Ο Δρ Αντώνης Αλεξόπουλος είναι απόφοιτος Φυσικής Αγωγής και Επιστήμων Αθλητισμού και κάτοχος Διδακτορικού Τίτλου στη Κοινωνιολογία του Αθλητισμού, επιπλέον έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στην Αθλητική Διοίκηση από το Johan Cruyff Institute, Βαρκελώνης. Με αφορμή τη συζήτηση που διοργανώνει το “Larnaca Cafe Scientifique” στις 13 Ιουλίου στο Rum Tree στη Λάρνακα, με θέμα “Ψυχοκοινωνικές διαστάσεις της χρήσης συμπληρωμάτων διατροφής”, το Skala Times συνομιλεί σήμερα με τον καθηγητή κ. Αλεξόπουλο.
Της Γιώτας Δημητρίου
Κύριε Αλεξόπουλε, τι ακριβώς είναι η κοινωνιολογία του αθλητισμού;
Η κοινωνιολογία του αθλητισμού είναι παρακλάδι της επιστήμης της κοινωνιολογίας, η οποία είναι η επιστήμη που κατασκευάζει θεωρίες, παρατηρεί και περιγράφει τις σχέσεις μεταξύ συνόλων που την αποτελούν ή πιο απλά η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς στο πλαίσιο των κοινωνιών. Ως τέτοια, μελετά τον οργανωμένο αθλητισμό και τις σωματικές δραστηριότητες ως συμπεριφορά και κομμάτια της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής. Μελετά τη σχέση του αθλητισμού με άλλους κοινωνικούς θεσμούς, όπως η οικονομία, η πολιτική, η εκπαίδευση, η θρησκεία, καθώς και με τις κύριες ιδεολογίες του κοινωνικού φύλου, φυλής και κοινωνικοοικονομικού στάτους. Ως επιστήμη αναδεικνύει κοινωνικά προβλήματα, φαινόμενα και θέματα στο χώρο του αθλητισμού και των σωματικών δραστηριοτήτων. Στην ουσία ο κοινωνιολόγος ασχολείται με το τι συμβαίνει “έξω” και “γύρω” από τα άτομα που δρουν σε ένα αθλητικό περιβάλλον.
Μέσα απ’ το διδακτορικό σας με θέμα την Κοινωνιολογία του Αθλητισμού έχετε βρει κάτι, σε σχέση με τη Κύπρο, το οποίο να σας εντυπωσίασε, ως προς το επίπεδο στο τόπο μας;
Γενικά μιλώντας, ο αθλητισμός είναι ο καθρέφτης μπροστά από μια κοινωνία. Οτιδήποτε συμβαίνει σε μια κοινωνία αντανακλάται στον αθλητισμό. Επειδή έχουμε τη τάση να πιστεύουμε πως ως Κύπριοι έχουμε αρκετές πρωτοτυπίες, θα έλεγα πως στη Κύπρο δε συμβαίνει κάτι περισσότερο από αυτό που συμβαίνει και σε άλλες κοινωνίες. Όπως κάθε κοινωνία και χώρα έχει τη δική της κουλτούρα και ιστορικότητα στη δημιουργία φαινομένων, έτσι και στην Κύπρο, μέσω της παρατήρησης του αθλητισμού μπορούμε να καταλάβουμε αρκετά για την κυπριακή κοινωνία. Ως πιο ενδεικτικό παράδειγμα, μπορούμε να αναφέρουμε την πολιτικοποίηση του κυπριακού ποδοσφαίρου και το “εκ γενετής” πρόβλημα που μεταφέρει ακόμα και σήμερα, δεκαετίες μετά την δημιουργία οργανωμένου ποδοσφαίρου στο νησί. Η αντιπαλότητα μεταξύ δεξιών και αριστερών ομάδων, αντανακλά μια γενικότερη αντιπαλότητα που υπάρχει στην ευρύτερη κοινωνία και στο παρόν στάδιο παρατηρείται ενίσχυση αυτής της αντιπαλότητας για σκοπούς συσπείρωσης των κομμάτων. Τα καλά νέα είναι ότι ο αθλητισμός, ως φαινόμενο, μπορεί να λειτουργήσει σαν αντίσταση και σαν όχημα αλλαγής εάν και εφόσον υπάρχει θέληση από εκείνους που ασκούν εξουσία και επιρροή στη κοινωνία.
Η “κοινωνική περιοχή του αθλητισμού” μπορεί να διαμορφώσει απόψεις και κοινωνίες ευρύτερα;
Ο αθλητισμός δεν υπάρχει και δεν συμβαίνει εκτός κοινωνίας ή στο περιθώριο της. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι, με δομή και οργάνωση και ίσως η πιο δημοφιλής ανθρώπινη δραστηριότητα (είτε σαν ενεργή συμμετοχή, είτε σαν κατανάλωση). Όπως ανέφερα πριν, ένα βασικό χαρακτηριστικό του αθλητισμού, ως κοινωνικό φαινόμενο, είναι η ικανότητα να φέρει αλλαγή και να χρησιμοποιηθεί σαν όχημα για αντίσταση. Ιστορικά, υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου ο αθλητισμός χρησιμοποιήθηκε σαν όχημα αλλαγής και αντίστασης.
