Να ζω την κάθε στιγμή, γιατί αυτή είναι η ζωή μας. Η φιλοσοφία μου δίδαξε να έχω συνείδηση τη στιγμής. Να ζω ενσυνείδητα. Νομίζω αυτή είναι η μεγαλύτερη νίκη. Αυτό προσπαθώ να μεταδώσω.
Από όλα όσα έχετε διαβάσει και μάθει πού πιστεύετε ότι κρύβεται το κλειδί για το ευ ζην; Στην αυτογνωσία; Στη σωματική και ψυχική υγεία; (νους υγιής εν σώματι υγιή); Στις σχέσεις μας με τους άλλους; Στην αγάπη; Στον διαρκή αγώνα για αυτοβελτίωση; Κάπου αλλού;
Πιστεύω ότι το κλειδί βρίσκεται στην αυτογνωσία, στο «γνῶθι σεαυτόν». Σ’ αυτό συμφώνησαν όλοι οι φιλόσοφοι. Είναι η αφετηρία. Άλλο κοινό τους σημείο είναι η αυτάρκεια, εδώ ρόλο παίζει κυρίως το να είσαι προετοιμασμένος ώστε να μην αισθανθείς την «έλλειψη» (αν επέλθει). Επίσης, οι φίλοι. Δεν ζούμε μόνοι μας. Η ευδαιμονία δεν χαρίζεται. Κατακτιέται.
Ο σημερινός άνθρωπος (ας μιλήσουμε για Ελλάδα και Κύπρο) βρίσκει ώρα για να έρθει κοντά στη φιλοσοφία και να μελετήσει;
Αναδεικνύετε ένα μεγάλο ζήτημα, που αφορά τις χώρες που -πώς αλλιώς να το δικαιολογήσω;- αισθάνονται τόσο ασφαλείς με το γλωσσικό παρελθόν τους, ώστε να μην χρειάζεται να το γνωρίζουν. Ενώ λοιπόν σε όλη την Ευρώπη η φιλοσοφία, με τη μορφή κυρίως της Ηθικής, διδάσκεται υποχρεωτικά στην εκπαίδευση, στην Ελλάδα είναι υποχρεωτικό μάθημα μόνο στη Β΄ λυκείου, ενώ στην Κύπρο αποτελεί μάθημα επιλογής μόνο από τους μαθητές της Κατεύθυνσης των Κλασικών και Ανθρωπιστικών σπουδών. Με λίγα λόγια, οι χώρες του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Επίκουρου και του Ζήνωνα του Κιτιέα, θεωρούν περιττή τη διδασκαλία της Φιλοσοφίας, της Ηθικής, και εν γένει την καλλιέργεια του φιλοσοφείν. Δεν το κατανοώ. Αν δεν ξεκινήσει κάποιος από νωρίς, πώς θα συνεχίσει να στοχάζεται; Το να ασχοληθεί με λίγα λόγια κάποιος με τη φιλοσοφία στην Ελλάδα και στην Κύπρο είναι θέμα «τύχης» και προσωπικής αναζήτησης. Δεν είναι ζήτημα ελεύθερου χρόνου και διάθεσης αλλά παιδείας.
Στην πλειοψηφία της η κοινωνία μας σήμερα ζει επιφανειακά, κάτι που φαίνεται και από τα ΜΚΔ. Τι θα μπορούσε να γίνει στην εκπαίδευση έτσι ώστε από τα μαθητικά χρόνια τα παιδιά μας να αναγνωρίσουν την αξία της φιλοσοφίας;
Να γίνει η Φιλοσοφία υποχρεωτικό μάθημα στο σχολείο, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Και δεν αναφέρομαι στην απλή παράθεση των ονομάτων των φιλοσόφων, των θεωριών και των σχολών τους. Αυτό που πρέπει να διδαχτούν τα παιδιά μας στο σχολείο είναι η σκέψη, η λογική, η αμφισβήτηση, η ηθική, δηλαδή η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης που θεωρείται προαπαιτούμενο για το σχολείο, ενώ δεν διδάσκεται. Με τη φιλοσοφία ζούμε συνειδητά, αντιμετωπίζουμε όλα τα «γυρίσματα της τύχης» (που είναι ο κανόνας της ζωής) και βέβαια μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τον ελεύθερό μας χρόνο που είναι το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής μας. Όλοι «φιλοσοφούμε» καθημερινά, έχουμε τις απόψεις μας και τα πιστεύω. Γιατί να μην βάλουμε σε μια σειρά τις σκέψεις μας; Γιατί να μην μάθουμε να λαμβάνουμε τις καλύτερες αποφάσεις, να επιλέγουμε το ηθικά ορθό και να έχουμε μια ευτυχισμένη ζωή;
Θα ήθελα να κλείσουμε με ένα αγαπημένο σας απόσπασμα από το βιβλίο σας. Μία παράγραφο ή μία πρόταση.
Θα παραθέσω το απόσπασμα του οπισθόφυλλου του βιβλίου μου, που συνοψίζει την αρχαία πρακτική φιλοσοφία.
Η φιλοσοφία ανοίγει ορίζοντες. Ο Σωκράτης μας τσίμπησε σαν αλογόμυγα για να ξυπνήσουμε, ο Πλάτωνας μας έβγαλε από το σπήλαιο, ο Αριστοτέλης μας ξενάγησε στη φύση, ο Επίκουρος μας φιλοξένησε στον Κήπο, οι Στωικοί μεγάλωσαν την πατρίδα μας και έγινε ο κόσμος, το σύμπαν. Ολόκληρη η φιλοσοφική παράδοση από τον Σωκράτη έως τον Επίκουρο και τους Στωικούς δεν προσφέρει μόνο λύσεις στα προβλήματά μας, αλλά μας διδάσκει και πώς να ζήσουμε με αυτά.
Από τότε έως σήμερα η Ηθική καλείται να αντιμετωπίσει το «πρόβλημα» του ευ ζην, ένα από τα πιο ουσιώδη για τον άνθρωπο. Οι φιλόσοφοι όλων των σχολών υπήρξαν συνεπείς στη διδασκαλία τους και έζησαν ευτυχισμένα. Το ίδιο μπορούμε και εμείς.
Γνωρίζοντας τη φιλοσοφία εκείνων που «έζησαν καλά», για να ζήσουμε «κι εμείς καλύτερα». Κυρία Δημητρίου, σας ευχαριστώ για τις ερωτήσεις.
