Search
Close this search box.

Ζήνων ο Κιτιεύς: Ο δρόμος για την ευτυχία

Της Δρος Έλσας Νικολαΐδου*

Η Κύπρος δεν υπολείπεται σε φιλοσοφική παραγωγή κατά την αρχαιότητα. Φιλόσοφοι με καταγωγή από το Κίτιον, την Πάφο, τους Σόλους, τη Σαλαμίνα ακολούθησαν όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα, από τον Κυνισμό έως τον Ηδονισμό, όντας μαθητές του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ζήνωνα, του Επίκουρου κ.ά. Ωστόσο, ο Ζήνων ο Κιτιεύς είναι ο πιο γνωστός Κύπριος φιλόσοφος και δικαίως. Η φιλοσοφία του, ο Στωικισμός, επικράτησε για 600 χρόνια κατά την ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή εποχή, με άξιους συνεχιστές τον ρήτορα Σενέκα και τον τελευταίο καλό αυτοκράτορα της Ρώμης, Μάρκο Αυρήλιο. Αλλά και στις μέρες μας η φιλοσοφική Σχολή του Στωικισμού που ίδρυσε ο Ζήνων έχει χιλιάδες οπαδούς, γεγονός που πιστοποιείται από τα περισσότερα από 100.000 μέλη διαδικτυακών σελίδων που δημοσιεύουν άρθρα και ανταλλάσσουν απόψεις για τον Στωικισμό σήμερα.

Η ιστορία του Ζήνωνα είναι γνωστή. Ήταν ένας πλούσιος έμπορος από το Κίτιον (τη σημερινή Λάρνακα) «μια ελληνική πόλη με Φοίνικες εποίκους» (Διογένης Λαέρτιος, 7.1), όταν ναύλωσε ένα πλοίο να μεταφέρει το πολύτιμο εμπόρευμά του (πορφύρα) στο λιμάνι του Πειραιά. Το πλοίο ναυάγησε και αυτό το ναυάγιο έγινε η αφορμή να ξεκινήσει ο φιλοσοφικός του βίος. Στην αρχή, (ως μαθητής του Κράτη) ήταν Κυνικός, στη συνέχεια όμως ίδρυσε τη δική του φιλοσοφική Σχολή, η οποία απέκτησε μεγάλη φήμη και πολλούς οπαδούς. Αυτό που δεν είναι ίσως γνωστό είναι ότι ο αγαπημένος μαθητής του Ζήνωνα, ο Περσαίος, είχε επίσης καταγωγή από το Κίτιον. Μάλιστα, μεγάλωσε στο ίδιο σπίτι με τον Ζήνωνα, «γι’ αυτό και μερικοί λένε ότι ήταν δούλος που γεννήθηκε στο σπίτι του».

Ο Περσαίος ακολούθησε τη Στωική φιλοσοφία σε βαθμό που να τη γνωρίζει εξίσου καλά με τον ιδρυτή της, ώστε, όταν ο Βασιλιάς Αντίγονος της Μακεδονίας (θερμός οπαδός του Ζήνωνα) ζήτησε από τον ιδρυτή της Στοάς να διδάξει στον ίδιο και τον λαό της Μακεδονίας την ευτυχία, ο Ζήνωνας έστειλε τον Περσαίο (και τον Φιλωνίδη, επίσης μαθητή του) στη θέση του. Στην επιστολή του προς τον Αντίγονο ο Ζήνωνας γράφει ότι «Με τη συναναστροφή τους (εννοεί τον Περσαίο και τον Φιλωνίδη) δεν θα αργήσεις να φτάσεις σε σημείο τέλειας ευδαιμονίας» (Διογένης Λαέρτιος, 7.9).

Η ευδαιμονία είναι ο σκοπός της ζωής για τους Στωικούς και επιτυγχάνεται μόνο με την αρετή. Η φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη, η ανδρεία (για την καθημερινή επιβίωση) αποτελούν απαράβατες Στωικές αξίες που οδηγούν στην ευτυχία. Αυτό κλήθηκε να διδάξει ο Περσαίος στη Μακεδονία και εδώ βασίζεται όλη η φιλοσοφία του Στωικισμού. Μήπως όμως είναι παρωχημένες οι είκοσι πέντε αιώνων αξίες του Στωικισμού; Γιατί να ζει κάποιος ηθικά στη σημερινή εποχή;

Οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται κάποιον λόγο για να ζήσουν με αρετή (κυρίως τον φόβο απέναντι στον θεϊκό ή τον ανθρώπινο νόμο). Ο Στωικισμός υποστηρίζει ότι έχει την απάντηση (μάλιστα έχει δοκιμαστεί με επιτυχία από χιλιάδες Στωικούς): Η αρετή οδηγεί στην ευδαιμονία. Ωστόσο, δεν κουνάει ένα μαγικό ραβδί για να μεταμορφώσει έναν άνθρωπο σε ευτυχισμένο. Και αυτή είναι η ουσία της φιλοσοφίας του Στωικισμού. Απαιτεί εγκράτεια, συνέπεια, έλεγχο, ενσυναίσθηση, με λίγα λόγια, θέτει κανόνες για την ευτυχία.