Όπως; 
Για παράδειγμα το ράγκμπι στη Νότιο Αφρική επί διακυβέρνησης Νέλσον Μαντέλα, η περίφημη φωτογραφία από την Ολυμπιάδα του 1968 στο Μεξικό με τον γνωστό χαιρετισμό των μαύρων Αμερικάνων αθλητών Tommie Smith και John Carlos σαν πολιτική διαμαρτυρία για την καταπάτηση των δικαιωμάτων των μαύρων στην Αμερική την ώρα που όλη η υφήλιος παρακολουθούσε. Ο αθλητισμός προσελκύει την προσοχή δισεκατομμυρίων θεατών και προσφέρεται για τη μεταφορά μηνυμάτων. Ίσως να μην το γνωρίζουν πολλοί αλλά και στη Κύπρο ο αθλητισμός χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται στα πλαίσια της γνωριμία των ελληνόφωνων και τουρκόφωνων κοινοτήτων.
Δηλαδή;
Στο παρελθόν υπήρχε το πρόγραμμα Olympic Doves, το οποίο λειτουργούσε σαν δικοινοτική κατασκήνωση και το πρόγραμμα Peace Players International. Και τα δυο προγράμματα χρησιμοποίησαν τη καλαθόσφαιρα σαν όχημα για γνωριμία και κατανόηση μεταξύ παιδιών από τις δυο κοινότητες. Ο αθλητισμός μιλά μια οικουμενική γλώσσα που ξεπερνά πολιτισμικά και γλωσσικά εμπόδια.
Τί εννοούμε όταν λέμε “θέματα κοινωνικού φύλου στον αθλητισμό”;
Έχω ήδη αναφέρει το γεγονός ότι ο αθλητισμός αντανακλά τη κοινωνία και την ίδια στιγμή συνδέεται με την ιδεολογία για το κοινωνικό φύλο, δηλαδή τις ιδέες και τις αντιλήψεις γύρω από το τι είναι ανδρισμός, θηλυκότητα και τις αντιλήψεις γύρω από άλλους προσανατολισμούς.
Παρόλο που υπάρχει έλλειψη ερευνών, παρατηρούμε πως η κυπριακή κοινωνία είναι παραδοσιακή και συμμορφωμένη με αυτό που λεμέ “έτερο – νορμάλ”. Σε αυτό το πλαίσιο οι γυναίκες για παράδειγμα μπορεί να θεωρούνται εισβολείς στο ποδόσφαιρο (αφού αυτό θεωρείται ανδρική υπόθεση), παράγοντες αντίστασης και επανάστασης στη περίπτωση της αύξησης αθλητριών στη σωματική διάπλαση (αφού παραδοσιακά υπάρχει η αντίληψη πως η μυικότητα δεν ένδειξη θηλυκότητας).
Σημαντικά είναι τα θέματα που αφορούν αθλητές με σεξουαλικούς προσανατολισμούς, διαφορετικούς από αυτό που η κοινωνία ονομάζει “φυσιολογικό”. Για παράδειγμα, δεν έχουμε δει ακόμα αθλητή να “βγαίνει από τη ντουλάπα”, ενώ γνωρίζουμε πως μαθηματικά υπάρχουν σε διάφορα αθλήματα. Ο λόγος είναι ότι βρίσκονται σε μια περιοχή που προάγει και επιβραβεύει τον “υπερ – ανδρισμό” και που τα στερεότυπα για την ομοφυλοφιλία είναι εργαλεία στα χέρια προπονητών και φιλάθλων για να παροτρύνουν αθλητές να είναι επιθετικοί και κυρίαρχοι.
Σήμερα που σας βρίσκουμε επαγγελματικά;
Διδάσκω στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου ως Εξωτερικός Συνεργάτης στο πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής και Επιστημών Αθλητισμού. Είμαι επίσης διευθυντής ενός μη – κερδοσκοπικού, μη – κυβερνητικού οργανισμού, του Healthier Sport ο οποίος ασχολείται με θέματα ευημερίας στον αθλητισμό και συνιδρυτής μιας start–up εταιρείας για συμβουλευτικές υπηρεσίες και επιμόρφωση στη κυπριακή αθλητική βιομηχανία, που ονομάζεται GamePlan Cyprus. Επίσης, συνεχίζω να είμαι ενεργός και σαν ανεξάρτητος προσωπικός γυμναστής με μια μικρή βάση πελατών σε γυμναστήρια στη Λάρνακα.
