Χρίστος Τσιαήλης: “Μέσα μου οι ισορροπίες έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί”

Όταν ένας γνωστός Κύπριος συγγραφέας ταξιδεύει στην Αφρική για ένα Φεστιβάλ Ποίησης, τότε το SkalaTimes, που αγαπά και προωθεί ιδιαίτερα κάθε τι πολιτιστικό, έχει υποχρέωση να μιλήσει μαζί του.
Πιο κάτω μια όμορφη συνέντευξη, με τον συγγραφέα Χρίστο Τσιαήλη, λίγο μετά την επιστροφή του στην Κύπρο.
H Sona Van, μια Αρμένια ποιήτρια της διασποράς, που είναι προτεινόμενη ως υποψήφια για Νόμπελ από τη χώρα της, η Ινδή ποιήτρια Dr Molly Joseph, η γυναίκα με τα μεγάλα ζαχαροκάλαμα, αυτά και άλλα πολλά σε μια όμορφη κουβέντα γεμάτη εικόνες, σαν… καλό βιβλίο.

Της Γιώτας Δημητρίου

Χρίστο ποιοι ήταν οι λόγοι του ταξιδιού σου στην Αφρική και πόσες μέρες έμεινες εκεί;
Αγαπητή μου Γιώτα, αρχικά να σε ευχαριστήσω για τη συνέντευξη αυτή. Μόλις έφτασα Κύπρο. Το ταξίδι στην Αφρική έγινε γιατί προσκλήθηκα στο φεστιβάλ ποίησης Kistrech. Δεν προσκλήθηκα μέσω κάποιου οργανισμού, με κάλεσε προσωπικά ο διοργανωτής του Φεστιβάλ, Dr Christopher Okemwa, καθώς έχω μεταφράσει το βιβλίο του, Ominous Clouds στα Ελληνικά. Πρόκειται για συλλογή ποίησης για την Κένυα. Συμμετείχα κανονικά ως ποιητής σε όλες τις δραστηριότητες και όχι μόνο ως μεταφραστής. Στο φεστιβάλ ήρθαν και άλλα άτομα από την Κύπρο. Η ποιήτρια Νεσσέ Γιασίν, η μουσικός Έλενα Ιορδάνου η οποία με συνόδευσε με κιθάρα στις αναγνώσεις και επίσης έπαιξε ελληνική και κυπριακή μουσική κατά τη διάρκεια Κυπριακού γεύματος που οργάνωσε ο μάγειρας Μάριος Ελευθερίου που ήταν επίσης μαζί μας στην αποστολή. Μείναμε στην Κένυα για οκτώ μέρες, τρεις στο Ναϊρόμπι και πέντε στο Κισίι.

Να πούμε δυο λόγια για το Φεστιβάλ Ποίησης;
Το Kistrech International Poetry Festival διεξάγεται με βάση το Πανεπιστήμιο του Kisii, και συμμετέχουν Κενυάτες ποιητές και φοιτητές του τμήματος της Λογοτεχνίας. Οι προσκεκλημένοι ποιητές προέρχονται από διάφορες χώρες, όπως ΗΠΑ, Σουηδία, Φινλανδία, Πολωνία, Ινδία, Αρμενία, Ισραήλ, Καναδά. Η συνάντηση των ποιητών γίνεται αρχικά στο Ναϊρόμπι, και μετά μεταφέρονται όλοι με λεωφορείο στο Κισίι όπου αρχίζουν οι εργασίες του φεστιβάλ. Γίνονται παρουσιάσεις των ποιητών προς το προσωπικό και τους φοιτητές του πανεπιστημίου, αναγνώσεις, επισκέψεις σε σχολεία και σε τμήματα του Πανεπιστημίου σε άλλες πόλεις. Μας παρουσίασαν επίσης την κουλτούρα της Κένυας μέσα από χορούς και τραγούδια, τόσο τα παιδιά στα σχολεία, όσο και πραγματικές καλλιτεχνικές ομάδες. Πάντα μας υποδέχονταν με μεγάλο ενθουσιασμό.