Εντούτοις, η ανταμοιβή της εσωτερικής αυτοκυριαρχίας είναι τεράστια και έχει διάρκεια. Η αρετή των Στωικών οπλίζει με αυτοεκτίμηση και αυτάρκεια τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο Στωικός πειθαρχεί πρωτίστως στον εαυτό του, έχοντας το γνώθι σαυτόν, και ζει για να είναι ευτυχισμένος. Γνωρίζει ότι όσα χρήματα κι αν έχει κάποιος/α ή όσο θαυμασμό κι αν εισπράττει από τους άλλους πάντα θα ζητάει περισσότερα. Ο Στωικισμός συγκρούεται με τον εγωισμό, γιατί το ενδιαφέρον από τον εαυτό μας μετατοπίζεται στους συνανθρώπους μας, στην ανθρωπότητα. Η αρετή δεν αφήνει εφήμερες «ανάγκες» και απατηλές «επιθυμίες» να κυριαρχήσουν. Ο Βασιλιάς Αντίγονος της Μακεδονίας και ο αυτοκράτορας της Ρώμης, Μάρκος Αυρήλιος, είχαν όλα τα υλικά αγαθά και τη δόξα που θα μπορούσε να επιθυμήσει κάποιος στη ζωή του. Αλλά για να γίνουν ευτυχισμένοι ακολούθησαν τη Ζηνώνεια φιλοσοφία.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που σπαταλούν τη ζωή τους και τους ανθρώπους δίπλα τους προτάσσοντας μόνο έναν εγωιστικό εαυτό που διοικεί χωρίς να διοικείται, που απολαμβάνει χωρίς να προσφέρει τίποτα, που έχει μόνο δικαιώματα χωρίς καθήκοντα. Πότε όμως ο εγωισμός ωφέλησε τον άνθρωπο; Ο εαυτός μας δεν είναι ένα άβουλο ον, έρμαιο της τύχης και των περιστάσεων, γιατί εμείς είμαστε οι κυβερνήτες της ζωής μας, όσο έχουμε αυτοέλεγχο. Το να είμαστε καλοί με τους άλλους σημαίνει ότι καταρχήν αγαπάμε τον εαυτό μας, αλλά δεν είμαστε εμείς το κέντρο του κόσμου. Γιατί, αν δεν αγαπήσουμε τον εαυτό μας, δεν θα μπορέσουμε να αγαπήσουμε και τους άλλους. Πώς είναι δυνατόν όμως να αγαπήσουμε έναν κακό εαυτό μας;

Η εποχή μας, της υπεραφθονίας και της υπερκατανάλωσης, της βιασύνης και της ανίας, της πτώσης αξιών και θεσμών, επιτάσσει τον σύγχρονο άνθρωπο να ενδώσει, ακολουθώντας το ρεύμα των καιρών. Το άτομο όμως είναι ελεύθερο να επιλέξει: Μπορεί να ζήσει αλληλέγγυα ή εγωιστικά, με αυτοέλεγχο ή ασυδοσία, με ή χωρίς αξίες.

Στο τέλος όμως θα πληρώσει το τίμημα των πράξεών του. Ο εαυτός του θα τον επιβραβεύσει ή θα τον τιμωρήσει. Και η ανταμοιβή δεν θα είναι άλλη από την ευτυχία.

Ο χαρακτήρας μας μετράει όσο τίποτε άλλο στη ζωή. Τι έχουμε να χάσουμε αν δεν ζούμε με βάση την αρετή, όπως προτείνει ο Ζήνων; Μόνο την ευτυχία μας. Είμαστε έτοιμοι να ρισκάρουμε;

* Η Δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο σχολείο Med High, στη Λάρνακα

Share:

Facebook
Twitter
Pinterest
LinkedIn

1 thought on “Ζήνων ο Κιτιεύς: Ο δρόμος για την ευτυχία”

  1. Εξαιρετικό κείμενο της Δρος Έλσας Νικολαϊδου. Αυτό σημαίνει Παιδεία !!! Τυχερή η Λάρνακα, που μορφώνεις τα βλαστάρια της, αγαπητή Έλσα !

Comments are closed.

On Key

Related Posts

Αμερικανός αναλυτής: Αν δεν κερδίσει η Χάρις θα οφείλεται στο ότι δεν την ψήφισαν όσες γυναίκες αναμενόταν

Ο αναλυτής εκλογικής συμπεριφοράς, Τιμ Μαλόι, παραχώρησε συνέντευξη στο ΕΡΤ για την επόμενη ημέρα των αμερικανικών εκλογών. Μεταξύ άλλων, τόνισε ότι στις εκλογές της 5ης Νοεμβρίου

error: Content is protected !!