Στις 13 Ιουλίου, στο Rum Tree στη Λάρνακα, θα μιλήσετε, μέσα στα πλαίσια των συζητήσεων που διοργανώνει το “Larnaca Cafe Scientifique” για τις “Ψυχοκοινωνικές διαστάσεις της χρήσης συμπληρωμάτων διατροφής”. Κύριε Αλεξόπουλε, ο Κύπριος γνωρίζει τι σημαίνει “συμπληρώματα διατροφής”;
Δυστυχώς οι έρευνες στο κυπριακό αθλητισμό είναι γενικά πολύ λίγες. Όσο αφορά τη γνώση, τις στάσεις και τη χρήση συμπληρωμάτων υπάρχει μια έρευνα από το 2005, από την Κυπριακή Αρχή Αντιντόπινγκ η οποία είχε δείξει πως υπάρχει χρήση από τον κόσμο που ασχολείται με εκγύμναση σε γυμναστήρια, αλλά ταυτόχρονα είχε δείξει και έλλειψη γνώσης ως προς τις δράσεις και πιθανές παρενέργειες των συμπληρωμάτων. Από απλές παρατηρήσεις βλέπουμε αρκετά εξειδικευμένα μαγαζιά συμπληρωμάτων διατροφής, συμπληρώματα διατροφής να πωλούνται σε φαρμακεία και γυμναστήρια και εμπειρικά ξέρουμε πως γενικά ο κόσμος αγοράζει τυφλά με βάση το τι είδε σε ένα περιοδικό/site για fitness, το τι άκουσε από άλλους στο γυμναστήριο ή από μια διαφήμιση. Υπάρχει ανάγκη τόσο έρευνας, όσο και δράσεων για επιμόρφωση όσων αθλούνται και σε κάποια στιγμή θα πρέπει να έχουν μια στάση και άποψη στηριζόμενη στη γνώση ως προς τη χρήση.
Τι ακριβώς θα αναπτύξετε στη συζήτηση που θα παρακολουθήσουμε;
Η συζήτηση θα καλύψει τα κίνητρα αγοράς από τους χρήστες συμπληρωμάτων διατροφής και τους κοινωνικούς παράγοντες και λόγους που τους ωθούν στη χρήση, δημιουργώντας έτσι μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων ευρώ, έχοντας υπόψη ότι πολύ λίγα συμπληρώματα και ουσίες συνοδεύονται από επιστημονικά ευρήματα όσο αφορά την αποτελεσματικότητα τους και τις παρενέργειες τους και εκπληρώνουν τους ισχυρισμούς τους οποίους οι εταιρείες υπόσχονται. Την ίδια στιγμή, και ενώ δεν έχουμε αποδείξεις αποτελεσματικότητας, τα συμπληρώματα πωλούνται νόμιμα και ευρέως σαν αποτέλεσμα πανέξυπνων τεχνικών marketing και προώθησης, οι οποίες θα επεξηγηθούν στη συζήτηση που διοργανώνει το “Larnaca Cafe Scientifique”.
Είναι αθώα τα συμπληρώματα διατροφής; Δηλαδή μπορούν να δίνονται και να συστήνονται από μη ειδικούς;
Αυτή είναι ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί από τους επιστήμονες που ασχολούνται με δράσεις και παρενέργειες των συμπληρωμάτων, δηλαδή τους εργοφυσιολογους, τους βιολόγους της άσκησης και τους διατροφολόγους. Πρέπει να πω όμως πως τίποτε δεν είναι αθώο και η χορήγηση πάντα πρέπει να γίνεται από ειδικούς, εάν και εφόσον χρειάζεται. Όσο αφορά την αθωότητα, πρέπει να αναφέρουμε πως στη Κύπρο έχουμε βρει μολυσμένα σκευάσματα με αναβολικές και άλλες ουσίες μετά από αναλύσεις στο κρατικό χημείο. Συνεπώς η χρήση και η επιλογή πηγών έχει σημασία. Δυστυχώς, όμως παρατηρούμε αλόγιστη χρήση, υπερβολική χρήση και άγνοια ως προς τι βάζουν οι χρήστες/καταναλωτές στο σώμα τους.
Τέλος, κύριε Αλεξόπουλε, για εμάς που δεν ανήκουμε στο χώρο του αθλητισμού και δεν καταναλώνουμε συμπληρώματα διατροφής, θα έχει ενδιαφέρον η συζήτηση στις 13 Ιουλίου;
Πιστεύω πως το θέμα αφορά όλους. Μη ξεχνάτε πως συμπληρώματα διατροφής υπάρχουν και για σκοπούς εκτός αθλητισμού, για παράδειγμα για κοσμητικούς λογούς, αντιγήρανση, βελτίωση της νοητικής ικανότητας, μνήμης, συγκέντρωσης κτλ. Είναι ένα θέμα που αφορά γονείς αθλητών και μη και το ευρύ κοινό. Επίσης, πίσω από την αλόγιστη χρήση βρίσκεται κάτι πιο σοβαρό- ο επιστημονικός αναλφαβητισμός και τάση να πιστεύουμε κάτι χωρίς να ερευνούμε και να ψάχνουμε τα επιστημονικά ευρήματα και ενδείξεις. Συνεπώς, θα καλούσα όσους έχουν χρόνο να παραβρεθούν, γιατί πιστεύω πως μέσω της συζήτησης έχουν να αποκομίσουν σημαντικές πληροφορίες.