Πως ήταν ως εμπειρία αυτό το Φεστιβάλ Ποίησης;
Ως εμπειρία αυτό το φεστιβάλ είχε και τα πάνω και τα κάτω της. Η ζωή στην Κένυα είναι δύσκολη, είναι μια πρόκληση να βρεις φαγητό της αρεσκείας σου και πρέπει να μεταφέρεις εμφιαλωμένο νερό μαζί σου καθώς οι οδηγίες ασφάλειας δεν επιτρέπουν σε ξένους ταξιδιώτες να πίνουν από ελεύθερη πηγή. Για τις ανάγκες του Φεστιβάλ και των αναγνώσεων έπρεπε να πάμε σε διάφορους τόπους, και οι αποστάσεις για να ταξιδεύουμε από πόλη σε πόλη ήταν πολύ μεγάλες, κάθε μέρα ταξιδεύαμε με το λεωφορείο από πέντε ως δώδεκα ώρες. Το λεωφορείο που μπορούσε να παραχωρήσει το Πανεπιστήμιο ήταν παλιό, λόγω χαμηλών πόρων, ήταν όμως αποτελεσματικό, πάντα φτάναμε στον προορισμό μας, έστω κι αν τις περισσότερες φορές καθυστερημένα. Αυτό οφειλόταν βέβαια και στον τρόπο ζωής των κατοίκων της Κένυας, που είναι κάπως πιο ανέμελος από τον Δυτικό τρόπο ζωής. Ως παρατηρητής οφείλω να ομολογήσω ότι διαπίστωσα πολλές διαφορές στα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ανθρώπων της κοινωνίας αυτής. Με πλήρη σεβασμό τα αποδεχτήκαμε και προσπαθήσαμε να τα αφομοιώσουμε. Οι άνθρωποι αυτοί είναι πολύ πιο εγκάρδιοι και εξωστρεφείς, τα παιδιά έδειχναν ενθουσιασμό σε κάθε επαφή που είχαμε μαζί τους στα σχολεία και στα χωριά που επισκεφτήκαμε. Είναι όμως λιγότερο ακριβείς, και η μεγάλη τους υπομονή τους επέτρεπε να θεωρούν ότι οι αυθόρμητες αλλαγές στο αρχικό πρόγραμμα θα γίνονται εύκολα αποδεκτές από την ομάδα των ποιητών, κάτι που όμως δεν γινόταν και έτσι υπήρξαν ήπιες διαδικαστικές διαφωνίες με τους οργανωτές.
Μεταξύ μας οι ποιητές από διάφορες χώρες «δέσαμε» όμορφα ποιητικά, αυτό όμως έγινε μετά από τις τρεις πρώτες μέρες, καθώς το πρόγραμμα ήταν απαιτητικό. Ακολούθως μεταξύ τους οι ποιητές απέκτησαν και πιο διαπροσωπική επαφή, συζητήσαμε, ανταλλάξαμε ιδέες, κάναμε αναγνώσεις ποίησης και μεταξύ μας στα καταλύματα αλλά και σε χώρους αναψυχής. Προσωπικά ανταμείφθηκα ποιητικά ακούγοντας  τόσες διαφορετικές φωνές, και από ντόπιους ποιητές και από τους προσκεκλημένους.

Ποια στιγμή και ποιες γνωριμίες θα χαρακτήριζες ως “εμπειρία ζωής”;
Ολόκληρο το ταξίδι ήταν μια εμπειρία ζωής, καθώς ο κόσμος είναι πολύ φτωχός, και όπου πηγαίναμε δίναμε μικρά δώρα στα παιδιά, τα αγκαλιάζαμε και μας αγκάλιαζαν με πολλή αγάπη. Εγώ προσωπικά αγάπησα τον κάθε άνθρωπο που κοίταξα στα μάτια εκεί και έτρεχε για να βγάλει φωτογραφία μαζί μας, είτε ήταν φοιτητής, είτε ομάδα παιδιών που έτρεχαν προς εμάς, είτε στον δρόμο πωλητής φρούτων και χειροκατασκευών. Σε ό,τι αφορά στους ποιητές εκτίμησα τον καθένα ξεχωριστά, όμως ήταν ιδιαίτερη τιμή που γνώρισα την Sona Van, μια Αρμένια ποιήτρια της διασποράς, που είναι η προτεινόμενη ως υποψήφια για Νόμπελ από τη χώρα της. Και την Ινδή ποιήτρια Dr Molly Joseph που με την ποίησή της και τον σθεναρό της λόγο σε κάθε μας επίσκεψη έδινε ενθάρρυνση στους μαθητές και τους φοιτητές.

Σε ποια μέρη/περιοχές έχεις πάει;
Πήγαμε Ναϊρόμπι, Κισίι, στη λίμνη Βικτώρια, στο Genesis Preparatory School, στο χωριό Bokiakumu και σε αυθεντικό χωριό Masai, και τέλος στο πάρκο άγριας φύσης Masai Mara.

Τι συνειδητοποιεί κανείς μετά από ένα τέτοιο ταξίδι;
Δεν είναι καθόλου εύκολο να απαντηθεί μια τέτοια ερώτηση. Δημιουργείται μια οικουμενική απορία. Σε πόσο βαθμό φταίει η αποικιοκρατία για τις ταξικές διαφορές σε μια τόσο φτωχή χώρα; Ποια η ευθύνη του Δυτικού Πολιτισμού; Σε πόσο βαθμό είμαι κι εγώ μέτοχος σε αυτή την ανισορροπία μεταξύ των χωρών του Τρίτου Κόσμου και των αναπτυγμένων χωρών; Και βεβαίως πόσο ορθό είναι να χρησιμοποιούμε τον όρο «τρίτος κόσμος», όταν πηγαίνοντας εκεί συνειδητοποιείς ότι η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει εκεί το πλαστικό, τα social media, έχει διαστρεβλώσει την αυθεντικότητα και έχει επιτρέψει το αναπόφευκτο, δηλαδή τη δημιουργία πλασματικών αναγκών; Δεν αρνούμαστε βέβαια ότι οι φιλανθρωπικές οργανώσεις προσπαθούν για το καλύτερο, όμως αυτός ο λαός υποφέρει και από τις πρακτικές της ίδιας τους της κυβέρνησης, που συσσωρεύει τον πλούτο και δίνει στον κόσμο των κατωτέρων τάξεων υπηρεσίες και ευκολίες με το σταγονόμετρο. Οι φοιτητές εκεί μου ανέφεραν ότι θεωρούν ότι οι πολιτικοί τους ακολουθούν πολιτικές που υποβάλλονται από Δυτικές χώρες που έχουν επενδύσει εκεί. Δεν είχα κανένα λόγο να μην τους πιστέψω, βλέποντας την κατάσταση. Για τον εαυτό μου τον ίδιο συνειδητοποίησα ότι ακόμη και στη μέτρια μου οικονομική κατάσταση, ίσως να έχω στην κατοχή μου πολύ περισσότερα υλικά αγαθά από όσα πραγματικά χρειάζομαι, και μάλλον χρειάζεται να τα μεταποιήσω σε πνευματική περιουσία, θα δω με ποιον τρόπο, και αν μπορώ να το πετύχω. Πάντως σίγουρα μέσα μου οι ισορροπίες έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί.

Εσύ γράφεις και πεζά και ποίηση. Γιατί γράφεις;
Εγώ, αγαπητή μου Γιώτα, αγαπώ και εκτιμώ το ίδιο και την ποίηση και το πεζό. Ήταν αναπόφευκτο να εντρυφήσω στη γραφή και των δύο, από τότε που αφοσιώθηκα στη συγγραφική έκφραση. Γράφω γιατί με εκφράζει, θεωρώ ότι ο κάθε άνθρωπος με βαθιές ανησυχίες πρέπει να βρίσκει μια καλλιτεχνική δίοδο να εκφράζεται. Εμένα μου δόθηκε η ικανότητα της αποτύπωσης των σκέψεων με τον λόγο, και αυτό κάνω συνεχώς εδώ και είκοσι-πέντε χρόνια, είτε μέσα από ποιήματα, είτε μέσα από διηγήματα είτε μέσα από μυθιστορήματα.

Τι απαιτείται κατά τη γνώμη σου να διαθέτει ένας συγγραφέας, ένας ποιητής;
Ο κάθε άνθρωπος που αφοσιώνεται στη γραφή διαθέτει μερικά στοιχεία που κάνουν τη γραφή του να ξεχωρίζει. Είτε αυτό είναι η φαντασία, είτε η καλή χρήση της γλώσσας, είτε η ικανότητα δημιουργίας χαρακτήρων και πλοκής, είτε η ιδιαιτερότητα στη σύλληψη της πραγματικότητας, κάτι που συγκαταλέγεται στις διάφορες σχολές καλλιτεχνικής έκφρασης, δηλαδή τον σουρεαλισμό, τον υπερρεαλισμό, τον μαγικό ρεαλισμό, την ουτοπική σύλληψη, και ούτω καθεξής. Αυτό που απαιτείται, είναι ο συγγραφέας ή ο ποιητής να εξασκηθεί σκληρά στο να κάνει καλή χρήση της ή των συγγραφικών ικανοτήτων που του δόθηκαν. Το να γίνει κάποιος συγγραφέας είναι μια εσωτερική ανάγκη, μια ορμή, και όχι μια παρόρμηση.

Το ταξίδι σου στην Αφρική θα αποτελέσει υλικό για ένα από τα επόμενα έργα σου;
Εννοείται. Ήδη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού είχα αρχίσει να ετοιμάζω κάτι.

Τέλος, ποιο περιστατικό από το ταξίδι σου θα ήθελες να μοιραστείς με κόσμο;
Όταν πήγαμε σε ένα φτωχικό χωριό των Μασάι, η γυναίκα που μας φιλοξένησε ήταν άνω των εξήντα χρόνων. Δώσαμε δώρα σε αυτήν και τα εγγόνια της, αλλά ήθελε κι αυτή να μας ανταμείψει. Και τι έκανε; Έπιασε ένα μεγάλο μαχαίρι, άρχισε να τρέχει, πρέπει να έτρεξε πάνω από ένα χιλιόμετρο στην απόσταση, έφτασε σε μια φυτεία ζαχαροκάλαμου, έκοψε μεγάλα ζαχαροκάλαμα, τα φορτώθηκε και ήρθε πίσω όλη την απόσταση για να μας προσφέρει από τον καρπό της γης τους. Αυτό το τρέξιμο και η απλοχεριά αποτυπώθηκε για πάντα στο μυαλό μου και πιστεύω εγκιβωτίζει σε μια εικόνα όλη την ουσία του τι είναι Κένυα και Αφρική για μένα αλλά σίγουρα και για την ανθρωπότητα.